Abbreviations Legenda | Symbols Legend

abberàre , vrb: averai 1, averare Definition nau pruschetotu de sèmenes, fàere bellu, grussu, ingraniu bene; arresurtare berus, nau de ccn. cosa chi si ibertàt de tempus innanti, profetizada, o nada innanti de acontèssere Synonyms e antonyms abbasolare, achiare, ammadurae, ciòmpere, còmprere, crompire, ingranire, lòmpere Sentences su trigu at averadu, no at averadu ◊ sas ispigas sunt averadas ◊ donzi cosa naschet e averat ◊ avera tega, budrone, fruta e ranu e mulgat late a rios su pastore! (Sozu) 2. totu si averesit a puntinu cantu narzesit su mastru divinu ◊ faghe chi potemus bídere su Regnu tou averadu! ◊ isperat chi si averent sos sónnios ◊ su bisu chi at fatu no si est mai averau ◊ at cumpréndiu chi fut arribbada e averada sa fini Etymon itl? Translations French mûrir English to ripen Spanish madurar, cumplirse Italian maturare, avverare, cómpiersi, inverare German bewahrheiten, reifen, sich bewahrheiten.

ammíssa , nf Definition su ammíntere de is cosas (granos), su essire cumprias, lómpias Synonyms e antonyms crompimentu, giompidura, giompimentu, lompimentu Etymon ltn. admissus, -a Translations French maturation English ripening Spanish maduración Italian maturazióne German Reifen.

ampuàre 1 , vrb Definition cumprire is capacidades sessuales, cosa chi lompet a fúrriu de is tréighi, batórdighi annos (dipendhet de s'unu a s'àteru) candho a sa fémina dhi cumènciant a crèschere is titas, mascu e fémina comènciant a impilire in s'oru de sa natura (a s'ómine dhi essit sa braba puru e cumènciat a bogare) Synonyms e antonyms aputzare Sentences su pisedhu est cumintzandhe a ampuare Etymon srd. Translations French mûrir sexuellement English to mature Spanish alcanzar la madurez sexual Italian maturare sessualménte German reifen.

bidhiàda , nf Definition su fàere chilighia, note lègia, notada, sumana de chilighia, chilighia sighia Synonyms e antonyms chilighiada Sentences su tempus sicat totu cun sas bidhiadas ◊ sas bidhiadas brúsiant sos tiriones noos ◊ su cadhu de sa vida cun su fritu mi at postu in coro eterna bidhiada (P.Muresu) Scientific Terminology tpm Etymon srd. Translations French gelée blanche English frost Spanish escarcha Italian brinata German Reifen.

bidhiàre , vrb Definition betare o fàere chilighia Synonyms e antonyms chilighiare, incilixiai Etymon srd. Translations French geler blanc English to frost over Spanish escarchar, formarse escarcha Italian brinare German reifen.

cadhínu , nm Definition cricu de lamone ladu o de ferru tundhu (o àteru) po giogare: si ghiat cun su 'manúbbriu' po dhu fàere orrumbulare in terra, currendho Synonyms e antonyms istírigu, lodhorinu Scientific Terminology ggs Translations French cercle English hoop Spanish círculo Italian cérchio German Reifen.

chilighiàre , vrb: chiligiare, cilixiai, cixiai Definition betare, fàere chilighia Synonyms e antonyms astragare, bidhiare Sentences candu cixiat abbruxat s'erba Etymon srd. Translations French geler, givrer English to frost over Spanish escarchar Italian brinare, gelare German reifen.

cobertòne , nm: copertone Definition pígiu grussu de gomma de is orrodas de màchina Translations French enveloppe d'une chambre à air English tyre Spanish cubierta Italian copertóne German Reifen.

còmprere , vrb: ciòmpere*, cròmpere, lòmpere Definition nau de cosas chi si movent (e fintzes de tempus), arribbare a ue tocat, a su logu chi si depet andhare; nau de cosas chi creschent, agabbare s’isvilupu, arribbare a puntu de èssere bonas a papare, a còere, de pòdere serbire; giare a pitzu a unu o a calecuna cosa a iscúdere, a furare, a papare e àteru Synonyms e antonyms assuprire / abbasolare, abberare, achiare, ammadurae, crompire, ingranire / acometare, assacheare, assachitzare, atacai Sentences apustis de tantas dies crompet a Castedhu ◊ su mere crompiat a s’ispessada a compudare su messonzu ◊ so andhadu a l'abbisitare, ma paris chi so crómpidu a inie apo agatau sas portas serradas 3. est ca ses tue, ma si mi lu aiat nau un'anzenu li fia crómpiu a lu bocare fora! ◊ lestros e prestos li suprint e li crompent a corfos de ramu! ◊ no lis crompas a pitzu e no lis punciurres gherra! Translations French arriver, mûrir, attaquer English to arrive, to ripe, to assail Spanish llegar, madurar, asaltar Italian arrivare, maturare, assalire German ankommen, reifen, angreifen.

