adhía! , iscl: adhias Definizione foedhu chi si narat a ispantu, meravíglia, coment'e chentza bòllere crèdere su chi s'intendhet, deasi pagu paret abberu, cosa de no crèdere Frasi e adhia chi siedas goi isconnóschidos?!…◊ e adhias, mancu sétzidu si rezet, de sa debbilesa?! ◊ e adhias, gai castigadu ses, chi no ses bonu mancu a ti leare pane?! ◊ e adhias, totu cussu degullu at fatu una coladedha de ràndhine, in binza?! Traduzioni Francese vraiment?, est-il possible?, sérieusement? Inglese really? Spagnolo ¿de veras?, ¿en serio? Italiano davvéro?, ma è possibile?! Tedesco Wirklich?

afrochedhàre 1 , vrb Sinonimi e contrari aciapuciae, aciarollai, improdhai, indrovigare Traduzioni Francese gâcher, travailler grossièrement Inglese to mess up Spagnolo chapucear Italiano lavorare in modo disordinato e confusionàrio Tedesco unordentlich arbeiten.

agiorridàre , vrb Definizione istare a su pedi pedi, giare ifadu o istrobbu pedindho, pedindho dépidu Sinonimi e contrari agiorrare, impeltinare, infestare, malifestai Etimo srd. Traduzioni Francese importuner, déranger les créancier et les débiteurs Inglese to bother creditors and debtors Spagnolo importunar Italiano importunare, infastidire creditóri e debitóri Tedesco belästigen.

cabertòre , nm: cobeltore, cobertore, cobertori, copertore, crabatori, crabetore, crabetori, crobetori, crobetoi, cropecore, cruetori, cupertore Definizione genia de covecu tundhu po sa pingiada o àteru istrégiu de pònnere in su fogu a còere cosa (a dónnia modu po ammontare), cun d-un’asighedha in mesu po dhu pigare; nau in cobertantza, css. cosa (ma mescamente persona) posta o pigada po no lassare bíere una beridade (nau de pobidhu, chi est corrudu)/ cobertores = rba. calichemuru, capedhemuru Sinonimi e contrari acovecu, cavacu, tavacu / cdh. cupaltori Frasi at acapiau is crabatoris a cannabitu, deghinou dhus fadiaus a matzamurru ◊ in cuchina bi teniat su ràmene apicau: turudhas, sartàghinas, copertores, lapioledhos e àteros cracajolos 2. fit diventau unu bandhiu imputau de furas e àteras pistuléssias chi no aiat fatu, copertore de sa padedha ube budhiat totu su malu fàchere de sa cussorja ◊ su diàulu faghet padedhas ma no cabertores Traduzioni Francese couvercle Inglese lid Spagnolo tapa, tapadera Italiano copèrchio della péntola e sìmili Tedesco Deckel.

caciúmbu , nm Definizione una genia de pramma de is regiones tropicales chi faet una genia de nughe de unu o duos chilos, cun d-unu buidedhu aintru ue dhue at un'abbarolu unu pagu biancu, druche: sa prupa est bianca, tostada, a pígiu grussu, apicigada a su corgiolu de fora, tostau meda Sinonimi e contrari còcu Terminologia scientifica frt, Cocos nucifera Etimo ctl. catxumbo Traduzioni Francese cocotier, noix de coco Inglese coconut (palm) Spagnolo cocotero, coco Italiano palma e nóce di còcco Tedesco Kokospalm, Kokosnuß.

camúrru , agt, nm: gamurru Definizione ignorante, unu chi tenet unu fàere chi dirgustat Sinonimi e contrari grosseri Frasi fit un'ómine camurru, ma atrividu Terminologia scientifica ntl Traduzioni Francese fruste, rude Inglese rough and unpleasant person Spagnolo grosero Italiano persóna rózza e antipàtica Tedesco ungehobelter und unsympathischer Mensch.

cannaínza, cannaínzu , nf, nm, agt Definizione cosa a usu de fune, su cambu longu longu e fine de unas cantu erbas (es.: pisu, intretzu, mimira, fintzes pigionàciu), ma podet èssere fintzes una fune fine; nau de ccn., artu meda e iscarritzinu, istrígili (e dhu narant de animales puru) Sinonimi e contrari cannàile, sirba / giangalloi, iscalandrone Frasi cannainzu meda at fatu su basolu, ma basolu pagu! ◊ apo intritzatu cannainzas fatas de zuncu 2. za ndhe at fatu de cannainzu, cussu zòvanu: no colat in za zanna de cantu est artu! 3. bi aiat unu fiotu de fiados cannainzos Traduzioni Francese tige mince et très longue Inglese very long and thin stalk Spagnolo tallo sutil y largo Italiano stèlo o fusto lianóso, sottile e mólto lungo Tedesco langer und schmaler Stiel.

