acristianàdu , agt Definizione
chi tenet calidades de cristianu
Sinonimi e contrari
bonu,
sàbiu
2.
acristianadu già ses, e bene, mih!…
Etimo
spn.
acristianado
Traduzioni
Francese
sage
Inglese
wise
Spagnolo
sensato,
cuerdo
Italiano
sàvio
Tedesco
weise.
aíci , avb: ainci,
aitzi Definizione
deosi, de custa o in custa manera, ma fintzes in cussa manera, deasi, comente naro geo, comente naras tue / aici etotu = su matessi, su própriu
Sinonimi e contrari
aggae,
asi,
asiche,
deasie,
diasinchi,
goe
Frasi
Babbu nostu, siat fata sa volontadi tua comenti in su celu ainci in sa terra! ◊ aitzi si narat in sadru!
2.
dhu cunsideramus aici etotu, mancai siat peus de nosu
Etimo
ctl.
així
Traduzioni
Francese
ainsi,
comme cela
Inglese
so
Spagnolo
así
Italiano
così
Tedesco
auf diese Weise.
aponciài , vrb: (a-pon-ci-a-i)
aponsare,
aponsiae,
aponsiare,
apontziai,
apontziare,
apuntziai,
apuntziare,
puntziare Definizione
su si giare a bíere sériu, coment'e giaendhosi importu mannu o fintzes credendhosi pagu; camminare, foedhare o fàere sa cosa tropu addàsiu, tropu a sa lena; a logos fintzes ammurrionare, primmare / apontziai su murru = itl. stòrcere il muso
Sinonimi e contrari
allodhiai
Frasi
su piciocu arricu si fut apontziau candu Gesús dh'iat nau de bendi totu e de dhu donai a is pòburus
Etimo
itl.
ponzare
Traduzioni
Francese
parler avec affectation
Inglese
to speak affectedly
Spagnolo
hablar con afectación
Italiano
parlare con gravità,
con affettazióne
Tedesco
ernst,
in gezierter Weise sprechen.
asciensciàre , vrb: assiensciare Definizione
andhare abbellu, fàere su sàbiu, crèschere de sabiore
2.
est ómine asciensciadu e no che ispeldísciat su dinari
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
sage
Inglese
to be wise
Spagnolo
ser sensato
Italiano
èssere sàvio
Tedesco
weise sein.
deàsi, deasíche, deasíe , avb: diaici,
diainci,
diasi Definizione
in cussa manera
Sinonimi e contrari
adiaitzi,
aggae,
aici,
dedeai
| ctr.
dedeoi
Frasi
intendhindhe s'ómmine diasi inchietu fúrriat de palas e si che andhat ◊ a dirràsciu deasie dae annos no pioiat ◊ orrobbas chi mi che andho zeo puru, deasi andhaus paris! ◊ deasiche iat fatu, comente dh'iant nau
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
ainsi
Inglese
so
Spagnolo
así
Italiano
così
Tedesco
so,
auf diese Weise.
dedeói , avb: dedioi,
deosi,
deosinche,
degoi,
diosi Definizione
de custa o in custa manera, comente seo biendho, naendho
Sinonimi e contrari
aggae,
aggoi,
aici,
angosi,
goe
| ctr.
dedeai
Frasi
a ite puntu, trenu, ses torradu: no fisti dedioi assesugiadu candho currias subra sos binàrios (G.Monzitta)◊ dedioi imbadhinant sos poetes! ◊ deosi no andhat bene! ◊ acontza sos faedhos: no ti permito de mi faedhare dedeoi! ◊ dedeoi, mih, abbà, si càriat su pane!
