cuadhissèdha , avb Definizione a c. = pònnere una cosa apitzu de s'àtera, nau mescamente de is cambas Etimo srd. Traduzioni Francese à califourchon Inglese astride Spagnolo a horcajadas Italiano cavalcióni Tedesco rittlings.

cultzería , nf Definizione su èssere curtzu, ma nau in su sensu de unu fàere chi giaet tropu pesu a cosighedhas de pagu contu Frasi custas sunt cultzerias, a mazare cudha criadura pro duas figos! Traduzioni Francese bagatelle Inglese pettiness Spagnolo dar importancia a algo que no la tiene Italiano piccinerìa Tedesco Kleinigkeit.

cummòne , agt, nm: cumone, cumoni Definizione chi dhu tenent o faent in duos, in medas; bestiàmene de duos o prus meres (chi cumenciandho ponent su cabutzu) contivigiau totu a unu e genia de cuntratu Sinonimi e contrari cumonarzia, cumonéssia / arbutzu, masone Modi di dire csn: fàghere o tènnere cosa a c. = chi onzunu bi tenet parte o depet fàghere su matessi tantu de un'àteru; pònnere in c., manigare in c., èssere a c. = fai totu a unu, fai una sociedadi; donai bestiàmini a c. = a mesapare in benes e ispesas; fàghere c. cun ccn. = addàresi, àere tratamentu Frasi goi no lu sighimus su cumone: li bogamus de cabu e nos partimus totu ◊ is domus tengas de perda picada, cumonis medas e pastoris centu! 2. no ti foedho de sos primos annos, candho fia cun babbu pastoredhu, tristu, fatu a unu cummonedhu 3. sa tanca l'ant lassada in cumone ◊ s'abbadorzu, su passazu est, lu tenent, a cumone ◊ tres pastores pastorigaiant a cumone in su monte ◊ innanti fimus a cumone e posca amus partidu 4. no faghia cumone cun nessunu: finas sas pedras mi ndhe aiant dolu! (S.Enne) Cognomi e Proverbi prb: a cadhu cumone ne fune e ne crabistu ◊ cane e matzone màndhigant a cumone Traduzioni Francese cheptel, métayage Inglese agistment, sharecropping Spagnolo contrato a medias, aparcero Italiano sòccida, mezzadrìa Tedesco Viehverpachtung, Halbpacht.

cumonarzía , nf Definizione su tènnere cosas a cumone Sinonimi e contrari cummone, cumonéssia, sotzaria Etimo srd. Traduzioni Francese cheptel Inglese agistment Spagnolo contrato a medias, aparcería Italiano sòccida Tedesco Halbpacht.

cumproàre, cumprobài, cumprobàre , vrb: cumprovai Definizione iscumbatare, provare a bíere si una cosa est o coment'est, si est abberu, si arresurtat Sinonimi e contrari controbbare, iscumproare, proare Frasi lu cherzo cumproare a bídere si est abberu su chi narat! ◊ a sa banca bi sunt lómpidos sos cummissàrios pro cumproare sos contos ◊ già chi cumproadu ti apo, est finidu s'istimare! (G.L.Salis)◊ Gesugristu torrendi a biu at cumprobau sa Divinidadi sua Etimo spn., ctl. comprobar, comprovar Traduzioni Francese mettre à l'épreuve Inglese to put s.o. to the test Spagnolo poner a prueba, demostrar Italiano méttere alla pròva, dimostrare Tedesco auf die Probe stellen.

cuntàntu , cng Definizione cun tantu = belle e…, cun totu chi… Sinonimi e contrari macari Frasi cuntantu chi Lughia fit bona massaja, comintzaiat a si agatare in abbas malas, chentza laore e cun su maridu in sa gherra Etimo srd. Traduzioni Francese malgré Inglese in spite of Spagnolo pese a Italiano nonostante Tedesco obwohl.

devíde! , iscl Definizione genia de giuramentu: po fàere a bíere chi su chi est naendho, unu, est de abberu e che ponet in mesu sa fide puru / devide! = abberu mia! Sinonimi e contrari abberu!, afide!, gadamasta!, gadimassèstata! Frasi - devide gai est! - Mudu, sa fide de su cane! Etimo srd. Traduzioni Francese ma foi! Inglese honestly Spagnolo a fe Italiano in fede! Tedesco so wahr Gott ist!.