cantecànte, cantecàntu , cng: catecantu Definizione si biet ca…, est ladinu chi… : nau coment'e una cosa chi si lassat andhare, chi si cuncedit Sinonimi e contrari aposici, goregante, tantecantu Frasi cantecante, grista de carabbineri no ndhe zuches ◊ cantencante crediant chi a che picare sa bida a unu cristianu est a zocare: ma za lu sunt pacandhe! ◊ no timas a dare carchi cosa, si ndhe as: cantecantu lassamus totu inoghe! ◊ no ti fatas cosa: catecantu isco chie ses! ◊ mancari perriches, catecantu no lu bogas dai su surcu sou Etimo srd. Traduzioni Francese il est évident Inglese it is plain that… Spagnolo es evidente que Italiano è evidènte che…, tanto… Tedesco es ist klar, daß.

cenadórgiu, cenadróxu , nm, nf: chenadolzu, chenadorju, chenadorza, chenadorzu, chenadroxu, chenatòglia, chenatógliu, chenatòrgia Definizione s'ora candho e su logu inue si chenat; paschimentu chi su bestiàmene faet addenote Modi di dire csn: istedhu de chenadorzu o istedhu chenatógliu (ma fintzas "sa chenadorza")= su primu istedhu chi si podet bídere su sero irmurinendhe (ma est su pianeta Vènere); noti de chenadroxu = note de tempus malu addata pro piscare ambidha in su stàinu Frasi sos pastores inie cun sas bamas a chenadorzu sòlene passare (P.Mossa)◊ sas bamas a chenadorzu essint a pàschere ◊ sa robba a chenadorza s'isprabinaiat in sas palas umbrinas 2. dae donzi cussòglia no si pesant sas robbas pro sa chenatòglia Terminologia scientifica sdi Etimo srd. Traduzioni Francese heure du dîner, lieu du dîner Inglese time and place of the supper Spagnolo la hora y el lugar donde se cena Italiano l'óra e il luògo della céna Tedesco Uhrzeit und Ort des Abendessens.

chídrinu , agt: chírdinu, cídrinu, círdinu, crídinu, crítinu Definizione nau de materiale, chi est sugetu meda a si fàere a farinos, a si segare; chi est tostau, o si est intostau e abbarrat téteru; nau de gente, chi essit deretu, lestru, a s'immurrada o iscontróriu, o chi est téteru in sa persona, chi no faet contu de is àteros Sinonimi e contrari àrridu, bídrinu, fracadinu, gríghine, stocatzinu, trajadu, tzacaditu / càdriu, crispu / téteru | ctr. lentu Modi di dire csn: andhare a passu crídinu = andhare a passu cràdiu, lestru; círdinu che fusti, che tzinníbiri, che bacagliari = téteru che fuste; nàrrere una cosa a chírdinu = nàrrere, dare órdine cun frimmesa e severidade Frasi sa cosa crídina comente la tocas si faghet a cantos ◊ su zuncu est chírdinu candho est sicadu meda ◊ est círdinu che incibixiau 2. fiat círdinu, pariat mortu ◊ dhu portat a su costau cídrinu che unu fusti! ◊ fiat unu sennori langinu, círdinu che furconi, incilliu e umbrosu ◊ tèngiu is manus círdinas de su frius ◊ su cuadhu fut sèmpere cun sa coa in artu e chídrina, currendho 3. s'incapat chi est essidu crídinu: no at nadu mancu "Bah"! ◊ che esseit chídrinu chena saludare a nesciunu Etimo ltn. citrinus Traduzioni Francese rigide et fragile Inglese rigid Spagnolo duro y frágil Italiano rìgido e fràgile Tedesco starr und zerbrechlich.