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
ainsi
Inglese
like that,
so
Spagnolo
así
Italiano
così
Tedesco
so,
auf diese Weise.
gàe , avb, cng: aggae,
gai,
gaici,
gaie Definizione
deasi, in cussa manera, comente naras tue, comente apo nau deo (e si narat fintzes cun sa prep. de); tenet su sensu de paga precisione, chentza unu critériu precisu, a cudha manera; cun sa prep. in dhu narant po logu in su sensu de a cussa parte, in cussu logu
Sinonimi e contrari
aici,
asi,
asiche,
bai 2,
gasi*
/
cue
| ctr.
goe
Modi di dire
csn:
e gai (candu si narat fendi una lista chi iat a pòdiri sighiri) = e àteru, itl. eccètera; e gai… (pro inditai su chi ndi dipendit de su chi s'est nau innantis) = e pro cussu…; no bi at che gai = custa/cussa est sa menzus manera, sa menzus cosa, o fintzas "bèni fatu!, aici tocat!, aici imparas!"; gai… (+ agt.) chi… = tanti… chi…; cantu… gai… = comenti… aici, ateretanti…; pro gai e pro gai, menzus… = po cussu e po cussu, mellus…, itl. tanto vale…; goi e gai… = goi e goi… (comintzendhe unu chistionu, nendhe o contendhe su chi at nadu un'àteru, o fintzas pro no torrare a nàrrere su chi s'àteru at nadu, a zisa de riassuntu chi però no si faghet); gai… cantu… = in sos paragones (sa segundha parte si podet fintzas lassare chentza nada); gai cheret chi… = nono, gai, chi…, poita mellus no?… (donendi unu certu); èssere gai chi…, èssere gai gai pro… = acanta acanta a…, ite mi tantat chi…; no est gai… (+ númene, azetivu) = no est gai (nm., agt.) meda; gai etotu = su matessi, su própiu; unu, una… (+ nm.) gai = che cussu, che cussa
Frasi
proite naras gai? ◊ goi o gai, andhat bene su matessi ◊ si lu leas gai, cudhu pisedhu, petzi l'artérias! ◊ mancari gaie, che sórighe ispirendhe mi tremia (A.Dettori)◊ bastat gai! ◊ già chi mi giuras gaie, giuro de mòrrere cun tegus! ◊ totu sos chi andhant in cussa manera bona parte de gai l'ant finida ◊ so de gai a lu crere a no lu crere ◊ annos e annos est de gai, cussu poberitu ◊ tui ses abbituau a iscriri cosas de gaici
2.
fit una cosa gai, nudha de seguru ◊ no bi faghia nudha, ma so andhadu gai, tantu pro abbaidare ◊ fia nendhe, gai: ma no est abberu! ◊ proa gai etotu, a tantare cantu podet pesare cussa cosa!
3.
in nois duos bi est sa difaréntzia e gai amos divèscia sa cusséntzia! (Piras)◊ fia impitzadu e gai no apo pótidu fàghere àteru
4.
est un'ómine gai mannu chi no colat in sa zanna ◊ est unu pisedhu gai cabosu chi no bi at bisonzu de li abbiare sa cosa ◊ totu custu fogu no bi at bisonzu, za no est fritu gai! ◊ no est gai calura, ocannu ◊ cantu sunt bonos a legiferare gai tenzant aficu de mandhigare! (L.Ilieschi)◊ gai fetat de barras cantu ischit a fàghere triballu! ◊ gai bidat sole cantu l'apo bidu deo! ◊ gai iscat a manigare cantu est bonu a triballare! ◊ gai iscat a fàghere de barras cantu ischit a leare forramenta!
5.
tenet berbeghes, crabas, porcos e gai ◊ in duos s'azuant, si chistionant e gai
6.
che sunt andhaos in gai
7.
custa borta a bois de sa fae s'iscorza: no bi at che gai! ◊ postos in galera sos malafatores: no bi at che gai! ◊ comintzadu e finidu cheret, su triballu: no bi at che gai!
8.
goi e gai, mamma mi at nadu a bos dimandhare unu bículu de sabone! ◊ ndh'est bénnidu su babbu: Goi e goi, nachi, a mi la dades custa cosa?
