abriàre , vrb Definitzione
dhu narant de su porcu chi a fortza de arratzare male si che faet coment'e a sirbone, si che arestat de arratza
Sinònimos e contràrios
aferare,
agrestare,
arruarzare,
eremire,
imburdiri
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
devenir sauvage
Ingresu
to grow wild
Ispagnolu
volverse salvaje el cerdo
Italianu
inselvatichirsi
Tedescu
verwildern.
afallíre, afallíri , vrb: fallire Definitzione
nau de laore, sicare chentza lómpiu, a ispiga buida, tocau a népide, a sole
Sinònimos e contràrios
avagliai
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
dessécher
Ingresu
to fog
Ispagnolu
volverse zocato
Italianu
divenire afato
Tedescu
verkümmert werden.
aferàre , vrb Definitzione
su si fàere a fera, arestare
Sinònimos e contràrios
abriare,
agrestare,
arruarzare,
eremire,
imburdiri
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
devenir sauvage
Ingresu
to grow wild
Ispagnolu
volverse salvaje
Italianu
inselvatichirsi
Tedescu
verwildern.
allabentàre , vrb rfl Definitzione
essire allabentaos
Sinònimos e contràrios
illabentare
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
devenir bête,
s'étourdir,
se distraire
Ingresu
to become careless,
fool,
reckless
Ispagnolu
volverse bobo,
atolondrado
Italianu
diventare sciòcco,
sventato,
sbadato
Tedescu
leichtsinnig,
zerstreut werden.
allidigoraméntu , nf Sinònimos e contràrios
allidigorada
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
meurtrissure
Ingresu
turning livid
Ispagnolu
volverse lívido
Italianu
illividiménto
Tedescu
Erbleichen.
ammadredhàre , vrb: ammadrodhare,
ammodrodhare Definitzione
coment'e fàere a madredhu
Sinònimos e contràrios
ammassulare
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
être vulgaire
Ingresu
to be unbecoming
Ispagnolu
volverse grosero
Italianu
èssere sguaiato
Tedescu
unmanierlich sein.
ammugronàre , vrb rfl: ammurvonai Definitzione
nau de gente, coment'e fàere a muvrone, arestosu
Sinònimos e contràrios
agrestare,
assirbonai
| ctr.
ammasetare
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
devenir sauvage
Ingresu
to grow wild
Ispagnolu
volverse salvaje
Italianu
inselvatichirsi
Tedescu
verwildern.
arrusticài , vrb Definitzione
su si fàere areste
Sinònimos e contràrios
agrestare,
irrusticai
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
rendre sauvage
Ingresu
to become wild
Ispagnolu
volverse salvaje,
silvestre
Italianu
inselvatichire
Tedescu
verwildern.
diventàre , vrb Definitzione
essire diferente, un'àtera cosa, cambiare a un’àtera cosa
Tradutziones
Frantzesu
devenir
Ingresu
to become
Ispagnolu
volverse,
hacerse,
convertirse
Italianu
diventare
Tedescu
werden.
essíre, essíri , vrb: bassí,
iscire,
vessire Definitzione
andhare fora de ccn. logu (pruschetotu serrau e fintzes tènnere sa essia a fora), bènnere a fora a manera de si bíere, de si pòdere ischire, connòschere, èssere o andhare prus ainnanti de una línia, andhare a giru o a un'àteru logu, naschire o fintzes istesiare, acabbare, mòvere de su postu suo (nau de un’arremu), cumpàrrere, su ischire, su pàrrere, su arresurtare, nau de cosa a bèndhere su dhue èssere in is butegas; arresurtare de una cosa, de una chistione, de sa créschia; acabbare una faina longa, una chistione manna
Sinònimos e contràrios
abbenai,
irghelare,
resurtare
/
nàschere,
girai
/
bocare,
caciare,
leare
| ctr.