chíma , nf, nm: chimu 1, cima Definizione su coromedhu de is matas, is partes prus artas o prus atesu de su truncu de is matas (e po cussu fintzes is prus fines e modhes); genia de candhelita chi bogant is erbas ue apustis faent su frore, ma pruschetotu is litos betzos (Hyoseris radiata, itl. radicchio selvatico)/ cima de làtia, de gureu, de indívia, de càuli Sinonimi e contrari cimixedha, coma, coramedhu, frandha 1, puntioledha, rampu / síriu Frasi sas àrbures faghent su frutu in chimas ◊ in sas chimas sos puzones godint gioghitendhe ◊ su cardu, sa latuca, sa tzicória sunt boghendhe sa chima ◊ candho sas erbas bogant sa chima sunt apunta a fàghere su fiore ◊ fit cun su chimu de s'olia che columba ◊ su bentu movet sos chimos de sas matas 2. in beranu essit sa chima ◊ sos pisedhos essiant a chima, unu tempus: como no cherent mancu tzoculates! Terminologia scientifica rbr Etimo ltn. cima Traduzioni Francese bout tendre et mince des plantes et de certaines herbes Inglese cyme Spagnolo cogollo Italiano punta tènera e sottile delle piante, gètto di alcune èrbe Tedesco Trieb, Sproß.

chinchinnàre , vrb Definizione aprontare, cuncordare bene meda, pònnere is chinchinnos Sinonimi e contrari allaputzai, cumpòniri, cuncodrai, mudai Frasi chinchinnare s'aradu pro arare Etimo ltn. concinnare Traduzioni Francese préparer soigneusement Inglese to prepare with ability and care Spagnolo preparar con cuidado Italiano preparare con abilità e con cura Tedesco geschickt und sorgfältig vorbereiten.

corjàtu , agt Definizione chi est che corgiu, lentu e forte Sinonimi e contrari corriatu, lentu, pertiassu Etimo ltn. coriaceus Traduzioni Francese flexible et tenace Inglese leathery Spagnolo coriáceo Italiano flessìbile e tenace Tedesco biegsam und fest.

corronchínu , nm Definizione frutuàriu tropu cruo, piticu; su granu de s'avena areste / mele c. = (de corronca) mele de mata, de àrbore, genia de cosa apicigosa, in colore de mele, chi bogant unas cantu matas (es. prunas, ceréxias) Frasi sa bruscanalla in chirca de corronchinu est in chirca de li dare s'assangrada, ma no bi la faghent si no est a s'irfidiada Cognomi e Proverbi smb: Corronchinu Terminologia scientifica rbr Etimo srd. Traduzioni Francese fruits verts, tavelés et trop petits Inglese discarded fruit, not ripe or too small Spagnolo redrojo Italiano frutta di scarto, non ben matura e tròppo pìccola Tedesco unreifes und kleines Obst.

currellài, currellàre , vrb: currigliare, currillai, currillare, currilliai, currizare, currullai, currullari Definizione andhare a giru, istare a su curre curre, currendho de unu corrígliu a s'àteru; cúrrere aifatu a unu po dhu cracare / currillare cun s'unu e cun s'àteru = currilliai avatu de s'unu e de s'àteru Sinonimi e contrari currirzare, curritai, incorrillai, iscurrizare, scurrellai / perseghire / cobèrrere Frasi cun s'alta fantasia a currellare allargade su bolu, o versos mios (A.Casula)◊ s'istúdiu est s'iscusa po currellai in citadi ◊ est a totu dí currellandu ◊ Nanni recuit istracu de currizare ◊ sos crios istant currillandhe ◊ su sirbonedhu essit de sa foxina po currullari 2. mi ant currelladu che un'assassinu ◊ cussu currizat sas féminas ◊ a issus dhus bolia currullai fintzas a candu, médius, iant ascurtai ◊ las currizat che lupu chi giompet a s'anzone ◊ ite ti apo fatu, chi mi curriglias?! ◊ ancu lu currígliet s'espe! ◊ l’ant currigliadu e tentu ◊ citeisidha, chinonca is mortus si ndi pesant de sa tumba e si currulant! 3. apu fatu currullai sa conilla Etimo srd. Traduzioni Francese courir Inglese to run here and there Spagnolo correr Italiano córrere qua e là Tedesco hier und da laufen.