E, e , cng Definizione sa de chimbe líteras de s'alfabbeto est unu sinnu chi si ponet po unu sonu vocale mesanu; impreada a sa sola est una cng. Coment'e vocale a bortas est unu sonu apertu, largu [ɛ] (acentu gràficu / `/: è) e a bortas serrau [e], istrintu (acentu gràficu /´/: é): est apertu candho prus ainnanti de unu postu in su foedhu dhue at un'àteru sonu sèmpere apertu (/a/), o mesanu etotu (/e/, /o/) fintzes candho custu sonu est rapresentau cun vocale chi po régula est de sonu serrau (/i/, /u/) si però in su foedhu chi dh'at fatu dipèndhere dhue iat unu sonu mesanu etotu (e comente dhu'est como puru in log.): bène, chèna, faèdhos (e fuèdhus), o fintzes bèngu/bèngiu (bèngio, bènzo), bèni (bène), brèmi (bèrme), crèu (crèo), dèu (dèo), gènti (gènte, zènte), ghètu (ghèto, bèto), issu intèndit (intèndhet), dèu intèrru (intèrro), lèi (lèa, lèze), nèmus (nèmos), orbèsci (abbrèschere), pentzèndi (pessèndhe), pèrdi, pèrdiri (pèrdere), pèrdu (pèrdo - ma Pérdu, Pédru), dèu sònu (dèo sòno), tèngu (tèngio, tènzo), trèmini (trèmene). Sa /e/ tónica est unu sonu serrau candho prus ainnanti de unu postu dhue at una vocale serrada (/u/, /i/) giai in s’étimu: cértu, faédhu, fénu, intérru, létu, nétu, béni!, brabéri, fémina, féti, nébida, pétzi, presonéri, chérfidu, dépidu, mércuris, nébidu, o fintzes cun vocale mesana prus ainnanti de unu postu ma serrada prus ainnanti de duos postos, es. séberu, ténneru, zénneru, ma pl. zènneros (cosa diferente est candho a su foedhu si aciunghet un'elementu chi no est parte sua: es. cramèndhelu = cramendhe + prn. lu, pessèndhedi = pessendhe + prn. ti). Coment'e cng., chi benit de su latinu et, no si pronúnciat prus sa /t/ de et, ma custa si faet intèndhere ca afortit sèmpere sa cunsonante de cuménciu de su foedhu chi si agatat ainnanti: tui e dèu = nr. tui eddèu, dèu e tui = dèu etúi (e non "edui" che in de tui), tui e nosu = tui ennòsu, batos e canes = batos ecànes (e non "eganes" che in de canes, àcua e soli = àcua essòli e no "esòli" che in dí de soli), goi e gai = goi eggài, die e note = diennote, unu e mesu = unuemmésu; in camp., candho si agatat ainnanti unu foedhu chi cumènciat cun /e/ o cun /a/, sa e cng. a logos che dha fúrriant a /i/: matas i erbas, ispropósitus i erroris, custus i àturus, ma méngius a dh'iscríere sèmpere e etotu, chi andhat ateretanti bene a nàrrere; in log., cun is art. si che fúrriat in "ei" po no si lassare cunfúndhere cun sa prep. ’e (= de): sa mama ei su babbu, sos frades ei sas sorres, sa lana ei sa peta, sas féminas ei sos ómines (ma si faet fintzes cun is agetivos/prn. de posidura custu, cussu, cudhu: custu ei cussu ei cudh'àteru), e méngius