Legenda Incurtzaduras | Legenda Sìmbulos

ciàu , nm: crau, cravu, giau Definitzione orrugu de cosa, mescamente de ferru, a punta a una parte (e a conca a s'àtera) de fichire in muros o in bigas po apicare cosa, o impreau po punciare cosa grussa meda: meda prus mannu de una css. púncia, po su prus est a sestu cuadrau de traessu (setzione) e prus che àteru dhu faet su ferreri segundhu su bisóngiu; sa puntighedha de una fruschedha, una essidura in sa pedhe; pistadura in conca Sinònimos e contràrios clavíglia, obbibi, pilu 1, piredhu 1, púncia / buizola / tzulumbone Maneras de nàrrere csn: min. cravitu = essidura, buizola in sa pedhe; ammentare craos vetzos a unu = ammentare punturas malas fatas dae meta e malas a crujare, ammentare cosas chi unu no tiat chèrrere intèndhere prus; no ndhe fàghere ne crau e ne tzou de unu = no arrennèsciri a dhu ghetai in pinta, a dhu cumandai; segare su ciau a mossu = èssere tirriosu, malu, dispostu a fàghere male bastu de lòmpere a su chi cheret Frases sa ruche nostra est custu fizu: ma no bi at zanna chentza cravu! ◊ at apicadu su cabbanu a unu crau de sa zanna ◊ cussu azes fatu? Ancu vos facant a craos! 2. dae sa grigna fit ladina ca podiat segare su ciau a mossu! Ètimu ltn. clavus Tradutziones Frantzesu gros clou Ingresu big nail Ispagnolu clavo grueso, estaca Italianu gròsso chiòdo Tedescu großer Nagel.

conchimedhòne , nm Definitzione unu chi portat sa conca manna meda Sinònimos e contràrios concone Terminologia iscientìfica zcrn Tradutziones Frantzesu grosse tête Ingresu big head Ispagnolu cabezón Italianu testóne Tedescu Großköpfige.

cóncu , nm: cuncu Definitzione genia de istrégiu, mescamente de linna a pònnere a papare a su porcu, a catzigare su furesu, s'àghina, ammurgiare su casu; concale de porcu / bufare totu a unu c. = totu a unu tirone, chentza torrare àlidu Sinònimos e contràrios lacu, pica Frases pica cussa baca e múrghela a cussu concu de preda ◊ sos bervegarzos zughiant murtorzos, zodharzos e concos pro ammurzare su casu 2. in sa funtana at bíbiu abba chin sas manos a concu 3. pigat unu tzicherone de late e si che dhu bufat totu a unu cuncu ◊ bidindhe cudha isprammada bi faet bufare unu cuncu de abba Sambenados e Provèrbios smb: Concu Terminologia iscientìfica stz Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu auge en bois Ingresu big wooden basin Ispagnolu recipiente de madera Italianu gròssa cónca di légno Tedescu großes Holzgefäß.

cubòne , nm: cuboni, cupone, cuponi Definitzione carrada manna a unu fundhu (cuponi isciundau) o fintzes genia de bàrcia adata po pònnere s'àghina istrecada a budhire po fàere su binu: fintzes carrada etotu Sinònimos e contràrios budhidórgiu ! carrada, cua 1 Maneras de nàrrere csn: pònnere sa ua catigada in c. = incubonare; bogare su mústiu de su c. pro lu pònnere in sa cuba = iscupu, iscubonare; dare c. a sa ua = lassare sa ua catigada in su cubone a budhire unu tantu de tempus; èssiri unfrau coment'e cuponi = ufradu a casidhu, dispiàghidu, annicadu meda Frases su mústiu budhit in sos cupones ◊ a su mústiu si li podet dare prus o prus pagu cubone, segundhu su binu chi si cheret fàghere ◊ su mústiu in su cuboni tocat a dhu murigai unas cantu bortas Sambenados e Provèrbios smb: Cuboni Terminologia iscientìfica stz Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu grande cuve de fermentation Ingresu big vat Ispagnolu tina Italianu gròsso tino da vinificazióne Tedescu großer Weinfaß.

dàngaru , nm: dràngalu, tàngaru Definitzione ómine mannu mannu, artu, male fatu, pagu crabbau e pagu sàbiu Sinònimos e contràrios càngaru, dangallone, dangarone, giangalloi Frases debberone dràngalu ch'est, ma de conca, balla!… Terminologia iscientìfica zcrn Ètimu itl. tanghero Tradutziones Frantzesu gros homme maladroit Ingresu big and clumsy man Ispagnolu hombre grueso y torpe Italianu uòmo gròsso e gòffo Tedescu ungeschlachter Mensch.

