Ditzionàriu in línia
de sa limba e de sa cultura sarda

fròsa , nf Definitzione orrughedhu de fenu o de pàgia, farinedhu de àteru, cosa de pagu contu / segaisí su tzugu in d-unu filu de f. = pèrderesi in nudha, iscollàresi in su paris netu Sinònimos e contràrios arritzu 1, rosca / fafaruza, fanialla Frases est una frosa chi at betiu su bentu ◊ is undas nci dhu imbussànt in mesu coment'e unu fustigu o una frosa de palla Ètimu srdn. Tradutziones Frantzesu brin de paille Ingresu wisp of straw Ispagnolu pajita Italianu pagliuzza Tedescu Strohhalm.

frusciàda , nf: (fru-sci-a-da) Definitzione su fruschiare, surbiada Sinònimos e contràrios frúschiu, frúschida Frases su bentu est minetosu cun frusciadas e sonos de terrore Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu coup de sifflet Ingresu whistling Ispagnolu silbido Italianu fischiata Tedescu Pfeifen.

frussàre , vrb Definitzione àere a meda, nau de dinare Frases lampu ca ndhe frussat de sodhu, cussu, est abberu! ◊ si no frussas dinari, segundhu su logu mancu intrare ti bi lassant! Tradutziones Frantzesu disposer de l'argent Ingresu to have plenty of money Ispagnolu tener dinero Italianu dispórre, avére danari Tedescu viel Geld haben.

frutéri , nm Definitzione arregateri chi bendhet frutuàriu; fintzes unu chi faet meda in su frutuàriu, chi dhi praghet Sinònimos e contràrios frutureri Ètimu ctl. fruyter Tradutziones Frantzesu marchand de primeurs Ingresu greengrocer Ispagnolu frutero, verdulero Italianu fruttivéndolo Tedescu Obsthändler.

fruturéri , nm Definitzione butegheri chi bendhet frutuàriu Sinònimos e contràrios fruteri Frases tiu Antiogu est unu frutureri tramposu! Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu marchand de primeurs Ingresu greengrocer Ispagnolu frutero, verdulero Italianu fruttivéndolo Tedescu Obsthändler.

fumentài, fumentàre , vrb: afumentai* Definitzione prènnere su logu de fumu, fàere fumu meda, fàere fumentu Sinònimos e contràrios afumai, ifumentare 2. andhadu soe a bi l'abbaidare… agiommai mi ndhe aiant fumentadu! Tradutziones Frantzesu dégager beaucoup de fumée Ingresu to fill with smoke Ispagnolu ahumar Italianu far mólto fumo Tedescu qualmen.

fundhuluzósu , agt Definitzione chi giughet o faet fundhurúgiu meda Sinònimos e contràrios fundarillosu / ttrs. fundharitzosu Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu plein de lie Ingresu full of dregs Ispagnolu borroso, turbio Italianu feccióso Tedescu hefig.

furiòne , nm Definitzione nue de bentu forte meda Sinònimos e contràrios boriana, bruxajolu, molione, mommurzolu, subbitana, torvellinu, tramúghine, turbiana Frases ch'esseit a fora che furione de dimónios ◊ sos ómines bidia impiuerados in d-unu furione de paza: armados de furcone, pariant diàulos! ◊ at fatu truvadas de bentu a furiones Tradutziones Frantzesu tourbillon de vent Ingresu whirl Ispagnolu torbellino Italianu tùrbine Tedescu Wirbelwind.

