arrusài , vrb Definizione bogare o cricare rusas, iscusas Etimo srd. Traduzioni Francese tricher Inglese to cheat Spagnolo hacer trampa Italiano barare Tedesco betrügen.

assidiglàre , vrb: assidricare Definizione pònnere o batire sidi Sinonimi e contrari assidigorzare Etimo srd. Traduzioni Francese assoiffer Inglese to make thirsty Spagnolo hacer padecer sed Italiano assetare Tedesco verdursten lassen.

atacazàre , vrb Definizione fàere tzàcurros e moida forte, nau fintzes de su bestiàmene chi istat a iscràmios Sinonimi e contrari atamazare, intrigliare Etimo srd. Traduzioni Francese faire du vacarme, criailler Inglese to make an uproar Spagnolo hacer ruido Italiano strepitare Tedesco Krach machen.

atachedhài , vrb: tachedhai* Definizione fàere intacas, genia de segadedhas prus che àteru po singiale Sinonimi e contrari intachedhai, intatzare, tacai, tacullare Traduzioni Francese encocher Inglese to notch Spagnolo hacer muescas Italiano intaccare Tedesco einschneiden.

atzinníre , vrb Definizione fàere tzinnos Sinonimi e contrari acinnai 1, ammiare Traduzioni Francese faire signe Inglese to make signs Spagnolo hacer señas Italiano accennare Tedesco Zeichen geben.

bacanài, bacanàre , vrb Definizione fàghere moida, bacanu Sinonimi e contrari arrare, istripitare, sciumbullai, tzacai Frasi innòi est su logu aundi arróliat e bacanat isceti su crou! Etimo srd. Traduzioni Francese faire du bruit Inglese to make a noise Spagnolo hacer ruido Italiano far rumóre Tedesco lärmen.

bodalàre , vrb: bodolare, bodulai, bodulare Definizione fàere de una manera, o una cosa, chi, po sa presse de su foedhare, unu no arregodat comente si narat o no faet a tempus a nàrrere, fintzes si dha tenet crara: si podet pònnere a su postu de calesiògiat àteru verbu, ma dh'imperant fintzes po nàrrere chentza precisare nudha Sinonimi e contrari bodalire, intenantai, iterinare, nichelare Frasi nachi lu depias bodalare e no li as fatu nudha! ◊ tantu ant bodaladu e nigheladu chi ant chircadu a cumone unu peritu ◊ leas cussa carrela e no bi at de bodalare: faghes pagos metros e che ses in s'ufítziu! Etimo srd. Traduzioni Francese faire (fam.), combiner Inglese to do Spagnolo hacer, decir Italiano cosare Tedesco Zeitwort ohne bestimmter Bedeutung, das jedes andere Verb ersetzen kann.

bodalíre , vrb Definizione fàere de una manera, o una cosa, chi, in sa presse de su foedhare, unu no si arregodat comente o ite si narat (o no si bolet nàrrere): si podet nàrrere in càmbiu de css. àteru verbu Sinonimi e contrari bodalare, intenantai, iterinare, nichelare Frasi bodali custu ca mi serbit deretu! ◊ ite bi sezis bodalindhe, cue, totu s'ora? ◊ no bodalas gai ca faghes dannu! ◊ ma mih chi ses bodalindhe abberu, oe, mih, cun custa chistione! ◊ bodàliche sa cradea, coita, ca mi serbit logu! Etimo srd. Traduzioni Francese faire (fam.), combiner Inglese to do Spagnolo hacer, decir Italiano cosare Tedesco Zeitwort ohne bestimmter Bedeutung, das jedes andere Verb ersetzen kann.