crompíre , vrb: crumpire, cumplire, cumpliri, cumprire, cumpriri Definition nau de cosas chi creschent, bènnere o batire a puntu giustu, bonas de pòdere serbire; fàere bonu a cara a unu, mescamente cun chie si tenet calecunu óbbrigu; fàere un'óbbrigu, unu dovere, atèndhere, mantènnere una promissa / cumprire unu disizu, una promissa Synonyms e antonyms abbasolare, abberare, achiare, ammadurae, còchere, ciòmpere*, còmprere, demprire, impertiae, ingranire, lòmpere Sentences sos àrbores crumpint su frutu ◊ cust'àrbure si bàrriat de frutu meda ma no lu cumprit ◊ su trigu fit crómpiu e de messare ◊ femu piciochedhu de doxi o trexi annus apena cumprius ◊ como apo crómpitu vinti annos 2. già l'ischiat deghí su tempus meu si cumpriat ◊ eo su tempus meu l'apo cumpridu! ◊ ant comintzadu una galleria ch'in tota sa vida mia no l'apo a bídere cumprida! 3. menzus cumprire a tardu chi no mai ◊ peruna fémina lu cheriat a cojare, ma totu lu cumpriant ◊ timendhe fis a mi cumprire sos amigos, chi no as abbertu sa gianna?! ◊ cudhu at cojadu una fiza, cudh'àteru at tentu dannu e a totugantos amus cumpridu ◊ za cumprit a totu, su pitzinnu: no ndhe lassat unu chentza saludadu! ◊ andhat a missa ma no cumprit a su pretzetu! ◊ a su mortu, cun megus cumprendhe bi fit su cumpanzu meu ◊ candho si est laureada za l'ant cumprida totu: parentes, amigos e connoschentes! Translations French mûrir English to ripe Spanish madurar, cumplir Italian maturare, adempire German reifen, erfüllen.

cumpridúra , nf Definition su cumprire, su lòmpere a sa fine, a puntu giustu / a c. = a s'acabbu, ma fintzas po cumpletai o cumpletendi ccn. cosa Synonyms e antonyms cromprimentu, giompimentu Sentences in su tusorzu o in sa cumpridura Etymon srd. Translations French maturation English ripeness Spanish maduración Italian maturazióne German Reifen.

dempríre , vrb: adrimpie, drempire, drempiri, drimpire, drimpiri Definition nau de cosas chi creschent, lòmpere a puntu de pòdere serbire; fàere su dovere, fàere is óbbrigos, lòmpere de una chistione a is conclusiones / èssere galu a drempire = chi no est lómpidu Synonyms e antonyms abbasolare, abberare, achiare, ammadurae, avetuie, crompire, grempire, ingranire, lòmpere | ctr. agurtire Sentences Deus aiat dempritu su disitzu meu ◊ oje puru drempint galu sa morte chei sos chercos sa lanne sos ómines de brunzu! (G.Delogu)◊ candu su trigu iat iscabidhau e si fut drimpiu fut cumparta fintzas s'erba mala ◊ su lori fait su cambu, iscabidhat e infinis si drimpit s'ispiga 2. lassade su ramu birde ca sa linna no est galu drempida! ◊ s'ógliu fit drimpitu e nche l'amus messatu 3. ses cuntentu de drimpire a s'impreu chin incuru Etymon ltn. adimplere Translations French mûrir English to ripe Spanish madurar Italian maturare German reifen.

giòmpere , vrb: ciòmpere*, lòmpere, zòmpere Definition arribbare a unu certu puntu, a su puntu giustu, nau siat po tretu e siat po frutos, po tempus; betare farrancas a unu po dhu iscúdere, o a una cosa po ndhe dha pigare, po si dha papare Synonyms e antonyms abberare, arribbai, assuprire, còchere Idioms csn: giòmpere sos annos = fai is annus; giòmpere a s'intentu = lòmpiri a s'iscopu, averai unu disígiu Sentences si no giompo a sos primos onores no mi ndhe pigo annuzu! ◊ bidet su frutu ma no giompet mai a lu coglire ◊ pustis de tantu caminu giompeint a sa tanca ◊ su "Chi nono" de sa fémina li fit giómpidu che un'istuturrada ◊ gasi giompant a cras e chi si fichent! 2. agguanta fàmine finas a giòmpere sa figu! ◊ li mancat bator meses a giòmpere sos norant'annos ◊ giompeit sos istúdios e si fateit avocadu 3. miràdelu in sa rughe istrutu e feu, paret li siant giómpidas sas aes e no l'apant lassadu melmu intreu! (P.Casu)◊ mai li giompat bistrale a cuss'ílighe! ◊ muzere mia che ispiridada a tale vista s'est giómpida a pilos! Translations French arriver, mûrir, attaquer English to arrive, to ripen, to assail Spanish llegar, madurar, asaltar Italian arrivare, maturare, assalire German erreichen, ankommen, reifen, angreifen.