9.
aite bi andhas si no bi faghes nudha: pro gai e pro gai mancu bi andhes! ◊◊ a candho gai no bi triballat, in cosa lébia e fàtzile, ite at a èssere si l'agatat inzotosu! ◊◊ nono, gai, chi ti ses postu a fàghere carchi cosa, cantu chi ses zoghendhe!…◊ gai cheret chi ti ponzas a triballare!…◊◊ so gai chi no ti do colpos de mazu! ◊ so gai gai pro li betare manu! ◊ so gai gai a lu picare a tzafos! ◊◊ dèo so impitzadu e tue gai etotu ◊ oe triballamus e cras gai etotu ◊◊ crapas gai in bidha nostra no nche ndhe amus
Traduzioni
Francese
ainsi
Inglese
so
Spagnolo
así,
así que
Italiano
così,
sicchè
Tedesco
auf diese Weise,
so.
genía , nf: ginia,
inzia,
zenia Definizione
totu su chi distinghet una cosa o una categoria de cosas de dónni’àtera / ginias = calidade de binu biancu fatu de uas diferentes
Sinonimi e contrari
arràcia,
creze 1,
iscera,
iscrípia,
paru,
vúglia
/
manera
Frasi
seus totus de una própiu genia ◊ èguas!… dèu no mi coju cun fémminas de cussa genia! ◊ sa limma faet diferentes pópulos e natziones e faet in modu chi areos, genias, aréntzias si potzant connòschere e adatare (P.La Croce)
2.
funt follas piticas e mannas, fatas a dogna genia
Etimo
itl.
genia
Traduzioni
Francese
genre,
sorte
Inglese
kind
Spagnolo
género
Italiano
gènere
Tedesco
Art,
Weise.
ghísa 1 , nf, nm: gisa,
ghisu 1 Definizione
coment'e…, de sa matessi manera de…
Sinonimi e contrari
disa,
manera,
zisa
Frasi
andhaiat a ghisu de tzintzigorru ◊ li picat unu tochedhu de coro a ghisa de si che l'essiret de petorras! ◊ mi at nuscatu e at intesu s’arrastu a ghisa de cane de catza ◊ si dh'at posta in tzugu a ghisu de issarpa
Etimo
ctl., spn.
Traduzioni
Francese
manière,
façon
Inglese
manner
Spagnolo
guisa
Italiano
guisa
Tedesco
Art,
Weise.
módu , nm: motu Definizione
su comente si faet o acontesset una cosa; nau de is verbos, est unu piessignu chi inditat si s'atzione est reale, solu possíbbile, dipendhenthe de un'àtera o cumandhada (is modos definios faent custu cun is desinéntzias personales; is modos indefinios inditant s'atzione chentza precisare sa persona e no precisant bene mancu su tempus)
Sinonimi e contrari
manera
Modi di dire
csn:
si fit a m. de… = si faghiat a…, si fut possíbbili a…; pònniri m. = regulare, zúghere o fàghere a régula; fàghere a m. de…, in m. chi…= fai a manera de…, fai su possíbbili po…, po chi…
Frasi
arratza de modos chi tenides faghindhe sa cosa!…
2.
si fit a modu de ti ndhe furare andhao ventureri in terra anzena! ◊ eus a fai in modu de dh'acuntentai ◊ inforrat su pani totu debressi in modu chi su forru s'iscidrit su prus pagu possíbbili
Etimo
itl.
Traduzioni
Francese
façon
Inglese
manner
Spagnolo
manera
Italiano
mòdo
Tedesco
Art,
Weise.
sàbiu , agt, nm: sàpiu,
sàviu Definizione
chi o chie cricat s'arrexone, pentzat e faet totu is cosas ischindhodhas e cun cunsideru, abbaidandho sèmpere su prus giustu, su méngius, su chi andhat bene po issu etotu e po àtere / sàpiu che abba (chentz'abba no si campat!) = sàbiu meda
Sinonimi e contrari
acristianadu,
assiensciadu,
bonu,
gusariosu,
sabidore
| ctr.
locu,
macu
Frasi
fit fémina sàpia che abba ◊ s'ómine sàbiu istransit s'astru malu (G.Ruju)◊ su de ischire medire sa peràula est virtude primalza, ca sa peràula medida resultat piús sàbia (P.Pillonca)◊ chini ascurtat is fuedhus mius e dhus ponit in pràtica at a èssi símbili a un'ómini sàbiu chi at fraigau sa domu sua in sa roca (Ev)
Cognomi e Proverbi
smb:
Sabiu
/
prb:
s'ómine sàbiu no chircat fatos anzenos ◊ sos macos imbolant, sos sàvios collint
Traduzioni
Francese
sage
Inglese
wise,
sage
Spagnolo
sabio
Italiano
sàggio,
sapiènte
Tedesco
weise,
wissend,
Weise.