bragài , vrb: abbragare 1, bragare Definizione fàere braga, èssere cuntentone de una cosa, de sèi etotu, su si pigare a bàntidu o su si giare bàntidos Sinonimi e contrari lantarinare, spamparrai Frasi fit bragandhe ca giuchiat sa camisa ammedonada a beculeris mannos ◊ una corròncia si che tzacat braghendhe in mesu de sos paones, bestida cun pumas de paone ◊ de su monte chi tenent ant resone a si ndhe bragare Etimo srd. Traduzioni Francese faire le m'as- tu-vu, faire le fanfaron Inglese to boast Spagnolo hacer el fanfarrón Italiano spacconeggiare, fare lo spocchióso Tedesco prahlen.

brochèra , nf Definizione màchina po fàere brochetos de cimentu Traduzioni Francese machine à blocs (de béton) Inglese machine used to produce cement blocks Spagnolo máquina para hacer bloques Italiano blocchièra Tedesco Blockmaschine.

casigiài , vrb: casizare Definizione fàere a casu, fàere su casu Terminologia scientifica csu Etimo srd. Traduzioni Francese faire le fromage Inglese to make cheese Spagnolo hacer el queso, quesear Italiano fare il formàggio Tedesco Käse bereiten.

chinníre , vrb: cinni, cinniri Definizione fàere un'ingestu po inditare calecuna cosa; mòvere; mòvere is prabaristas serrandho e aperindho is ogos; tirare sa fune a is boes giuntos, po dhos manigiare Sinonimi e contrari abbadiai, chizire, fritire, gínniri, mòere, tzindhire, tzirigare Modi di dire csn: fuire a chinnire oju = fuire che lampu; chinnire s'oju = itl. strizzare l'òcchio Frasi su note no chinnit ocru, no fachet una ghilimada ◊ no cinniat ogu ◊ si ndhe riet a tostu a tostu poi tzinnit de oju a sa comare ◊ malos, chena chinnire pibirista a unu póveru animale ant fatu gherra 2. no mi at mancu chinnidu ◊ ndhe giuches de intreore: no saludas, colas téteru, intreu, no ti chinnis mancu apenas! ◊ est ruta e la creiant morta ca isteit maigantu chena chinnire 3. su bentu chinnit sa fiama de sa candhela ◊ chi ti cinnis de ingunis arguai de tui! ◊ est tremendhe prus de tzinnindhe ◊ ti matzucant, ti chinnint che sedatu ◊ cun is ossus arrogaus, no si podiat mancu cinni ◊ no si chinnit in ojos ◊ candu fuedhàt issu nisciunus si cinniat (I.Murgia) Etimo ltn. cinnus Traduzioni Francese remuer, bouger, se mouvoir peu Inglese to move (little) Spagnolo esbozar, hacer señas, mover Italiano muòvere, muòversi pòco pòco Tedesco bewegen, sich bewegen.

chirighitài , vrb Definizione fàere su chirighiri Sinonimi e contrari tzilighitare, ischizire 1 Etimo srd. Traduzioni Francese chatouiller Inglese to tickle Spagnolo hacer cosquillas Italiano fare il sollético Tedesco kitzeln.

codhài , vrb: codhare Definizione intrare apare sa natura de s'ómine cun cussa de sa fémina Sinonimi e contrari cadhicare, fútere, futire, zúchere / ingannai Terminologia scientifica ssl Etimo ltn. *collare Traduzioni Francese faire l'amour, coucher Inglese to make love Spagnolo follar, hacer el amor Italiano far l'amóre, aver rappòrti sessuali Tedesco mit jdm. schlafen.

concevàre , vrb: concivare Definizione cuncordare filedhos, filare trobedhas po ingannare a unu Sinonimi e contrari contzebire Traduzioni Francese dresser une embûche, tendre un piège Inglese to plot Spagnolo hacer trampas Italiano ordire insìdie Tedesco Ränke schmieden.

creschimoniàre , vrb Definizione giare o fàere creschimónia, aumentu Frasi chi su Segnore bos creschimonzet, a bois e a fizos bostros! Etimo srd. Traduzioni Francese prospérer Inglese to give prosperity Spagnolo hacer prosperar Italiano dare prosperità Tedesco Wohlstand geben.