giompidúra , nf Definition su lòmpere de sa cosa a puntu giustu Synonyms e antonyms crompimentu, giompimentu, lompimentu Sentences frutu perunu bato a giompidura e iscuntento massaju e pastore Etymon srd. Translations French maturation English ripening Spanish maduración Italian maturazióne German Reifen.

giompiméntu , nm: crompimentu, giumpimentu, lompimentu, zompimentu Definition su cumprire de is cosas, su crèschere e lòmpere a su puntu giustu, bonas de serbire, nau fintzes de personas, de òperas e de fatos de sa vida, de su andhare; genia de sacu, in bentre de sa fémina, ue faet su fedu fintzes a naschire Synonyms e antonyms ammissa, giompidura / burba, filadòrgia, mammana, secundhina Sentences su frúture benit a giumpimentu ◊ batire a giompimentu disizos e isperas ◊ no est pro su malu si no so bénnidu ancora a giompimentu a sa prommissa Translations French achèvement, maturation English accomplishment, maturity Spanish maduración Italian compiménto, maturazióne German Reifen.

ilmagnàre , vrb: immagnare, immannare, immanniare, irmagnare, irmanniare, ismanniare Definition fàere a mannu, fàere mannu, prus mannu, fintzes errichire; nau de persona, fàere crèschere de carena e de conca, de giudítziu Synonyms e antonyms acrèschere, ammanniae, ammannire, immagnire, immannitare | ctr. ilminorigare, impiticai Sentences immagnendhe, su sèmene creschet dedioi ◊ mi at penadu tribbulendhe sa vida pro m'immannare in pannos de decoro (G.Branca)◊ deo apo immannadu a fizos mios ◊ cherfendhe totu a corpu ismanniare de manu tua bufas su velenu! (P.Sulis)◊ sos fizos candho irmànniant si cojubant ◊ sa famíllia est creschendhe e chin issa est irmanniandhe su bisonzu ◊ sa morte de su babbu lu fateit irmagnare prima de su tempus ◊ su tempus at imbetzadu a mamma ilmagnendhe a mie Etymon srd. Translations French grandir, mûrir English to grow Spanish crecer, madurar Italian créscere, ingrandire, espàndere, maturare German wachsen, vergrößern, erweitern, reifen.

lòmpere, lòmpi , vrb: allòmpiri, ciòmpere*, còmprere, giòmpere, lòmpiri, zòmpere Definition andhare e arribbare a unu logu, a unu tretu, a unu certu puntu; nau de frutos e cosas chi creschent, arribbare a su puntu de èssere bonos a papare, a incungiare; portare, acostire una cosa; betare is manos a unu po dh'iscúdere, o a una cosa po ndhe dha pinnigare, po si dha papare Synonyms e antonyms acodie, arribbai, assuprire, avrastare, illompi / abberare, achiare, crompire, impertiae, ingranire / aporrire, batire / assachitzare, atacai, crazugai Idioms csn: tzucau e lómpiu = puntu e mortu; no s'ídere mai lómpidu = tènniri tropu pressi, lassaisí pigai de su pressi, de sa furighedha; lòmpere sos annos = fai is annus; piga sa manu e lompimidhoi!… = a pinnigu est!…, ch'est atesu meda! Sentences lompe a domo de mamma tua ca ti cheret cumandhu! ◊ si ch'est lómpidu isse innanti meu e no mi at lassadu nudha ◊ s'abba ch'est lómpida, in su surcu ◊ ajó ca est lompendi su síndhigu! ◊ a ite ora ses lómpidu a bidha? ◊ binchet su pannu chie lompet innantis de sos àteros ◊ geo lompo a Austis e bio chi funt inie, poi che sódigo a bidha 2. sa cariasa lompet in maju ◊ sa cosa semenada a regadiu no lompet frutu 3. lompemindhe cussa cosa! ◊ a ue no lompes a manos, a bodhire sa figu lea s'unchinu ◊ bai e lompididhoi e torra luegus! ◊ bae, za ti che la lompo deo, a domo tua, custa cosa! ◊ Deus bos lompat a su disizu bostru! 4. fis bona cantu su mele, e como dae su fele lompes a mi rafiare! ◊ si li lompo lu lasso fritu che nie!… 5. addaghi si che ponet una cosa in conca no s'idet mai lómpidu! Translations French arriver, parvenir, mûrir, parvenir à maturation English to reach, to ripen Spanish llegar, madurar Italian giùngere, pervenire, maturare German ankommen, reifen.

«« Search again