innoghe puru a dha regularizare e in s'iscritura e adatandho, totu su prus, sa letura. Coment'e impreu, sa e cng. serbit a pònnere impare duas fràsias o duos foedhos de su matessi importu grammaticale, ma bortas meda si ponet solu coment'e po giare prus fortza a su chi si narat (che in is fràsias de ammostu), e fintzes in su sensu de ma, cun idea de contràriu, de abbétia (babbu tou triballendhe che iscrau e tue ammandronadu!); si ponet fintzes po s'idea de aciunta, po cunsiderare impare duas o prus cantidades de aciúnghere o summare apare (in itl. = più). Coment'e vocale est desinéntzia de unos cantu númenes mascos e agetivos e deosi in campidanesu càmbiat a /i/: cane > cani, fradile > fradili, molente > molenti, ómine > ómini, pane > pani, callente > callenti; unos cantu númenes e agetivos chi a mascu essint in /e/ fúrriant sa desinéntzia in /a/ po fàere su f.: coghidore - coghidora, malefatore - malefatora, traitore - traitora, samunadore - samunadora. In camp. a logos (raru) sa /e/ est desinéntzia ue in totu su sardu si ponet sa /a/: es. mebe - meba/mela. Iscrita manna, E, s'impreat coment'e incurtzadura de Est, sa bandha geogràfica de s'oriente, e coment'e númene de una vitamina. A/c. sa e cng. e sa ’e prep. (cun aféresi de /d/) si podent cunfúndhere apare segundhu comente s'iscriet (es. "un'e mesu" podet bàlere unu e mesu – nr. unuemmésu = unu prus su mesu – e fintzes unu ’e mesu – nr. unuemésu = unu de mesu), a bortas fintzes cunfundhendho su significau: po cussu est méngius a no apostrofare mai su foedhu chi benit innantis de sa e cng. e ne sa prep. de e iscríere unu e mesu, fizu e mama, frutu e àrbure, tapu e fundhu e totu deosi po arresurtare prus craros fintzes unu de mesu, fizu de mama, frutu de àrbure, tapu de fundhu e àteros Frasi custa cosa andhat bene como e andhaiat bene tandho ◊ cussu cristianu est fatu e lassau ◊ est aici e no ndi bollu intendi prus! ◊ custos sunt maridu e muzere, frade e sorre, sorga e nura ◊ papat pani e casu 2. e ita bolis? ◊ e a ue ses tuchendhe? ◊ e chie leat casu! ◊ e ite s'isto deo, a su postu tou!…◊ e andhe brea a mi che àere lassadu furare su zuo! 3. tzertos campant su cane cun sas mezus ingognas e no daent unu bículu de pane a unu famidu! ◊ tue no cheres e deo emmo! ◊ e comente, no ndhe li dao deo e ndhe li daes tue?! ◊ a ite tiat èssere: deo triballo e tue nono?! ◊ est beru e no lu cheres atrocare! ◊ mi fia drommendhe e tue mi ndhe ischidas! 4. duos e duos faghet bàtoro, chimbe e chimbe deghe Etimo ltn. et Traduzioni Francese e, et Inglese alphabet letter, and Spagnolo e, y ("e" davanti a parola che comincia con i) Italiano e, ed Tedesco e, E, und (Konj.).