currulàre , vrb Definizione fàere tzàcurros, sonos in bentre, fàere a cròcolos Sinonimi e contrari borulare 1 Etimo srd. Traduzioni Francese gargouiller Inglese to gurgle Spagnolo hacer borborigmos Italiano borbogliare Tedesco gurgeln.

fàchere , vrb, nm: fàe 2, fàede, fàere, fàghere, fai 1, fàiri, fari Definizione su mudare ideas, abbisòngios e foedhos a cosas, a cumportamentos, atziones: css. cosa chi acontesset si podet cunsiderare unu fàere e po cussu etotu su foedhu podet tènnere significaos meda (fintzes cussu de mudare, cambiare una cosa o a unu = itl. rendere + agt)/ ind. pres. 1ˆ p. sing. fàcio, fàciu, faco, facu, fasso, fatzo/-u, fato, ind. imp. 3ˆ p. sing. fiat = faghiat, 3ˆ p. pl. faghimis; cong. 2ˆ p. sing. fetzes, 3ˆ p. sing. fetzet, 2ˆ p. pl. facadas, 3ˆ p. pl. fetzent; pps. fatu; ger. fachendhe, faendho, faghindhe, faindhe, fatendhe, fendhe, fendi, fendu Sinonimi e contrari agnare, bastare, bíncere, crèschere, iltare, importai, piàghere, piòere, tratèniri | ctr. nàrrere Modi di dire csn: a fàghere meu, tou, sou… = si fia deo, si fis tue, si fit isse…, a pàrrere meu o si fit a fàghere comente creo deo, tue, isse…; fàgheresi de…, fàghere su (+ agt., nm.) = betàresi a…, fai fintas de…, o fintzas fai o imparai a fai ccn. trabballu; faisí cun ccn. = fàghere abbitu cun d-unu, cun d-una, fàghere cun d-unu, andhare de acórdiu; dàresi a fàghere = mòeresi faghindhe fortza, carchedhendhe, e gai; fàghere de bisonzu = andhare de su corpus; fàghere bisonzu, unu bisonzu = fàghere carchi cumandhu, faina, dovere; fàghere bisonzu a unu = serbire, bisonzare a unu pro ccn. cumandhu, azudu o faina; fàghere a niedhu = fàghere ledàmine niedhu; fàghere su fídigu in buca = bombitare fele; fàghere abba = pròere, (in cuguzu: pissiare); fàghere linna, landhe, binzina, peta, votu, zente = circai, corbai, segai linna, circai e arregòlliri làndiri, pònniri binzina a sa màchina, bociri un'animali e cuncordai sa petza, impromiti a sèi etotu ccn. cosa o pigai unu determinu, circai, corbai genti po agiudu; fàghere s'isterzu = isciacuai, limpiai s'istrexu imperau papendi o coxinendi; èssere (nau de una cosa) a chie si ndhe faghet = dhoi èssiri cosa, bastus chi unu dha circhit, bastus chi unu s’acudat; fàghere in una cosa (de papai, de ispàssiu)= fai una cosa cun prexeri, cun gustu; fàgheresi chi… = crei, fai su contu ca…; fàghere a unu pro èssere… = pessare, crere chi est…, assimbillai a…; fàghere, fàiri a… (+ vrb.) = èssere possíbbile, andhare bene a fàghere una cosa; fàghere de manos, de pes = mòere sas manos, sos pes; si as de fàghere… = chi no tenis àteru de fai, chi bolis pigai corpus…; avb.: fàghere a (+ númene deverbale cun desinéntzia in -ura: dadura, fuidura, messadura, rugadura, piscadura, e gai); fàghere a gana mala, a dolore de mata, a bómbitos, a cussos = batire sa gana mala, su dolore de mata, e gai; fàghere a cantos = segai a arrogus, arrogai; fàchere a ischire, a cumprèndhere, a bídere = dare a ischire, ispiegare, ammustrare; fàghere a… (+ vrb;) = esser bonu a…, serbiri a… (+ vrb.); fàghere a (+ vrb. inf.) = determinare su chi narat custu vrb.: faghet a ríere, faghes a prànghere, fato a faedhare Frasi ajó, faghide pro achipire! ◊ ancora no ant cumintzadu a fàere s'istrada ◊ su grideri fiat su giru de sa bidha ghetendi sa grida ◊ ajó ca sa faina cheret fata: comente faghimus, totu a s'atenta o a tretu tretu? ◊ facassí coràgiu! ◊ chena s'amada cumpagna, in su mundhu ite che fato? ◊ su malu fàghere no cumbenit e neunu ◊ si as de fàghere, beni a mi tocare, ca bides sa música!…◊ su fàchere, abberu, za est disaogu! ◊ fit de fàcheres e de allegas a sa mannina ◊ tui tenis unu fai disconnotu! 2. est pigau a montes a fàghere linna a su fogu ◊ candho bi at fogu fuidu cheret fatu zente, ca in pagos est malu a bínchere ◊ margiani iat fatu votu de fai unu conillu!