Ditzionàriu in línia
de sa limba e de sa cultura sarda

bète , agt: betze Definition chi est mannu meda, ispropositau de mannària, de una mannària chi praghet: no càmbiat de m. a f. e ne de sing. a pl. e si narat agiummai sèmpere innanti de su nm. e solu de cosas materiales Synonyms e antonyms betedhe, beterone, cadabbete, debbe Sentences bete ómine ch'est, paret un'orcu! ◊ in su ribu bi aiat una barca pariat bete bejone! ◊ abberit bete libbru grussu cantu su missale ◊ onzi bete fàula contat!…◊ pro sighire sa laghinza fatemus unu bete curridinu ◊ depiais bíere betze verga de ferru!… 2. li connoschiat petzi sas bete manos cantu sa pala de unu furru ◊ fint bete tanatzas de frailàgliu ◊ ndh'esseit a fora un'òpera bete manna: trint'unu líbberu! Translations French gros English big Spanish grande, mucho Italian gròsso German groß.

beteròne , agt Definition chi est mannu meda, ispropositau de mannària: a diferéssia de bete, si acordat in númeru cun su númene (e si narat solu de cosa materiale) Synonyms e antonyms abbetone, bete, betecale, debberone | ctr. minoredhu, minudu Sentences sos boes sunt beterones animales Etymon srd. Translations French très gros English very big Spanish muy grande Italian mólto gròsso German sehr groß.

blandòni , nm: brandoni Definition genia de cosa po aguantare prantadas is candhelas allutas Synonyms e antonyms aceri, candheleri, candhelorbu Etymon spn. blandón Translations French chandelier English big candlestick Spanish candelabro Italian gròsso candelière German großer Kandelaber.

caistédhu , nm: canistedhu 1, cranistedhu, canistredhu Definition su cherrigu, de s'istrégiu de fenu (est fatu de iscaria) est cussu a costaos bàscios (ma prus artos de cussos de sa canistedha) e prus mannu meda (largu mancari unu metro e prus de diàmetru); in calecunu logu dhu narant a sa canistedha (de matessi genia e bisura ma meda prus pitica)/ canistedhu de allàciu = istrexu de fenu a puntu longu Synonyms e antonyms banastra, carrigu, coladòrgia, irgrandiola Sentences su pani si poniat in canistedhus e palinis e si lassàt axedai in callenti o imbussau ◊ dónnia chida is massajas prugànt e faiant sa farra in sedatzu e canistedhu ◊ tia Tatónia issunniat su trigu de maghinare, dhu lassàt a sicutare unu pagu e pois che dhu betàt in duos canistedhos Scientific Terminology stz Etymon ltn. canistellum Translations French grande corbeille English wicker basket Spanish canasta, harnero Italian canèstra, gròsso canèstro German großer Korb.

càmba 2 , nf Definition donniunu de is cambos o bratzos prus mannos, grussos e longos, de una mata manna; su cambighedhu de s'erba; una parte no precisa de su tàgiu Synonyms e antonyms artzali, branca, bratu, nae, perra, trassali / cambu Idioms csn: c. de fae, de fiore = cambu; una c. de bértula = unu fodhe; c. de fogu = una parte de su fogu fuidu chi ch'essit a un'àtera bandha; c. de riu = parte de unu riu o unu riu chi si distinghet de, o abbojat a, un'àteru, itl. affluènte; c. de mare = tretu astrintu de mare chi che intrat in sa terra; c. de mare (in suspu) = meda; c. de abba = brussu, vena manna, bundhante de abba chi essit in sas funtanas o colat in unu logu; linna de c. = a nae Sentences zughet onzi camba, cuss'àrbure, chi betat un'àinu de linna! ◊ comente ant pudadu ndhe l'ant segadu sas cambas dae rughes ◊ ite bellu puzone chi s'est faghindhe nidu cun tres cambas de fenu… 2. azis a pentzare ca ne porto una camba de bértula! 3. in cussa funtana bi essit una camba manna de abba ◊ sunt sos trainos che cambas de mare ponindhe in disisperu sas persones Scientific Terminology rbr Translations French grande branche English big branch Spanish rama Italian gròsso ramo d'àlbero German großer Zweig.