fatuvàtu , avb Definizione luego, deretu apustis, avatu; dónnia pagu tempus, dónnia tanti, tanti bortas, a físciu (itl. fintzes periodicamente) Sinonimi e contrari ifatu / atoratora, fissientementi, otora Frasi s'undha andhat e benit e paret chi li apat mandhadu fatuvatu s'ànima de su fizu emigradu ◊ at leadu prémiu Fulanu e fatuvatu Fulana ◊ caminaiat fatuvatu a sa mama 2. fatuvatu mi ndhe la bido in domo ◊ fatuvatu andaus a bíngia a candu po una cosa a candu po un’àtera ◊ sos lampos fatuvatu allumant de fiama s'orizonte ◊ fit una candhela a carburu e fatuvatu mi lassaiat a s'iscuru ◊ fatuvatu mi torras a sa mente Etimo srd. Traduzioni Francese aussitôt après, souvent, de temps en temps Inglese at once, close, often, at intervals Spagnolo luego, enseguida, a menudo, de vez en cuando Italiano sùbito apprèsso, spésso, sovènte, a intervalli Tedesco daneben, oft, in Abständen.

gamedhàre , vrb: amedhare* Definizione betare apare totu a unu duos tàgios de bestiàmene, avesare is angiones a abbarrare impare cun is àteros, is pegos noos a abbarrare in su tàgiu, a cònnoschere su pastore, ammasedare; nau de gente, fàere amedhu, avesare a istare impare cun is àteros Sinonimi e contrari abbamare, acedhae, achedhonare, aggamai, aggrustare, ammeschiare, ingamai | ctr. iscamedhare, stagiai Frasi sas balenas allatant che a sos animales chi gamedhamus Traduzioni Francese socialiser, habituer un animal à vivre l'un avec l'autre Inglese to socialize Spagnolo acostumbrar al ganado a vivir en el rebaño, socializar Italiano abituarsi alla compagnìa, socializzare Tedesco vergesellschaften, sozialisieren.

ghirghilliàre , vrb Definizione erriere a iscracàlios Sinonimi e contrari chighigliare, ghirghilliare, iscrocuedhai, isgangagliare Etimo srd. Traduzioni Francese rire de façon bruyante, ricaner Inglese to sneer Spagnolo reirse a carcajadas Italiano rìdere rumorosaménte, sghignazzare Tedesco laut lachen.

giannitài, giannitàre , vrb: aciannitai*, zanitare Definizione s'apedhare de su cane currendho su sirbone o àteros animales mannos Sinonimi e contrari gannitare, giannire Frasi canes giannitant fatu a fera e in s'adhe s'intendhet calchi tiru ◊ solu sos canes ndhe lesint s'annotu ma giannitendhe si fuesint totu Terminologia scientifica bga Traduzioni Francese aboyer Inglese to bark Spagnolo ladrar de los perros a sus dueños al no alcanzar la caza Italiano scagnare Tedesco anschlagen.

gortogòrto , avb Definizione nau de sa manera de camminare, a pampas, a s'acucacuca, a baubbau 1, ponendho is manos e is benugos in terra, a s'istichi istichi, ma fintzes mudu mudu, chentza si fàere intèndhere Sinonimi e contrari imbàtoro Traduzioni Francese à quatre pattes Inglese on all fours Spagnolo a gatas Italiano carpóni Tedesco auf allen vieren.

ifundhàre , vrb: ilfunnare, irfundhare, isfundai, isfundhare, sfundai Definizione segare, bogare o abbasciare su fundhu de unu trastu; segare matas de fundhu (cantu prus in bàsciu, fintzes a paris de terra), bogare de arraighinas Sinonimi e contrari issundhare, sciundorai Frasi no poto pònnere passu chi no s'isfundhat su terrinu in pes ◊ si ti seis in sa cradea su pesu tou l'irfundhat ◊ si li lompet a faladas de pè l'irfundhat su paneri! 2. élighes, chercos, totu ant isfundhadu: su monte chei su campu est resultadu (B.R.Carbone)◊ sa binza betza isfundhandhela! ◊ sas arvuritas si ndhe isfundhant dai s'arzola e si che achedhant in sulcos ◊ su bentu paret chi ndhe isfundhet sos chercos ◊ custa figu si no dat frutu ifundhandhela! Etimo srd. Traduzioni Francese défoncer Inglese to break the bottom of, to mow Spagnolo desfondar, cortar a ras del suelo Italiano sfondare, tagliare raso tèrra Tedesco den Boden ausschlagen.

iglieràre , vrb rfl: igliorare, illiberare, illierai, illierare, illiorare Definizione nau de is féminas príngias, illibbertare, fàere o naschire su pipiu a su lompimentu de is noe meses Sinonimi e contrari illebberare, infendiai, insinnigare, iscendiai, palturire, springiai | ctr. imprignare, improssimare Frasi cudha fémina benit torra ràida, s'illierat e naschit custa bella pitzinna ◊ sa muzere de Fulanu nachi s'est illierada ◊ a sos noe meses, sa fémina apeit sas dólimas e s'illioreit ◊ custa fémina s'est illierada de unu pitzinnedhu Terminologia scientifica ssl Etimo srd. Traduzioni Francese accoucher Inglese to give birth Spagnolo parir, dar a luz Italiano sgravarsi, partorire Tedesco gebären.

