aíci , avb: ainci, aitzi Definizione deosi, de custa o in custa manera, ma fintzes in cussa manera, deasi, comente naro geo, comente naras tue / aici etotu = su matessi, su própriu Sinonimi e contrari aggae, asi, asiche, deasie, diasinchi, goe Frasi Babbu nostu, siat fata sa volontadi tua comenti in su celu ainci in sa terra! ◊ aitzi si narat in sadru! 2. dhu cunsideramus aici etotu, mancai siat peus de nosu Etimo ctl. així Traduzioni Francese ainsi, comme cela Inglese so Spagnolo así Italiano così Tedesco auf diese Weise.

ataleschí , cng Definizione a tales chi… = a manera chi…, a puntu chi… Frasi avisant sos fideles ataleschí acudant a crésia ◊ a tales chi viva friscu e sanu ◊ onora a su babbu e a sa mama a tales chi bivas tempus meda ◊ si un'istante iscultaias, a tales chi piús no ti ndhe bantes, ti proao in rejones apagantes Traduzioni Francese de sorte que, afin que Inglese so that Spagnolo para que Italiano talchè, affinchè Tedesco so daß, damit.

deàsi, deasíche, deasíe , avb: diaici, diainci, diasi Definizione in cussa manera Sinonimi e contrari adiaitzi, aggae, aici, dedeai | ctr. dedeoi Frasi intendhindhe s'ómmine diasi inchietu fúrriat de palas e si che andhat ◊ a dirràsciu deasie dae annos no pioiat ◊ orrobbas chi mi che andho zeo puru, deasi andhaus paris! ◊ deasiche iat fatu, comente dh'iant nau Etimo srd. Traduzioni Francese ainsi Inglese so Spagnolo así Italiano così Tedesco so, auf diese Weise.

dedeói , avb: dedioi, deosi, deosinche, degoi, diosi Definizione de custa o in custa manera, comente seo biendho, naendho Sinonimi e contrari aggae, aggoi, aici, angosi, goe | ctr. dedeai Frasi a ite puntu, trenu, ses torradu: no fisti dedioi assesugiadu candho currias subra sos binàrios (G.Monzitta)◊ dedioi imbadhinant sos poetes! ◊ deosi no andhat bene! ◊ acontza sos faedhos: no ti permito de mi faedhare dedeoi! ◊ dedeoi, mih, abbà, si càriat su pane! Etimo srd. Traduzioni Francese ainsi Inglese like that, so Spagnolo así Italiano così Tedesco so, auf diese Weise.

gàe , avb, cng: aggae, gai, gaici, gaie Definizione deasi, in cussa manera, comente naras tue, comente apo nau deo (e si narat fintzes cun sa prep. de); tenet su sensu de paga precisione, chentza unu critériu precisu, a cudha manera; cun sa prep. in dhu narant po logu in su sensu de a cussa parte, in cussu logu Sinonimi e contrari aici, asi, asiche, bai 2, gasi* / cue | ctr. goe Modi di dire csn: e gai (candu si narat fendi una lista chi iat a pòdiri sighiri) = e àteru, itl. eccètera; e gai… (pro inditai su chi ndi dipendit de su chi s'est nau innantis) = e pro cussu…; no bi at che gai = custa/cussa est sa menzus manera, sa menzus cosa, o fintzas "bèni fatu!, aici tocat!, aici imparas!"; gai… (+ agt.) chi… = tanti… chi…; cantu… gai… = comenti… aici, ateretanti…; pro gai e pro gai, menzus… = po cussu e po cussu, mellus…, itl. tanto vale…; goi e gai… = goi e goi… (comintzendhe unu chistionu, nendhe o contendhe su chi at nadu un'àteru, o fintzas pro no torrare a nàrrere su chi s'àteru at nadu, a zisa de riassuntu chi però no si faghet); gai… cantu… = in sos paragones (sa segundha parte si podet fintzas lassare chentza nada); gai cheret chi… = nono, gai, chi…, poita mellus no?… (donendi unu certu); èssere gai chi…, èssere gai gai pro… = acanta acanta a…, ite mi tantat chi…; no est gai… (+ númene, azetivu) = no est gai (nm., agt.) meda; gai etotu = su matessi, su própiu; unu, una… (+ nm.) gai = che cussu, che cussa Frasi proite naras gai? ◊ goi o gai, andhat bene su matessi ◊ si lu leas gai, cudhu pisedhu, petzi l'artérias! ◊ mancari gaie, che sórighe ispirendhe mi tremia (A.Dettori)◊ bastat gai! ◊ già chi mi giuras gaie, giuro de mòrrere cun tegus! ◊ totu sos chi andhant in cussa manera bona parte de gai l'ant finida ◊ so de gai a lu crere a no lu crere ◊ annos e annos est de gai, cussu poberitu ◊ tui ses abbituau a iscriri cosas de gaici 2. fit una cosa gai, nudha de seguru ◊ no bi faghia nudha, ma so andhadu gai, tantu pro abbaidare ◊ fia nendhe, gai: ma no est abberu! ◊ proa gai etotu, a tantare cantu podet pesare cussa cosa! 3. in nois duos bi est sa difaréntzia e gai amos divèscia sa cusséntzia! (Piras)◊ fia impitzadu e gai no apo pótidu fàghere àteru 4. est un'ómine gai mannu chi no colat in sa zanna ◊ est unu pisedhu gai cabosu chi no bi at bisonzu de li abbiare sa cosa ◊ totu custu fogu no bi at bisonzu, za no est fritu gai! ◊ no est gai calura, ocannu ◊ cantu sunt bonos a legiferare gai tenzant aficu de mandhigare! (L.Ilieschi)◊ gai fetat de barras cantu ischit a fàghere triballu! ◊ gai bidat sole cantu l'apo bidu deo! ◊ gai iscat a manigare cantu est bonu a triballare! ◊ gai iscat a fàghere de barras cantu ischit a leare forramenta! 5. tenet berbeghes, crabas, porcos e gai ◊ in duos s'azuant, si chistionant e gai 6. che sunt andhaos in gai 7. custa borta a bois de sa fae s'iscorza: no bi at che gai! ◊ postos in galera sos malafatores: no bi at che gai! ◊ comintzadu e finidu cheret, su triballu: no bi at che gai! 8. goi e gai, mamma mi at nadu a bos dimandhare unu bículu de sabone! ◊ ndh'est bénnidu su babbu: Goi e goi, nachi, a mi la dades custa cosa? 9. aite bi andhas si no bi faghes nudha: pro gai e pro gai mancu bi andhes! ◊◊ a candho gai no bi triballat, in cosa lébia e fàtzile, ite at a èssere si l'agatat inzotosu! ◊◊ nono, gai, chi ti ses postu a fàghere carchi cosa, cantu chi ses zoghendhe!…◊ gai cheret chi ti ponzas a triballare!…◊◊ so gai chi no ti do colpos de mazu! ◊ so gai gai pro li betare manu! ◊ so gai gai a lu picare a tzafos! ◊◊ dèo so impitzadu e tue gai etotu ◊ oe triballamus e cras gai etotu ◊◊ crapas gai in bidha nostra no nche ndhe amus Traduzioni Francese ainsi Inglese so Spagnolo así, así que Italiano così, sicchè Tedesco auf diese Weise, so.