…◊ at fatu votu de no torrare a fumare mai prus ◊◊ fàghere a (+ agt., nm.): mancari fachendhe a pastore, ischiat a lèzere e a iscríere ◊ Mussi Gallone at fatu su dormitu ◊ no fetas su tontu: rispondhe a tonu! ◊ mih, como deo mi fato de su moltu e tue pianghes! ◊ candho lu cramant a carchi cosa faghet su surdu 3. bastare: no mi l'at fata su mànigu e so famidu ◊ no ti l'at fata totu s'ora chi che fis in ziru?! ◊ custu sèmene za mi la faghet pro cussu tantu de terrinu ◊ no bi l'at fata su sonnu: at drommidu tropu pagu! ◊ su tempus non bi lis faghet mai, tenent sempre presse meda 4. angiai: ocannu medas berbeghes sunt faghindhe a croba, a mascru, a fémina ◊ bi at berbeghe chi no ndhe podet fàghere s'anzone 5. crèschere, lòmpere: su trigu ocannu no bi at fatu ◊ sas arburedhas chi amus prantadu za sunt faghindhe ◊ custu trigu est fatu e che cheret messadu ◊ custu casu si est totu faghindhe ◊ sa pira antoniessale est bona candho si faghet ◊ sa patata cheret semenada in terra filigalza, ca bi faghet meda ◊ inoghe no che faghet mancu erba ◊ su priucu fachet in sa lana suchidosa ◊ in is méngius terras dhue faet su trigu, s'órgiu e s'avena 6. èssere possíbbile, andhare bene, èssere deghile: cun is macos e cun is santos non faet a brullae ◊ fait a passai de custa parti puru po intrai a domu ◊ no at fatu a che acusiare deo e apo mandhadu ◊ si no seus in duus, no fait a fai custu trabballu ◊ cussa cosa, si faghet, si faghet, ma si no faghet si lassat! ◊ candu ndi est artziau fadiat a dhu timi! ◊ custu mignanu no at fatu a bènnere 7. bínchere, arrennesci: in su mercadu oe sa cosa est a chie podet fàghere innantis ◊ nois faghimus prima de a tie ◊ candho nos gherraimus, isse mi la faghiat sempre ca fit prus mannu ◊ a solu no bi la fato: beni ca mi azuas! ◊ sa musca la faghet a su leone ◊ dèu a solu no nci dha fatzu! 8. tratènnere, abbitai: bae ma no ti che fetas inie! ◊ no as a èssere creindhe chi mi ndhe fato inoghe, no: deretu mi che torro! ◊ intzandus mi faremu mera cun Giuanni /8a. èssiri o andai de acórdiu: cantu male acheridu mi apo giutu ti ndhe paltas cun chie faghes como ◊ no semus e ne faghimus prus umpare ◊ "Bah, teneisí a contu: no seis genti chi feis cun mei!" - e si ndi andat ◊ at naturale gasi bonu chi isse faghet cun totugantos ◊ si bi faghides, compà, deo bos dao custu e bois mi dades cussu! 9. isse faghiat in su pane assadu ◊ in su casu za bi fato, mih! ◊ inoghe no che ndhe faghet de eletritzista: sos chi benint abbarrant carchi mese e poi si che andhant ca no los pagant ◊ in logu de cumpanzia za faghet, isse, mih! ◊ si non bi as fatu inoghe non bi as a fàghere in perunu logu, ca ses mandrone! ◊◊ custu pabilu faghet a iscríere ◊ cust'erba faghet a manigare ◊ custa est cosa chi faghet a tizirire ◊◊ tempus faghet mi aiant cunfirmadu de s'arresetu de babbu tou inoghe ◊ fait tres annus a ocannu ◊ su pipiu oi fait is annus ◊◊ eo mi faghia chi ndhe connoschiades, de cussa zente ◊ issu si fait ca iscít e no iscít nudha! ◊ ti fia faghindhe fizu de fulanu ◊◊ bos lu fato a ischire comente est ◊ sas peràulas nadas a s'iscuja li faghiant a cumprèndhere chi…◊ fadidha intrai a sorri tua!◊◊ det ischire sa fera de su monte chi oe la tenet de fàghere cun megus ◊◊ si no bi at iscala che fato a brincadura ◊ su fenu cheret fatu a messadura, sa fae frisca cheret fata a bodhidura ◊◊ e ite mi ndhe faghet a mie, si tue ti che andhas? bae! ◊◊ si as de fàghere, beni e tòcami ca bides sa música!… Cognomi e Proverbi prb: chie no at it'e fàghere s'oju si ndhe bogat ◊ su bonu fàghere no morit mai Etimo ltn. facere Traduzioni Francese faire, réaliser Inglese to do Spagnolo hacer Italiano fare, eseguire, agire, procèdere, produrre, realizzare Tedesco tun, machen.