furriadólzu , nm, agt: furriadórgiu, furriadorju, furriadorzu, furriadroxu Definitzione tretu inue si fúrriat, a ue si faet fúrriu, logu (e aprigu, barracu, pinnetu, domo) a ue si torrat a crocare, a istare Sinònimos e contràrios biradorzu, furriada, ghiradorju / barraca, domo, pinnetu / bidhichedha, bidhiciolu, madau, trechinzu Maneras de nàrrere csn: non lassare perdas in furriadórgiu = circai a perda furriada, forrogare e betare apare totu, chirchendhe; bentu furriadorzu = chi est tirendhe candho goi candho gai, chena frimmesa ne de fortza e ne de filada Frases Tzitzu fit ómine chi connoschiat onzi segretu e furriadorzu ◊ custos sunt ammentos de unu tempus chena furriadorzu 2. me in su Sulcis unu tempus is bidhas fiant furriadroxus ◊ aiant fatu unu bellu pículu de caminu a pè ca s'istrada no imbatiat finas a su furriadolzu ◊ die manna cun die visitant cuiles e furriadolzos ◊ sos furisteris fint remonzendhe sos trastos pro leare su caminu de su furriadorzu Terminologia iscientìfica pst, slg Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu tournant, point de repère, point de retour Ingresu turning-point, land mark Ispagnolu punto de vuelta, de referencia Italianu punto di svòlta, di riferiménto, di ritórno Tedescu Wendepunkt, Bezugspunkt.

fusilàda , nf: fusilata, fuxilada Definitzione isparu fatu a fousile Sinònimos e contràrios archibbusada, busilada, foconada, scupetada Frases l'at iscutu una fusilada ◊ s'intendheit s'istràchidu forte de sa fusilada ◊ su ràndhine iscudiat a sos bidros e tzocaiat che fusiladas Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu coup de fusil Ingresu gunshot Ispagnolu fusilazo Italianu fucilata Tedescu Gewehrschuß.

gabbinète, gabbinètu , nm Definitzione aposentedhu, logu a pònnere su cómudu, a si samunare Terminologia iscientìfica dmo Tradutziones Frantzesu cabinet de toilette, salle de bains Ingresu toilet, bathroom Ispagnolu retrete, cuarto de baño Italianu gabinétto, bagno Tedescu Toilette, Abort.

gàja , nf Definitzione in sa camisa, aciunta a is coedhas de ananti; dhu narant fintzes a is lobos chi si parent a fora in su crebedhu: in s’orrobba o bestimentu, piega Sinònimos e contràrios gajedha, nésiga 1 / tórronu / incrispa, pínnica Frases poni is nàdias e tessi a gajas! Sambenados e Provèrbios smb: Gaia, Gaias Ètimu ctl. gaya Tradutziones Frantzesu soufflet de chemise Ingresu gusset Ispagnolu nesga Italianu gheróne della camìcia Tedescu Zwickel am Hemde.

gangúle , nm Definitzione su pannenanti o pannixedhu de is boes e bacas, sa pedhe chi portant asuta de su tzugu pendhe pendhe (de longu) Sinònimos e contràrios arràndula, gangale Terminologia iscientìfica crn Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu fanon de taureau Ingresu dewlap Ispagnolu cadena Italianu giogàia, pagliolàia Tedescu Wamme.

gelài 1, gelàre , vrb: zelare Definitzione àere, pònnere o sentire gelu, regelu contras a unu o calecuna cosa / g. male a unu = no piàghere; pro chi eo male ti gele = mancari no ti piaga Frases fustei puru est istróllica, no s'iscít a chini istimat e a chini gelat: cussas puru funt fillas! ◊ "m'istimat, mi gelat" funt is fuedhus chi narant ispollendi unu frori po biri comenti arresurtat… Ètimu itl. gelare Tradutziones Frantzesu avoir de l'aversion contre qqn., antipathie Ingresu to feel a strong dislike Ispagnolu sentir antipatía Italianu sentire avversióne, antipatìa, detestare Tedescu gefroren, eisig, Eis.

ghelèa , nf Definitzione brulla mala, befa, giogu de martzocu; su burdellu chi si faet in logu de festa; genia de trumentu po ccn. cosa / a ghelea = in ziru Sinònimos e contràrios befa, belea, bergugna, gherda 1, isfrorígiu / carralzu / matratamentu Frases ant fatu sa ghelea de lu bèndhere a sa zustíssia, su bandhiu ◊ si, comente tzapadu ant sa manta, tzapadu aiant sa pessone mea, za mi l'aiant fata sa ghelea! (A.G.Solinas)◊ fit una ghelea chi li fint fachendhe pro illudratzare su lumen suo ◊ sas gheleas fràzicant su mundhu de malidade ◊ li apo cumbinau una ghelea chi si ndh'at a ammentare pro cantu durat! 3. Elias si l'intendhiat cun sa connada, ma custa ghelea no podiat istare sèmpere cubada Tradutziones Frantzesu plaisanterie de mauvais goût Ingresu bad joke Ispagnolu broma pesada Italianu brutto schérzo Tedescu schlechter Scherz.