gòe , avb: goi, goici, goie, goinche, goinci, gosi, gosie, gosinche, osi Definizione in custa manera, comente seo naendho deo, comente aus nau comogomo: si narat fintzes de goi Sinonimi e contrari aggae, aggoi, aici, aingosi, bosie, dedeoi Modi di dire csn: dae… (tempus) in goi = cantu tempus est a como; in goi = a custa parti; goi e goi… = dhu narant po no torrai a nàrriri totugantu unu chistionu e passai luegus a su chi interessat de prus; unu… (nm.) goi… = che a su chi seu nendi, biendi, e gai; goi, mih, chi no… (colèndhesi a su matessi tempus su pódhighe mannu in cherbedhos) = iscummitu ca…, abbisoca… Frasi si sichis goe mi rughinas! ◊ no fis goie, no, como set'annos candho a s'altare de Deus ses pigada! (A.Paba)◊ cantendhe so gosie pro olvidare cust'istadu ◊ goie ricas, superbas goie, no bos poto mirare a chizu asciutu! (P.Mossa)◊ goi boche cherides andhare, chentza bos leare su gafè?! ◊ "goi" e "goinche" est totu su matessi ◊ si custu sighit a crèschere de goi mi lu leant a carabbineri a tres annos! ◊ cue bi faghiat melone goinche mannu! ◊ goici si ndi andat, chena mancu mi nai comenti si mutit? 2. ciarrant e tzocant goi e gai finas a candho afutadu che esso a fora 3. s'intrada de sa Missa si cumponet de un'antífona e dae milli annos in gosi de su printzípiu de unu salmu ◊ de trint'annos in goi amus connotu sos emigrantes a portessione ◊ dae paritzos séculos in goi ◊ dae tandho in goi sa zente preguntat 4. l'ant bidu in goi ◊ torra in goi! ◊ mi curres ifatu e deo andho currendhe in goi e in gai (A.Mura) 5. goi e goi: mi ant aporridu chi sa robba furada la tenent tancada in tale logu 6. unu triballu goi tue no l'as fatu mai! ◊ carros goi no bi at nessunu chi los iscat fàchere Etimo ltn. eccu(m) + hoc + sic Traduzioni Francese ainsi Inglese so Spagnolo así Italiano così Tedesco so.