intrae
Maneras de nàrrere
csn:
essimiche da'ia! = bessiminci!, baidindi!; essíreche pala pala, costa costa = arrispúndiri, ei, ma no a tonu, arrispúndiri fuedhendi de àteras cosas; essíreche in machines, in coranta mois = acabbai narendi machíminis, isciolórius, cosas esageradas; essíreche male = certai, essiri in disacórdiu, a iscórriu, iscuncordai; essire in malas = certai meda, de abarrai a prima; essire foras de contu = iscassuletare, irbariare, ammachiaisí; essire de mente = iscarèsciri; a su chi essit essit = comente andhat andhat, andhet comente cheret!; essire fora ’e pare (nau de maridu e mulleri)= iscuncordai, andaisindi donniunu a contu suu; essiresindhe cun… = iscabbullirisí de unu dépidu, de una dificurtadi cun…
Frases
su dinai nci essit sentza de isciri comenti ◊ sas monzas de Paule essint a passizare ◊ mama e fiza sont iscindhe a sa cortichedha ◊ comente essis de iscola ghira a domo! ◊ candho proet essint sos cocois ◊ mai essidos a logu semus, nois: sempre in bidha ◊ su binu essit de sa carrada ◊ sa domo nostra essit a sa cortita ◊ s'arriu nci essit a mari ◊ est essidu su sole ◊ su maistu fendi su muru ndi est essiu foras de prumu ◊ in sa contonada ant lassadu predas chi essint pro tènnere cun àteru muru ◊ seghendhe no ch'essas fora de sa sinza! ◊ in atunzu, comente proet essit s'erba ◊ mi che at essidu una dente ◊ no li at essidu una peràula: mudu che lódhuru! ◊ mi che at essidu unu fiadu de sa mandra ◊ bandu a pigai is pipius ca funt essendi de iscola
2.
e za no essit, mih, cussu brunzu: si che intendhet atesu meda! ◊ su frúschiu essit prus de sa boghe ◊ essimichelu dae mesu, cudhu maleducadu chi no est àteru! ◊ essimindhelu dae mesu, custu bardulete! ◊ cussu preigadore addaghi abberit buca già ischit inue ch'essire! ◊ candu fuedhas tui essis sempri de sa chistioni ◊ a sa ruta chi at dadu che l'est essidu su bratzu dae su codhu
3.
a chie faghet una morte bi at trinta annos, si essit iscobiadu ◊ sa faina fut essia bèni ◊ donzi tantu mi ch'essit a faedhare a sa campidanesa ◊ essidu mi at finitesa, si mi cherzo cojuare! ◊ mi at essidu cunzuntura e la collo ◊ bellu triballu mi at essidu ◊ sa faina essit male si no bi at forramenta addata ◊ is contus essint giustus ◊ est essida sa boghe chi Fulanu est cojendhe ◊ segundhu sa ua bi essit prus binu ◊ de custu cantu de robba bi essit una fardita ◊ sa padedha de su minestrone est essida prena ◊ custu est pisedhu chi essit mannu de carena ◊ de peràulas ndh'essit sempre àteras
4.
a su mànigu li essit su sale, su píbere, s'aghedu ◊ a su binu l'at essidu unu tastu malu ◊ mi fut essia sa conca a fruschedhas
5.
est giai essiu su gureu ca ndi apu biu bendendi ◊ in atunzu essit su mandarinu, s'arantzu ◊ cun sos médios de como, sa cosa essit in donzi tempus: in sas butegas agatas de totu
6.
frades caros, bos auguro de ch'essire chena pena! ◊ che as a essire cras, de custas chistiones!…◊ dae custa faina no ch'essimus a presse, ca est meda
7.
custos duos fint semper paris, ma de candho ant tentu diferéssia sunt essidos in malas
8.
m'abbàida, tenia de fàghere unu cumandhu ma mi ch'est essidu dae conca!
9.
arguai a tie chi ti ndh'essat cun neune, mih, de custu chi as bidu! ◊ bae ca de su chi mi as nadu no mi ndhe at essidu cun neune! ◊ cussu no ndhe muntenet de segretu: si cumbinat, che li essit che nudha! ◊◊ cudhu ti at fatu dies e dies de triballu e tue ti ndh'essis cun carchi fiascu de binu?! ◊ a fàghere isposonzu no bi cheret duos sodhos, no: bi cheret ispesa manna!
