Ditzionàriu in línia
de sa limba e de sa cultura sarda

diritadòre , nm: eritadore Definitzione datziante, s'impiegau chi tenet s'impreu de arregòllere su dàtziu, is pagamentos Sinònimos e contràrios aggodhetadore, datzieri, godhetarzu, isetore, listarzu, taceri, taciaju Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu employé de l'octroi Ingresu exciseman Ispagnolu aduanero, agente de aduana Italianu dazière Tedescu Einnehmer.

disigàre , vrb Definitzione bènnere a malu puntu de is dispraxeres, de s'afrigimentu, agummai coment'e consumàresi de sa tisichéntzia Sinònimos e contràrios indisicare, indisichire Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu se consumer de douleur, avoir de la peine Ingresu to grow sad, to pine away Ispagnolu debilitarse por el dolor Italianu intristire, consumarsi per dolóre Tedescu sich verzeheren.

dispiàchiu , pps, agt: dispiàghidu, dispiàghitu, dispràsiu Definitzione de dispiàchere; chi est provandho dispraxere Sinònimos e contràrios abbrudhatu, amarguradu, annicadu, atassau, discuntentu | ctr. piàchiu / contentu, pregiau Frases si fiaus postus a arrí, perou sa cosa si fut dispràxia etotu 2. su sardu austesu puru at comintzau a mòrrede e seus totu dispràsios ◊ festus morendi de su sidi, andaus a circai àcua ma no nd'eus agatau e si ndi seus torraus dispràxius Tradutziones Frantzesu qui a beaucoup de peine Ingresu disliked, annoyed, sorry Ispagnolu disgustado Italianu dispiaciuto, contrariato Tedescu betrübt, traurig.

distèsa , avb Definitzione tratare una cosa o faedhare a sa d. = cun intertenimentu, a fundhu, naendho totu su chi dhu’est de nàrrere Frases s'algumentu si diat chèrrere tratare a sa distesa Tradutziones Frantzesu avec beaucoup de détails Ingresu diffusely Ispagnolu con detalles Italianu diffusaménte Tedescu ausführlich.

dobbería , nf Definitzione orruga de is conciadores e logu inue si bendhent o si cònciant is pedhes Ètimu spn. adoberia Tradutziones Frantzesu magasin de fourrures Ingresu furrier's, fur dressing Ispagnolu curtiduría, tenería Italianu pelliccerìa Tedescu Kürschnerei, Pelzwarenhandlung, Pelzgeschäft.

dóliu 1 , nm Definitzione genia de dolore, fintzes dispraxere mannu Sinònimos e contràrios dabori, punta 1 / dolorias, pispinidura Frases rughet a terra a dólios fortzicàndhesi che colobra Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu douleur de l'accouchement Ingresu pang Ispagnolu dolores Italianu dòglia Tedescu Schmerz, Weh, Leid.

dolorías , nf pl Definitzione is dolores de candho sa fémina ndh'est faendho su fedu Sinònimos e contràrios penas, pispinidura Ètimu ctl. doloria Tradutziones Frantzesu douleurs de l'accouchement Ingresu labour pains Ispagnolu dolores Italianu dòglie Tedescu Wehen (Pl.).

dóltu , agt, nm: dortu, toltu* Definitzione chi no andhat a línia dereta, no tenet línia dereta; nau de gente, chi no ndhe faet una a deretu, bona, bene, o, nau de cosa o de chistione, chi no est su giustu, no est sa beridade, no est su chi andhat bene Sinònimos e contràrios atrotoxau, bistónchinu, fàlchinu, fortzicau / cumbessu, istolatzadu, locu, rebessu, traessu | ctr. deretu, ténneru / arraxoni, giustu Maneras de nàrrere csn: d. che anca de cane = totu atrotiau, trotu meda; nae dorta (nau in cobertantza de ccn.)= trevessu, chi no ndi fait una giusta; andhare, segare, fàghere a d., a d. e a rugadis = a egas e a ogas, in manera contrària a su zustu; andhare in d. = in contràriu, comente neune si disiziat; pretare su d. = abbetiai pretendendi de tènniri arrexoni fintzas candu est craru ca no si ndi tenit Frases s'ómine fit betzu, dortu e tzumbosu chi pariat una nae de chercu ◊ sa domita est ammuntada cun téulas dortas e male assentadas 2. in custu mundhu finas in su dortu at sempre resone su piús forte ◊ de cosas dortas subra de sa terra che ndh'at chena contu ◊ maridu e muzere s'istimaiant, ma cussideraiant iscàndhulu a pretare su dortu e no su èssere de idea diferente 3. su tempus mi est andhendhe sempre in dortu! (G.Ruju) Tradutziones Frantzesu de travers, idiot Ingresu crooked, foolish Ispagnolu torcido, necio Italianu stòrto, stólto Tedescu krumm, dumm.

dopiète, dopiètu , nm Definitzione tiru, isparu dópiu, unu avatu de s'àteru Sinònimos e contràrios / cdh. dupietu Frases a canno intenno unu dopiete cràdiu chi pariat unu vallu! (V.Mura) Tradutziones Frantzesu tir de chasse doublé Ingresu double shot Ispagnolu doblete Italianu doppiétta Tedescu Doppelschuß.

dragòne , nm: dragoni Definitzione sordau chi cumbatit prus a cuadhu chi no a pei; genia de mata po bellesa, ma chi faet fintzes unu vernissu orrúbiu, tinta, bona po meighina Frases apo a girare dae mata in mata, che bandhidu chi giàgarant dragones Terminologia iscientìfica mtm, dracaena draco Tradutziones Frantzesu dragon, sang de dragon Ingresu dragoon, tarragon Ispagnolu dragón, drago de Canarias Italianu dragone, sàngue di drago Tedescu Drachenbaum.