màncu , nm, avb, cng: immancu, mancus Definizione prus pagu, nau prus che àteru a su postu de unu no forte o fintzes po afortigare su no, s'idea de mancare, de no èssere; inditat sèmpere s'idea de farta o de méngua, de mancare (es. sas oto mancu deghe = mancant dexi minutus a is otu; is noi oras mancu cincu = mancant chimbe minutos a is noe) e in matemàtica tenet a símbulu / – / Sinonimi e contrari nemmancu | ctr. finces, prus Modi di dire csn: chena mancu = chentza farta; mancu, mancus chi... (e fintzas "mancus" solu, + su vrb. a su cong.) = mancuberi, coment'e chi…, itl. nemmeno fosse; mancu su/sa/sos/sas…(+ númene, nadu coment'e a impudu, dispiàghidos) = no at pagadu, no ndh'est bàfidu, no ndhe balet (+ númene); èssere ómine de pacu prus o mancu = pagu ’e tzou, de pagu cabbale; èssere a mancu maledhu = istai unu pagu mellus de saludi; fàghere a mancu de carchi cosa = istare chentza, lassare istare; mancu po conca, po sonnu = mancu a bi pessare!; bènnere mancu, torrai de mancu = menguai, pèrdiri fortzas, essire peus, andhare de male in peus Frasi ch'est colau su prus e no che at a colare su mancu? 2. si est gai mancu bi andho ◊ mancu a lèzere faghet, cun custa lughe ◊ no bi andhas tue e mancu deo! ◊ machisonza, no ti ndhe faghes mancu sa birgonza de faedhare gai?! ◊ no timet mancu sas annadas malas ◊ non piaghet mancu a isse ◊ cun custu corriaxu, sa bachixedha mancu si acatat de èssi giunta! 3. diaderus ndi fatzu de mancu de atrus trumentus! ◊ faghídendhe a mancu de fumare! ◊ no si ndhe podet fàghere de mancu a manigare 4. no ndhe at iscobiadu a sa muzere ca issa si fit posta chena mancu a sa parte de sa cuscénscia 5. mi brigat puru, mancu lu apa fatu pro cumbénia mia! ◊ mi catzas mancus chi sia unu cane! ◊ ite presse, mancu chi sias una chida sena papare?! 6. a mie mi ant acumpanzadu duas féminas fatendhe lughe cun d-unu titzone inchesu e brinchendhe muros de tres tancas: mancu sas rutas chi amus leadu!…◊ za nos est costadu cust'ozu… mancu su fritu chi amus leadu collindhe s'olia! 7. sa cosa chi no benit mai mancu est sa paràgula de Deus ◊ custa est funtana chi no benit mai mancu, ne in istiu e ne in annadas de sicore ◊ sa mere de domo, custa dea-pobidha, non beniat mai mancu in sas netzessidades (Z.Zazzu) Cognomi e Proverbi smb: Mancu Etimo itl. Traduzioni Francese moins, non plus, pas, même Inglese not so much as Spagnolo menos, ni, ni siquiera Italiano méno, nemméno, neppure Tedesco wenigste (Subst.), weniger (Adv.), nicht einmal (Adv.).

tànti , agt, prn, avb, cng: tantis, tantu, tantus Definizione foedhu chi, postu po agt. o prn., inditat cantidade chentza precisada, ma mescamente nau cun su significau de meda e fintzes in su sensu de su chi dhue bolet o bisòngiat e bastat po calecuna cosa (agt. f. tanta e tanti etotu); postu po avb. inditat tempus meda; cng. intr'e duas propositziones cun valore de cunseguéntzia o fintzes de càusa / min. tantighedhu Sinonimi e contrari aposici, tantecantu Modi di dire csn: de tantu in tantu = totora, fatuvatu, dónnia tantis; tantus de…, tanti pro… = isceti pro…, su chi bastat po…; pro tanti ca… = andhe chi…, tantu za…; tanti za!…, tantu za!… = própiu nono! Frasi mai colores chin tanti netesa gosi si at bistu ◊ tantis óminis no agiudant sa mulleri ◊ tantis consilleris no boliant cussu ◊ tantis bortas faint aici ◊ de tantas malas sortes no isco a cale nàrrere ohi ◊ is mammas chi no iscínt educai is fillus dhus lassant in sa bia a tanti oras de noti! 2. ti cres ca su tanti de su chervedhu est misurau sicundhe sa buzaca? ◊ triballamus finas a fàghere su tantu ◊ benide a manigare: su tantu bi est pro totugantos ◊ dàemi su tantu chi cheres ◊ a triballare totu s'annu pro un'incunza goi no bi est su tantu ◊ de sa banca ndi bogas su tanti chi podit serbiri ◊ custa chistioni non mi andat tanti a deretu ◊ apu pentzau tanti e mi parit chi non ammanchit nudha ◊ dógnia tanti frimaisí! 3. sa manu fiat essida lébia e lesta tanti chi in tres diis at ispaciau totu ◊ dh'acumpàngiu dèu, tanti depu andai ◊ po tanti ca ses passendu ingunis, brinta a domu de su datori! ◊ sa domu de Tiu Perantoni fut in artu, tantis chi po lompi a pratza sua dhu'iat una pigadedha ◊ tanti zai seo a tretu de mi fàere a isposa!…◊ tantu za est comente naras tue!…◊ tanti gei fiat isceda de mantenni cuada!… (I.Lecca)◊ su babbu no giughiat prus acru de dhu brigare, tanti fut a samunare sa conca a su bestiolu Etimo ltn. tantus Traduzioni Francese tant de, beaucoup, quantité Inglese so (much), much, quantity Spagnolo tanto, cantidad Italiano tanto, quantità Tedesco viel, Menge.

«« Cerca di nuovo