Ètimu
ltn.
exire
Tradutziones
Frantzesu
sortir
Ingresu
to go out
Ispagnolu
salir,
brotar,
asomar,
propagarse,
volverse
Italianu
uscire,
sgorgare,
spòrgere,
propagarsi,
diventare
Tedescu
hinausgehen,
herauskommen,
hervorquellen,
austreten,
hinausstrecken,
sich verbreiten,
werden.
fogliàre , vrb: vogliare Definitzione
furriare is crebedhos, su si ammachiare
Sinònimos e contràrios
ammachiae,
dilliriai,
fatzellare,
foglietare
Ètimu
ctl.
follejar
Tradutziones
Frantzesu
devenir fou
Ingresu
to go mad
Ispagnolu
enloquecer,
volverse loco
Italianu
impazzire,
pèrdere il sénno
Tedescu
verrückt werden.
ghindhàre , vrb: chindhare* Definitzione
mòvere sa cosa a morigadura, su si mòvere coment'e unu ixorbedrama po castiare o coment’e castiandho a un'àtera parte; ammachiare
Sinònimos e contràrios
bortare,
chindhalare,
furriai,
girai
Frases
ponet su cugumedhu, lu fiagat, lu mustrat, lu ghindhat a donz'ala ◊ no si giraiat si no fit su bentu a lu fàghere ghindhare ◊ Toedhu si est ghindhadu a Bobbore a dimandhare ◊ isse est ghindhadu a insegus, ma sa vida sighit a innantis ◊ si ghindhat a isperiare e bidet duas pubas
2.
su chi at tentu l'at ghindhadu sa vida che dai sa die a su note ◊ cussa de cantu est bella faghet ghindhare su chervedhu a la mirare
Tradutziones
Frantzesu
tourner
Ingresu
to turn
Ispagnolu
volverse,
volverse loco
Italianu
voltare
Tedescu
wenden,
umwenden.
illabentàre , vrb prnl Sinònimos e contràrios
allabentare*
Tradutziones
Frantzesu
devenir distrait
Ingresu
to become absent-minded
Ispagnolu
volverse,
hacerse,
convertirse
Italianu
diventare sbadato
Tedescu
zerstreut werden.
imbirbantài , vrb Definitzione
fàere o essire birbante
Tradutziones
Frantzesu
devenir polisson
Ingresu
to become rascal
Ispagnolu
volverse bribón
Italianu
infurfantire
Tedescu
ein Schurke werden.
imburdíri , vrb Definitzione
fàere burdu, areste, malu (ammesturau cun malesa, brutura o àteru deasi)
Sinònimos e contràrios
abriare,
aferare,
agrestare,
arruarzare,
eremire
/
abburdare,
chilzeniare,
disgeniare,
imburdai
Frases
funt arrennéscius a imburdiri sa cuscéntzia de sa genti ◊ ant imburdiu sa língua nosta!
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
abâtardir
Ingresu
to bastardize
Ispagnolu
volverse silvestre
Italianu
inselvatichire,
imbastardire
Tedescu
verzildern lassen,
entarten.
imprupíre, imprupíri , vrb: impulpiri,
impurpie,
impurpire Definitzione
pònnere prupas, crèschere in prupas, nau de animales, gente e fintzes frutos
Sinònimos e contràrios
ammaciociae,
imprupai,
impurpatzire
| ctr.
ispurpire
Frases
sa morisca est totu ossu: no bi at impurpidu ca no li at próidu ◊ s'olia comente proet in atunzu s'impurpit ◊ sos pibionedhos de s'àghina sunt imprupinne
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
engraisser
Ingresu
to fill out
Ispagnolu
engordar,
volverse pulposo
Italianu
impolpare
Tedescu
dick werden.
incalèschere , vrb Definitzione
nau de unu male, impeorare, tirare a tempus longu chentza sanare
Sinònimos e contràrios
incruai,
incrudèschere
Ètimu
ltn.
incalescere
Tradutziones
Frantzesu
aggraver,
devenir chronique
Ingresu
to aggravate
Ispagnolu
volverse crónica una enfermedad
Italianu
rincrudire,
diventar crònico
Tedescu
sich verschärfen.
ingrajài , vrb Definitzione
essire grae, pesosu, pèrdere s'abbilesa de si mòvere po immarritzone, maladia, becesa (e fintzes improssimare)
Sinònimos e contràrios
ingraie,
ingraonzare
/
ingrabidare
Frases
certas curas ingrajant su mali ◊ sa malaria est ingrajendi
2.
passaus pagus mesis de su primu fillu est torra ingrajara
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
s'alourdir
Ingresu
to become heavy
Ispagnolu
volverse pesado,
torpe
Italianu
diventare pesante
Tedescu
schwerer werden.