ghirghilliàre , vrb Definitzione erriere a iscracàlios Sinònimos e contràrios chighigliare, ghirghilliare, iscrocuedhai, isgangagliare Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu rire de façon bruyante, ricaner Ingresu to sneer Ispagnolu reirse a carcajadas Italianu rìdere rumorosaménte, sghignazzare Tedescu laut lachen.

ghirghílliu , nm Definitzione errisu a meda, a boghe arta, tzérriu Sinònimos e contràrios iscacagliada, iscacàgliu, iscacaratzu, iscracanzu, iscracaxu / irghéliu Frases sos ghirghíllios de cuntentesa parent grinnicos de cadhu ◊ ghetat ghirghíllios chi paret chi lu punghet su muscone! Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu éclat de rire, rire, ricanement Ingresu sneering Ispagnolu carcajada Italianu risata, sghignazzata Tedescu schallendes Gelächter.

giàcanu , nm: ciàganu, giàganu, giàgaru 2, giàguru, zàcanu Definitzione chie, pruschetotu piciochedhu ma fintzes mannu, serbit a su preide candho narat sa Missa o po fàere misciones e fainas de crésia Sinònimos e contràrios dreghestanu, monaghile, monasígliu, sagrestanu Frases sa callentura de su predi de Mòguru t'intrit, ca iat iscallau su giàguru a gropas! (A.Garau)◊ príteru e giàcanu azicu acudiant a pònnere ifatu a missas e pèsperos ◊ s'obispu teniat a cumpàngiu unu giòvunu giàganu ◊ su pòberu chi at paga isperiéntzia giàganu est sempre, ma peidru mai Ètimu ltn.e diaconus Tradutziones Frantzesu servant de messe Ingresu sexton, altar boy Ispagnolu monaguillo, sacristán Italianu chierichétto, sacrista Tedescu Ministrant, Meßdiener.

giòbe , nm: ciopu 1, giobu, lobu Definitzione giru, lobu de cosa (es., filu, fune, codriola) coment'e acapiandho a nodu istrintu o fintzes lenu chi potzat iscúrrere po cassare mescamente animales (ma si narat fintzes in cobertantza po gente); orrugu de sartitzu cun is cabos acapiaos impare; lóriga de cadena Sinònimos e contràrios isciocu, lantu Maneras de nàrrere csn: giobu de càriga = filleri de càriga; parare su giobu = parai su latzu; giobitu de criadura = cosa chi si apicat in trugu a sa criadura pro no àere male Frases upas caratzadas de pídigu parant sos giobes a sa libbertade ◊ a giobu mi l'ant tenta sa crabola (G.Fiori)◊ si che torresit a binza gàrrigu de giobos e comintzesit sa catza de sas puzones ◊ retzas, trobeas, giobos fuo, cantos ndhe preparas tue, trassista! 2. at mandhigadu unu giobu de saltitza ◊ est una cadenita totu a giobitedhos ◊ sa cadena est fata a tantos giobos intrados apare Ètimu ltn. cop(u)lum Tradutziones Frantzesu nœud coulant, lacet, anneau de chaîne Ingresu skipknot, lace, link Ispagnolu lazo, eslabón Italianu càppio, làccio, anèllo di catena Tedescu Schlinge, Kettenglied.

gioríca , nf: (sa g. = saxoríca) Definitzione una calidade pitica de sàlvia de campu Sinònimos e contràrios lucajabitica, salviedha Terminologia iscientìfica rba, Salvia verbenaca Tradutziones Frantzesu sauge verveine, variété de sauge Ingresu wild sage Ispagnolu gallocresta Italianu chiarèlla minóre Tedescu eine Wiesensalbeisorte.