didumànnu , nm Definitzione su primu e prus grussu de is pódhighes de sa manu o de su pei (e chi aferrandho, cussu de sa manu, atóbiat is àteros bàtoro) Terminologia iscientìfica crn Tradutziones Frantzesu pouce, orteil Ingresu thumb, big toe Ispagnolu pulgar Italianu pòllice, àlluce Tedescu Daumen, große Zehe.

dúdhuru , agt, nm Definitzione foedhu chi si narat a disprétziu candho unu mannu faet che is criaduras Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu grand enfant Ingresu great big baby Ispagnolu crío, niño de la rollona Italianu bambinóne Tedescu Kindskopf.

galiòni , nm Definitzione ómine de carena manna meda, artu e grussu Terminologia iscientìfica zcrn Tradutziones Frantzesu malabar, costaud Ingresu big man Ispagnolu hombracho Italianu omóne Tedescu Hüne.

gargàgiu , nm: gargaxu, gargazu, gragàglia, gragalla, gragallu 1, gragàrgiu, gragaxu, gregàgiu Definitzione nau de is crabas, pegus piticu chi tenet calecunu annu e chi, si est fémina, no at ancora angiau; nau de ccn., chi est piticu de carena Sinònimos e contràrios agrallu Frases in su bangu de tzia ita dha nant dhoi at petza de bòi, crabitus de lati, petza de gragalla, frisciuras e conchedhas Terminologia iscientìfica anall Ètimu ltn. gregarius Tradutziones Frantzesu chevreau, cabri Ingresu big kid Ispagnolu cabrito Italianu caprettóne Tedescu noch nicht werfende Ziege, noch nicht Mutterziege,

giaitàre , vrb: ciaitare Definitzione pònnere is craos, firmare calecuna cosa cun is craos; firmare una cosa coment'e chi siat manténnia a craos Sinònimos e contràrios cravillai, inclavai, obbilai Frases a Cristos l'ant ruspiadu, presu e giaitadu a sa rughe 2. ite ratza de idea e de mania chi in conca giughet fissa e giaitada! (F.Sechi)◊ cussos sunt giaitados a su letu, màrturos a vida Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu clouer Ingresu to nail with big nails Ispagnolu clavar Italianu inchiodare con grossi chiodi Tedescu festnageln.

isportínu , nm: sportinu Definitzione genia de istrégiu tundhu e ladu a duos pígios apertos in mesu (po intrare in su fusu de sa prentza), fatu de crinu, fatu de crinu po pònnere s'olia mólia a dha prentzare / mata de i. (nadu de unu)= mataudhone, chi portat brenti manna Sinònimos e contràrios iscartinu Frases at cumintzau a carrare sos isportinos, los at prenaos e postos in sa supressa ◊ cada momentu umpriat una túrbia de abba budhia e la ghetabat a sos isportinos ◊ is isportinus si ponint unu apitzus de s'àteru intraus in su fusu de su bancu 2. mata de isportinu chi no est àteru! Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu scouffin Ingresu big round basket Ispagnolu capacho Italianu fìscolo Tedescu Beutel zum Auspressen der Oliven.

istuzòne , nm Definitzione gurtedhu mannu de coghina Tradutziones Frantzesu grand couteau Ingresu big knife Ispagnolu cuchillo grande Italianu gròsso coltèllo Tedescu großes Messer.

listòne 1, listoni , nm: listrone 1, listroni Definitzione puntedhu de linna prus che àteru de pònnere prantau po poderare serru; nau in cobertantza, unu tontu, pagu abbistu / a disprétziu: listronatzu Sinònimos e contràrios puntale / scimpri, tontorrone Frases chi perdu s'arrexoni pigu unu listroni de magasinu e si arrogu s'ischina a tot'is duas! ◊ est unu logu serrau a listronis 2. tpru, como chi so a cadhu, tpru listrone! ◊ ite su ciafu chi ti che aporzo, brutu isconnóschidu, listronatzu chi no ses àteru! (M.Danese)◊ cudhu listrone, a ite ses bonu?!… Ètimu ctl., spn. llistó, listón Tradutziones Frantzesu planche Ingresu big stick, numbskull Ispagnolu estaca Italianu steccóne Tedescu Latte.

madúru , agt: maturu, meduru Definitzione nau po sa mannària mescamente de css. frutu, chi est créschiu bellu, imbénnidu, meda; nau de ccn., chi est créschiu de conca, de maneras de fàere e de pentzare, acabadu, sàbiu / min. maduritu Sinònimos e contràrios baracocu, imbénnidu, ingranidu / cabosu, sàbiu | ctr. minudu Maneras de nàrrere csn: iscríere a maduru = a líteras mannas; segare, firchinare a maduru = segai a arrogus matucus Frases ocannu, s'olia est bella madura ca li at próidu ◊ giuchiat sos ocros maturos cantu 'e su puntzu ◊ cudhu péssighe maduru, donzunu azummai de mesu chilu! ◊ calidade madura de cariasa est sa barracoca ◊ a gomai dhi praxit sa madura chi est prus bella de vista e de sabori 2. iscriemilu a maduru ca sinono no ndhe apubo! ◊ no seghes s'issalada a maduru ca no ndhe sigo e mi tocat a che l'ingullire chentza mastigada! Ètimu ltn. maturus Tradutziones Frantzesu gros Ingresu big Ispagnolu grueso Italianu gròsso Tedescu groß.