imbàtoro , avb Definizione nau de sa manera de camminare, a pampas, ponendho is manos e is benugos in terra / andhare a s’i. = a pampadas, a pampas, a tatas, a cuatru peis, a baubbau, a catummiau, a s'imbàtula, itl. gattonare Sinonimi e contrari gortogorto Frasi fit andhendhe a s'imbàtoro, totu irbadhinadu ◊ sos pisedhos a zogu caminant a s'imbàtoro Etimo srd. Traduzioni Francese à quatre pattes Inglese on all fours Spagnolo a gatas Italiano carpóni Tedesco auf allen vieren.

imbistimbistòni , avb Definizione fai a s’i. = fàghere a s’imbestimbesti, a comente essit essit, a s’afaiu, a improdhu, a atzorodhadura, a fadhiodhone Sinonimi e contrari imbestimbesti, introtzintrotzi Etimo srd. Traduzioni Francese pêle-mêle Inglese higgledy-piggledy Spagnolo a granel Italiano rinfusa Tedesco durcheinander.

imperrài , vrb: imperriai, imperriare Definizione cicire a cuadhu, cun is cambas una a cada parte; giumpare, passare de un'ala a s'àtera de calecuna cosa (de su leminàrgiu, de un'erriu, fintzes de su mare); in cobertantza, pònnere in mesu de perras, cobèrrere (fintzes in su sensu de ingannare)/ imperrai in còscia = brincare a cadhu, sere a s'imperriotu Sinonimi e contrari acabadhare, acuadhigai, isperriare / intrare, zumpare Frasi impérrio su cadhu de sa torrada e, in sos caminos de canos ritratos, antigas istigas s'ispijant in s'ànima mia (L.Brozzu)◊ at imperrau sa muredha ◊ s'ómine no essiat a monte, no si fidabat prus a imperriare cadhu 2. chi no sàntziant munera no dhu'impérriant me in su magasinu! ◊ mabadita s'ora chi apu imperriau su mari! ◊ dèu no dh'ia lassau imperrai mancu su liminaxu de domu ◊ cussu a innòi no nc'impérriat prus 3. tui ses marxani béciu, ma a mei no m'impérrias! ◊ a su muenti sardu dh'impérrias una borta isceti! Etimo srd. Traduzioni Francese être à califourchon Inglese to overlap Spagnolo estar a horcajadas Italiano accavalciare Tedesco rittlings sitzen auf.

imperrióti, imperriótu , avb Definizione a s'i. = postus coment'e a cuadhu, a s'imperrimperrada (ctr. a groperinu) Sinonimi e contrari imperriada, imperrione, isperriotu, perriotu Frasi si est sétidu a s'imperriotu in sa camba de un'àrbure ◊ bi at pastore chi murghet sas berbeghes a s'imperriotu, àteros murghent apispirinados in daisegus Etimo srd. Traduzioni Francese à califourchon Inglese astride Spagnolo a horcajadas Italiano cavalcióni Tedesco rittlings.

impogiàre , vrb: impojare, impozare Definizione intrare o pònnere in su poju, pònnere cosa a modhe in paule de abba, afundhare in s'abba, fintzes nadare Sinonimi e contrari abburgare, abburrigare, afoxai, alludai, ammodhiae, apojare, ingiubbare, introgliare, imbaltzai, impigliai, impischinare, infoxai Frasi sos pitzinnos in istiu tucabant a impojare a unu poju a ube remoniat s'abba de su ribu ◊ impozaiant su linu in su frúmene Etimo srd. Traduzioni Francese tremper Inglese to dip Spagnolo sumergir, poner a remojo Italiano immèrgere, lasciare in immersióne Tedesco tauchen, im Wasser lassen

«« Cerca di nuovo