gegherài , vrb: agegherai, geregare, giagarare, zacarare Definizione bogare de mala manera, fàere fuire, pònnere in avolotu Sinonimi e contrari assulurgiare, giarigare, ixegherai, ispabuciare, isvalostiare, salargiare, stagiai, ussiare | ctr. asseliai, batire, cramare Frasi che l'ant giagaradu a sonos de tamburru e a frúscios ◊ mai bos giagaraia, ma cuntentu iscultaia sas bostras caras cantones (G.A.Cossu)◊ sa zente est giagarada dai pena in pena e tenet bisonzu de paghe! ◊ mi dispiaghet chi ti bida giagaradu e pessighidu! ◊ sos canes a úrulos che ant giagaradu su grodhe Etimo srd. Traduzioni Francese effrayer, faire fuir Inglese to support escaping Spagnolo echar, hacer huir Italiano far fuggire Tedesco in die Flucht schlagen.

ilbambiàre , vrb: irbambiare, sbambiai Definizione fàere bambu, fàere prus pagu saliu aciunghendho àtera cosa, pèrdere sale; in cobertantza, nàrrere isciolórios Sinonimi e contrari abbambiai, irbambissiare, isbambiorare / sciolloriai | ctr. salire Frasi no annungas tropu abba a su brou, como, ca lu torrat a irbambiare! ◊ si càmbiat s'abba a tantas bortas pro irbambiare su bacagliare Etimo srd. Traduzioni Francese dessaler Inglese to desalt Spagnolo hacer insípido, desalar Italiano insipidire, dissalare Tedesco geschmacklos werden, entsalzen.

«« Cerca di nuovo