dangallòne , nm: drangalloe, drangalloni, dranghilloi, dringhilloni, drongoloi, drongolone, tangalloi Definizione ómine mannu mannu, artu, male fatu, irdeortu, pagu sàbiu puru Sinonimi e contrari branghilloi, càngaru, dangarone, dàngaru*, drangaglieo, drodhe, galloi, giangalloi Frasi est a totu dí currellandu: peri bregúngia, unu dranghilloi mannu! ◊ dranghilloi tontu, baidindi! ◊ unu dringhillonedhu de piciocu… arrori! Terminologia scientifica zcrn Traduzioni Francese gros homme maladroit et disgracieux, sot Inglese dummy Spagnolo hombre grueso i grande un poco bobo Italiano uòmo gròsso e strambo, babbèo Tedesco ungeschlachter Mensch.

dàngaru , nm: dràngalu, tàngaru Definizione ómine mannu mannu, artu, male fatu, pagu crabbau e pagu sàbiu Sinonimi e contrari càngaru, dangallone, dangarone, giangalloi Frasi debberone dràngalu ch'est, ma de conca, balla!… Terminologia scientifica zcrn Etimo itl. tanghero Traduzioni Francese gros homme maladroit Inglese big and clumsy man Spagnolo hombre grueso y torpe Italiano uòmo gròsso e gòffo Tedesco ungeschlachter Mensch.

drínchidhi! , nm, iscl: drínghidhi, drínghili, drínghilli, drínghiri, drínguli Definizione calesiògiat apicone; e dílliri!, e bi torrat!: foedhu chi si narat coment'e po ifadu candho s'àteru torrat sèmpere a sa matessi cosa, foedhandho, abbetiandho Sinonimi e contrari apicàgliu, lallanu / tíchidhi, trinchi, túpudhu Frasi su rellozu mi tiat èssere servidu assumancu pro mi aer bidu cussu drínghili apicadu 2. e drínchidhi! ◊ e nosu drínghili, che sa mesuganna!, sa campanada! ◊ e nosu drínghidhi, sempri sa própiu cosa! Etimo srd. Traduzioni Francese encore! Inglese not again! Spagnolo ¡otra vez! Italiano e dalle! Tedesco genug!

dugonàre , vrb Definizione bufare meda Etimo srd. Traduzioni Francese boire comme une éponge Inglese to booze Spagnolo empinar el codo Italiano bére spésso e mólto Tedesco saufen.