mandònga , nf: mindonga Definitzione fémina debberone Frases ca bi sunt sos annos, ses manna, màntziga e mandonga! ◊ ti apo a nàrrere continu "mindonga"! Tradutziones Frantzesu grosse femme, dondon Ingresu big woman Ispagnolu sargentona, maritornes Italianu donnóne Tedescu Riesenweib.

mannítu , agt, nm Definitzione chi est unu pagu mannu, créschiu Sinònimos e contràrios mannighedhu, mannitedhu, matocu Frases su pisedhu como za est mannitu a fàghere carchi betada de manu ◊ est animaledhu mannitu de poder bochire ◊ su pipiu, candu fut mannitedhu, andàt cun su babbu a dónnia logu Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu grandelet Ingresu pretty big Ispagnolu grandote Italianu grandicéllo Tedescu ziemlich groß, halb erwachsen.

matócu , agt: matucu, matzocu 1, matzucu 1 Definitzione chi est unu pagu mannu, chi est créschiu, chi no est tanti piticu / un'arrogu m., unu piciochedhu m. Sinònimos e contràrios mannitu, mannu / maduru | ctr. minore, minudu Frases s'órgiu immoi est matucu ◊ is matixedhas funt matucas, prantadas de annus ◊ arrivada est sa note, umbra matzuca chi paret ispreghendhe su futuru (I.Depalmas)◊ teniat sa filla matuca, de dexiotu annus ◊ est a ogros matzocos che boe in carru ◊ at comporadu butones de oro matzocos pro su custúmene ◊ su tricumuriscu fit matzocu che granos de rosàriu ◊ candu est nàsciru frari miu fui giai matuchedha, tenemu dexi annus Tradutziones Frantzesu grandelet Ingresu pretty big Ispagnolu grandecito Italianu grandicèllo Tedescu ziemlich groß, halb erwachsen.

nuàtza , nf Definitzione nue mala, de tímere Sinònimos e contràrios nuone Frases sas nuatzas si fint, in cussu, annatas e fit torradu iscuru che in buca Tradutziones Frantzesu grand nuage Ingresu big cloud Ispagnolu nubarrón Italianu nuvolóne Tedescu große und finstere Wolke.

obbíbi , nm: obbili, obbilu, obilu 1, obinu, obiru, ubbiru Definitzione crau mannu, ciou de ferru o de linna cun sa conca; in cobertantza, dispraxere mannu / làngiu coment'e un'o. = (nau de ccn.) sicu che linna Sinònimos e contràrios clavíglia, giau, pilu 1, piredhu 1 / apicadolza, crau Frases si no biu in is manus suas su sinnali de is obilus dèu no apu a crei! ◊ fatendhe mògios, lis giaitat su fundhu chin sos obiros ◊ est apicau a un'obbilu ◊ is obibis funt durus a nc'intrai ◊ a bosu ant incravau cun solu tres obinus ◊ ant incravau a Gesugristu cun tres obbilis 2. in su coru mi cravas obbilus verenosus! ◊ si no ti nci ponint s'obbilu in s'ogu, tui no dha bis sa cosa!… Sambenados e Provèrbios smb: Obbili, Obinu Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu gros clou Ingresu big nail Ispagnolu clavo grueso Italianu gròsso chiòdo Tedescu großer Nagel.

padúle , nf, nm: paoi, paule, pauli Definitzione abba apojada, paule manna de abba, giubbu, mescamente in is errios mannos Sinònimos e contràrios gurgu 1, lacone, lacuedha, làcuna, pógiu, trógliu Frases brintat in sa pauli, nci afundat e mortu! ◊ a unu poju mannu de su riu li namus "Paule lada"◊ cussa funtana paret unu padule de arana ◊ funt paois de àcuas mortas ◊ in sa paule bi at tzinnia ◊ adoru de su paoi est totu cannisoni 2. bi est chie no si cunfundhet in custu paule de ódiu Sambenados e Provèrbios smb: Paulis Ètimu ltn. padule(m) Tradutziones Frantzesu point le plus profond (d'un fleuve) Ingresu big pool Ispagnolu gran poza de agua en los ríos Italianu grande pózza d'àcqua nei fiumi Tedescu große Wasserlache in Flüssen.

«« Torra a chircare