càrba , nf: carva, càrvia Definition bratzu, cambu mannu de mata; nae, fintzes nae longa longa e fine po ndhe iscutulare su frutu segundhu sa mata Synonyms e antonyms bratu, camba 2, ratu, trassali / magiadorza Sentences falant ínteri carvas, molinandhe, sas atonzinas fozas ingroghias (G.Brocca)◊ ufuladas de bentu frúschiant ínteri carvas irfozias molinandhe sa frita papuschina ◊ si fit intesa una tràchida ispramosa in mesu de sas carvas de su padente 2. pro ndhe ghetare sa méndhula at picau una carba Scientific Terminology rbr Etymon srdn. Translations French grande branche English big branch Spanish rama grande Italian gròsso ramo German großer Zweig.

ciàu , nm: crau, cravu, giau Definition orrugu de cosa, mescamente de ferru, a punta a una parte (e a conca a s'àtera) de fichire in muros o in bigas po apicare cosa, o impreau po punciare cosa grussa meda: meda prus mannu de una css. púncia, po su prus est a sestu cuadrau de traessu (setzione) e prus che àteru dhu faet su ferreri segundhu su bisóngiu; sa puntighedha de una fruschedha, una essidura in sa pedhe; pistadura in conca Synonyms e antonyms clavíglia, obbibi, pilu 1, piredhu 1, púncia / buizola / tzulumbone Idioms csn: min. cravitu = essidura, buizola in sa pedhe; ammentare craos vetzos a unu = ammentare punturas malas fatas dae meta e malas a crujare, ammentare cosas chi unu no tiat chèrrere intèndhere prus; no ndhe fàghere ne crau e ne tzou de unu = no arrennèsciri a dhu ghetai in pinta, a dhu cumandai; segare su ciau a mossu = èssere tirriosu, malu, dispostu a fàghere male bastu de lòmpere a su chi cheret Sentences sa ruche nostra est custu fizu: ma no bi at zanna chentza cravu! ◊ at apicadu su cabbanu a unu crau de sa zanna ◊ cussu azes fatu? Ancu vos facant a craos! 2. dae sa grigna fit ladina ca podiat segare su ciau a mossu! Etymon ltn. clavus Translations French gros clou English big nail Spanish clavo grueso, estaca Italian gròsso chiòdo German großer Nagel.

cubòne , nm: cuboni, cupone, cuponi Definition carrada manna a unu fundhu (cuponi isciundau) o fintzes genia de bàrcia adata po pònnere s'àghina istrecada a budhire po fàere su binu: fintzes carrada etotu Synonyms e antonyms budhidórgiu ! carrada, cua 1 Idioms csn: pònnere sa ua catigada in c. = incubonare; bogare su mústiu de su c. pro lu pònnere in sa cuba = iscupu, iscubonare; dare c. a sa ua = lassare sa ua catigada in su cubone a budhire unu tantu de tempus; èssiri unfrau coment'e cuponi = ufradu a casidhu, dispiàghidu, annicadu meda Sentences su mústiu budhit in sos cupones ◊ a su mústiu si li podet dare prus o prus pagu cubone, segundhu su binu chi si cheret fàghere ◊ su mústiu in su cuboni tocat a dhu murigai unas cantu bortas Surnames and Proverbs smb: Cuboni Scientific Terminology stz Etymon srd. Translations French grande cuve de fermentation English big vat Spanish tina Italian gròsso tino da vinificazióne German großer Weinfaß.

dangallòne , nm: drangalloe, drangalloni, dranghilloi, dringhilloni, drongoloi, drongolone, tangalloi Definition ómine mannu mannu, artu, male fatu, irdeortu, pagu sàbiu puru Synonyms e antonyms branghilloi, càngaru, dangarone, dàngaru*, drangaglieo, drodhe, galloi, giangalloi Sentences est a totu dí currellandu: peri bregúngia, unu dranghilloi mannu! ◊ dranghilloi tontu, baidindi! ◊ unu dringhillonedhu de piciocu… arrori! Scientific Terminology zcrn Translations French gros homme maladroit et disgracieux, sot English dummy Spanish hombre grueso i grande un poco bobo Italian uòmo gròsso e strambo, babbèo German ungeschlachter Mensch.