ebbarèsu , agt, nm: eguaresu Definitzione chi est amantiosu de is cuadhos; nau de cuadhu mascu, chi est cricandho ebba; nau in cobertantza de ómine, chi andhat a féminas Sinònimos e contràrios afeminadu, bacasseri, bragheteri, donneri, feminari, pillitosu / cdh. ebbaríciu Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu coureur de filles Ingresu philanderer Ispagnolu mujeriego Italianu donnaiòlo Tedescu weibertoll, Schürzenjäger.

edrósu , agt Definitzione chi est ammontau de follaera, chi portat edra Frases in cue b'at unu muru edrosu Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu couvert de lierre Ingresu ivy-mantled Ispagnolu cubierto de hiedra Italianu ederóso Tedescu Efeu…

elichétu , nm: elighedu Definitzione litu, padente, catza de élighes, de íllighes Sinònimos e contràrios elicarju, elichedharju, elichinu, landari Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu bois de chênes verts Ingresu ilex wood Ispagnolu quejigar, encinar Italianu leccéto Tedescu Steineichenwald.

erbastérria , nf Definitzione custu númene dhu narant a diferentes genias de erba: sa Frankenia pulverulenta, sa Frankenia laevis, sa Plantago coronopus (bona a papare e si prantat puru), s'erba de chentu nodos Polygonum aviculare, sa Polygonum maritimum Terminologia iscientìfica rba, Plantago coronopus Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu plantain corne de cerf Ingresu buck’s horn plantain Ispagnolu estrella de mar, hierba estrella Italianu minutina, erba stella Tedescu Schlitzwegerich.

erriàli , nm Definitzione sa ‘ànima’ de s’ou, sa parte bianca in s’orrubiou, parte de mesu necessària po ingendrare e de ue s'isvilupat su fedu nou Terminologia iscientìfica crn Tradutziones Frantzesu germe de l’embryon Ingresu germinative macula Ispagnolu disco germinativo Italianu màcula germinativa Tedescu Keimfleck.

facètas , nf pl Definitzione in s'ómine, is pilos lassaos longos e prus in bàsciu in is trempas, a parte de pitzu, acanta a is origas Sinònimos e contràrios barbígias, lemmas Tradutziones Frantzesu pattes de lapin Ingresu sideburns Ispagnolu patilla Italianu basétte Tedescu Koteletten (Pl.).

fadhòni , nm Definitzione su pigiolu de su pibione istrecau comente s'imbuidat budhindho postu in cobedina: su fodhe de su pibione Sinònimos e contràrios bodhone, fodhocu, fodhone* Terminologia iscientìfica rbr Tradutziones Frantzesu pelure de la grume Ingresu grape-skin Ispagnolu hollejo Italianu fiòcine Tedescu Weintraubenschale.

fadósu , agt Definitzione chi tenet fadu, sorte, fortuna; a logos fintzes àbbile, trassosu, malu Sinònimos e contràrios addiciadu, afoltunadu, assortadu, auradu, diciosu, iscofadu / furone | ctr. ifoltunadu Frases ca ndhe teniat ódiu, si ficheit in conca s'idea de l'apostare a fusile e de fagher sa festa a su fadosu (Prantaferru)◊ chi siat líbberu de dogni male e fadosu! 2. tanti fusti fadosu, cudha dí, ligendi sa litra!…◊ arroba su tempus chi dhui fua dèu no nd’iat mancau ni de su schivu e ni de su fadosu Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu qui a de la chance Ingresu lucky Ispagnolu afortunado, dichoso Italianu fortunato Tedescu glücklich.

fagallòni, fagaròne , nm: fogadoni, fogalloni, fogarone, fogaroni, fogorone, fogoroni Definitzione fogolone, muntone mannu de linna fatu coment’e a pinnatzu o fogàgia chi si allúmiat po festa (mescamente a sant'Antoni); fogu in sa forredha tropu mannu / comares, compares de fogarone = sos chi si faghent a compares brinchendhe su fogu chi si atzendhet su sero de su pésperu de santu Zuanne Sinònimos e contràrios catassa, fochilada, fochina, foghidoni, fogone 2, olone Frases s'annu passau po sa festa no ant allutu mancu su fogalloni ◊ su fogarone est traghidendhe e istinchidhendhe ◊ s'éspuru fadeus duus fagallonis: in pratza de crésia e a s'intrada de sa bidha ◊ che sunt boghendhe sa moda de su fogarone ca faghent àteru dannu, cun su logu azummai chentza prus àrbures 2. aite lu faghes cussu fogarone, candho no est mancu fritu?! Tradutziones Frantzesu feu de bois Ingresu bonfire, stake Ispagnolu hoguera Italianu falò, rògo Tedescu Freudenfeuer, Brand.

fàlsas , nf: faltzas, fartzas, fatzas, fratzas Definitzione parte de s'animale: est un'ammassu de gràndhulas casi in figura de globbu, chi si format asuta de su grassu Sinònimos e contràrios fatzixedhas Frases si dhi portasta pisci o anguidha de arriu, o butonis, o fartzas, o ciorbedhus, ti preparàt su fritu in cuatru fuedhus! (I.Cogotti) Ètimu ltn. falsus Tradutziones Frantzesu ris de veau Ingresu sweetbreads Ispagnolu lechecillas, mollejas de ternero Italianu animèlle del vitèllo Tedescu Kalbsgekröse.