E, e , cng Definizione sa de chimbe líteras de s'alfabbeto est unu sinnu chi si ponet po unu sonu vocale mesanu; impreada a sa sola est una cng. Coment'e vocale a bortas est unu sonu apertu, largu [ɛ] (acentu gràficu / `/: è) e a bortas serrau [e], istrintu (acentu gràficu /´/: é): est apertu candho prus ainnanti de unu postu in su foedhu dhue at un'àteru sonu sèmpere apertu (/a/), o mesanu etotu (/e/, /o/) fintzes candho custu sonu est rapresentau cun vocale chi po régula est de sonu serrau (/i/, /u/) si però in su foedhu chi dh'at fatu dipèndhere dhue iat unu sonu mesanu etotu (e comente dhu'est como puru in log.): bène, chèna, faèdhos (e fuèdhus), o fintzes bèngu/bèngiu (bèngio, bènzo), bèni (bène), brèmi (bèrme), crèu (crèo), dèu (dèo), gènti (gènte, zènte), ghètu (ghèto, bèto), issu intèndit (intèndhet), dèu intèrru (intèrro), lèi (lèa, lèze), nèmus (nèmos), orbèsci (abbrèschere), pentzèndi (pessèndhe), pèrdi, pèrdiri (pèrdere), pèrdu (pèrdo - ma Pérdu, Pédru), dèu sònu (dèo sòno), tèngu (tèngio, tènzo), trèmini (trèmene). Sa /e/ tónica est unu sonu serrau candho prus ainnanti de unu postu dhue at una vocale serrada (/u/, /i/) giai in s’étimu: cértu, faédhu, fénu, intérru, létu, nétu, béni!, brabéri, fémina, féti, nébida, pétzi, presonéri, chérfidu, dépidu, mércuris, nébidu, o fintzes cun vocale mesana prus ainnanti de unu postu ma serrada prus ainnanti de duos postos, es. séberu, ténneru, zénneru, ma pl. zènneros (cosa diferente est candho a su foedhu si aciunghet un'elementu chi no est parte sua: es. cramèndhelu = cramendhe + prn. lu, pessèndhedi = pessendhe + prn. ti). Coment'e cng., chi benit de su latinu et, no si pronúnciat prus sa /t/ de et, ma custa si faet intèndhere ca afortit sèmpere sa cunsonante de cuménciu de su foedhu chi si agatat ainnanti: tui e dèu = nr. tui eddèu, dèu e tui = dèu etúi (e non "edui" che in de tui), tui e nosu = tui ennòsu, batos e canes = batos ecànes (e non "eganes" che in de canes, àcua e soli = àcua essòli e no "esòli" che in dí de soli), goi e gai = goi eggài, die e note = diennote, unu e mesu = unuemmésu; in camp., candho si agatat ainnanti unu foedhu chi cumènciat cun /e/ o cun /a/, sa e cng. a logos che dha fúrriant a /i/: matas i erbas, ispropósitus i erroris, custus i àturus, ma méngius a dh'iscríere sèmpere e etotu, chi andhat ateretanti bene a nàrrere; in log., cun is art. si che fúrriat in "ei" po no si lassare cunfúndhere cun sa prep. ’e (= de): sa mama ei su babbu, sos frades ei sas sorres, sa lana ei sa peta, sas féminas ei sos ómines (ma si faet fintzes cun is agetivos/prn. de posidura custu, cussu, cudhu: custu ei cussu ei cudh'àteru), e méngius innoghe puru a dha regularizare e in s'iscritura e adatandho, totu su prus, sa letura. Coment'e impreu, sa e cng. serbit a pònnere impare duas fràsias o duos foedhos de su matessi importu grammaticale, ma bortas meda si ponet solu coment'e po giare prus fortza a su chi si narat (che in is fràsias de ammostu), e fintzes in su sensu de ma, cun idea de contràriu, de abbétia (babbu tou triballendhe che iscrau e tue ammandronadu!); si ponet fintzes po s'idea de aciunta, po cunsiderare impare duas o prus cantidades de aciúnghere o summare apare (in itl. = più). Coment'e vocale est desinéntzia de unos cantu númenes mascos e agetivos e deosi in campidanesu càmbiat a /i/: cane > cani, fradile > fradili, molente > molenti, ómine > ómini, pane > pani, callente > callenti; unos cantu númenes e agetivos chi a mascu essint in /e/ fúrriant sa desinéntzia in /a/ po fàere su f.: coghidore - coghidora, malefatore - malefatora, traitore - traitora, samunadore - samunadora. In camp. a logos (raru) sa /e/ est desinéntzia ue in totu su sardu si ponet sa /a/: es. mebe - meba/mela. Iscrita manna, E, s'impreat coment'e incurtzadura de Est, sa bandha geogràfica de s'oriente, e coment'e númene de una vitamina. A/c. sa e cng. e sa ’e prep. (cun aféresi de /d/) si podent cunfúndhere apare segundhu comente s'iscriet (es. "un'e mesu" podet bàlere unu e mesu – nr. unuemmésu = unu prus su mesu – e fintzes unu ’e mesu – nr. unuemésu = unu de mesu), a bortas fintzes cunfundhendho su significau: po cussu est méngius a no apostrofare mai su foedhu chi benit innantis de sa e cng. e ne sa prep. de e iscríere unu e mesu, fizu e mama, frutu e àrbure, tapu e fundhu e totu deosi po arresurtare prus craros fintzes unu de mesu, fizu de mama, frutu de àrbure, tapu de fundhu e àteros Frasi custa cosa andhat bene como e andhaiat bene tandho ◊ cussu cristianu est fatu e lassau ◊ est aici e no ndi bollu intendi prus! ◊ custos sunt maridu e muzere, frade e sorre, sorga e nura ◊ papat pani e casu 2. e ita bolis? ◊ e a ue ses tuchendhe? ◊ e chie leat casu! ◊ e ite s'isto deo, a su postu tou!…◊ e andhe brea a mi che àere lassadu furare su zuo! 3. tzertos campant su cane cun sas mezus ingognas e no daent unu bículu de pane a unu famidu! ◊ tue no cheres e deo emmo! ◊ e comente, no ndhe li dao deo e ndhe li daes tue?! ◊ a ite tiat èssere: deo triballo e tue nono?! ◊ est beru e no lu cheres atrocare! ◊ mi fia drommendhe e tue mi ndhe ischidas! 4. duos e duos faghet bàtoro, chimbe e chimbe deghe Etimo ltn. et Traduzioni Francese e, et Inglese alphabet letter, and Spagnolo e, y ("e" davanti a parola che comincia con i) Italiano e, ed Tedesco e, E, und (Konj.).

«« Cerca di nuovo