dàngaru , nm: dràngalu, tàngaru Definition ómine mannu mannu, artu, male fatu, pagu crabbau e pagu sàbiu Synonyms e antonyms càngaru, dangallone, dangarone, giangalloi Sentences debberone dràngalu ch'est, ma de conca, balla!… Scientific Terminology zcrn Etymon itl. tanghero Translations French gros homme maladroit English big and clumsy man Spanish hombre grueso y torpe Italian uòmo gròsso e gòffo German ungeschlachter Mensch.

fundhàrzu , nm Definition fundu de cosa prantada chi at fatu bellu, mannu, créschiu meda Etymon srd. Translations French grosse touffe English tuft Spanish cepa grande Italian gròsso césto o céspo German Büschel.

istuzòne , nm Definition gurtedhu mannu de coghina Translations French grand couteau English big knife Spanish cuchillo grande Italian gròsso coltèllo German großes Messer.

madúru , agt: maturu, meduru Definition nau po sa mannària mescamente de css. frutu, chi est créschiu bellu, imbénnidu, meda; nau de ccn., chi est créschiu de conca, de maneras de fàere e de pentzare, acabadu, sàbiu / min. maduritu Synonyms e antonyms baracocu, imbénnidu, ingranidu / cabosu, sàbiu | ctr. minudu Idioms csn: iscríere a maduru = a líteras mannas; segare, firchinare a maduru = segai a arrogus matucus Sentences ocannu, s'olia est bella madura ca li at próidu ◊ giuchiat sos ocros maturos cantu 'e su puntzu ◊ cudhu péssighe maduru, donzunu azummai de mesu chilu! ◊ calidade madura de cariasa est sa barracoca ◊ a gomai dhi praxit sa madura chi est prus bella de vista e de sabori 2. iscriemilu a maduru ca sinono no ndhe apubo! ◊ no seghes s'issalada a maduru ca no ndhe sigo e mi tocat a che l'ingullire chentza mastigada! Etymon ltn. maturus Translations French gros English big Spanish grueso Italian gròsso German groß.

obbíbi , nm: obbili, obbilu, obilu 1, obinu, obiru, ubbiru Definition crau mannu, ciou de ferru o de linna cun sa conca; in cobertantza, dispraxere mannu / làngiu coment'e un'o. = (nau de ccn.) sicu che linna Synonyms e antonyms clavíglia, giau, pilu 1, piredhu 1 / apicadolza, crau Sentences si no biu in is manus suas su sinnali de is obilus dèu no apu a crei! ◊ fatendhe mògios, lis giaitat su fundhu chin sos obiros ◊ est apicau a un'obbilu ◊ is obibis funt durus a nc'intrai ◊ a bosu ant incravau cun solu tres obinus ◊ ant incravau a Gesugristu cun tres obbilis 2. in su coru mi cravas obbilus verenosus! ◊ si no ti nci ponint s'obbilu in s'ogu, tui no dha bis sa cosa!… Surnames and Proverbs smb: Obbili, Obinu Etymon srd. Translations French gros clou English big nail Spanish clavo grueso Italian gròsso chiòdo German großer Nagel.

tangallòi, tangallòne, tangallòni , nm: dangallone Definition ómine mannu mannu, artu, male fatu, pagu crabbau, pagu sàbiu puru Synonyms e antonyms càngaru, dangarone, dàngaru*, giangalloi Translations French homme grand et drôle English big and odd person Spanish mostrenco Italian uòmo gròsso ma strambo German großer, verschrobener Mann.

trassàli , nm Definition cambu mannu, longu e grussu, de mata Synonyms e antonyms artzali, bratu, bratzali, carba, potzari Scientific Terminology rbr Translations French grande branche English big branch Spanish brazo, rama gruesa Italian gròsso ramo German grosser Ast.

tzancarronàda , nf: ciancarronada Definition aconcada maca, fatura de tzancarrones Synonyms e antonyms aconcada, acucada, garrafatoni, isconcata, isconchinada, meleda / cdh.tzancarrunata, ttrs. tzancarrunada Etymon srd. Translations French faute grossière, balourdise English big mistake, stupid act Spanish disparate, imprudencia, falta Italian cólpo di tèsta, gròsso sbàglio, spropòsito, balordàggine German unbesonnene Handlung, grober Fehler, Dummheit.