Ditzionàriu in línia
de sa limba e de sa cultura sarda

fòltza , nf: fòrcia, forsa, fortza Definition càusa o capacidade de fàere o de cambiare calecuna cosa, unu trebballu, de fàere isfortzu, de agguantare unu pesu, de dhu mòvere o ispostare; su pòdere fàere un'ispesa, capacidade de sa volontade de lòmpere a un'iscopu, o de un'istitutzione de pigare decisiones e de dhas fàere arrespetare; sa capacidade de agguantu de unu css. materiale; corpus militare postu a giare atentzione in su logu, o fintzes àteras organizatziones / f. centrífuga = sa fortza chi, po comente si faet moliare o girare in tundhu una cosa, che dha faet essire atesu de su centru (es. sa pedra de sa frundha, fintzes una màchina in is furriadas); sa fortza contrària chi dha poderat de no si fuire, fortza centrípeta Synonyms e antonyms balia / energia / podere / carabbineri, malaboza, zustíssia | ctr. debbilesa Idioms csn: bogare sas fortzas = fai fortza; intrare fortzas = pònniri fortza, donai sustàntzia; pèrdere fortza = essire prus débbile, contare prus pagu; leare fortza = essire prus forte, contare de prus; proare sas fortzas = pònniri a fai isfortzu mannu a cantu si podit; a fortza de … = fendi sa própiu cosa tantis bortas; a fortza = a podestu, a poderiu, ammarolla; fortza paris! = incidu chi si faet candho in duas o prus personas depent fàere in su matessi istante unu movimentu o fortza chi arrechedit prus capacidades de una ebbia Sentences sos pitzinnos irgherrimiabant pro bocare sas fortzas ◊ custa est linna fràziga e de fortza no ndhe at ◊ nosu seus postus mali e non teneus fortzas chi bastint po arresístiri ◊ sa fortza de su bentu faghet mòere sas àrbures ◊ candho si trubbant sas fortzas de sa natura, e chie las frimmat?! ◊ màniga ca t'intrat fortzas! ◊ tra bronchita e asma no tegno fòrcia ◊ sa fortza in física si definit coment'e pesu pro ispostamentu 2. - e chie b'at? - sa fortza! - e tandho ispinghe! ◊ fit una bidhichedha chi contabat duchentas ànimas, si si poniant in mesu fintzas sos de sa fortza 3. tambene si aimus pótidu fàghere gai, ma no amus sa fortza!◊ za lu tia chèrrere istudiare, a fizu meu, ma bi cheret fortza! 4. a cojare no sunt cosas de fàghere a fortza ◊ a fortza de perricare che l'apo conchinadu! ◊ a fortza de colpus si ndi segat sa mata manna puru ◊ a fortza de abarrai cun babbu ti ses abbituada a pentzai cumenti a issu Etymon itl. Translations French force English strenght Spanish fuerza Italian fòrza German Kraft, Stärke, Streitmacht.

iscrúfere, iscrúfi , vrb: iscúfere, iscúrfere, scrufi Definition pigare sa cosa cun sa fortza, a pelea, a unu chi no dha bolet lassare, che dha bolet furare (fintzes pigare a unu de is duos o medas gherrandho po dh'iscabbúllere de s'àteru) Synonyms e antonyms afrapare, illatzare, isculpire, iscúrpere, istratzare / iscabbúllere Sentences su fiadu pariat de chèrrere iscúfere s'anzone dae perígulu ◊ est fendi cosa ma gei dh'at a iscrufi unu momentedhu! ◊ iscrufimus un'iscapada pro fàghere custu ◊ cudhos si fint corpendhe e si ch'est postu in mesu a los iscúfere ◊ pro mòrrere unu débbile iscufindhe, mezus mòrrere brighendhe duos foltes! (Piras)◊ pro azuare s’amicu tuu che as iscúrfitu tue puru una parte manna de corfos! 2. prite tepo iscurtare boghes no connotas chentza mi pòdere cuare e ne iscrúfere? ◊ est bujosu su tempus benidore e no mi poto iscrúfere ◊ a chini ti pregontat de unu e no ndi podis nai bèni, no ndi nerist mancu mali iscrufendudindi nendi chi no dhu conoscis Translations French extorquer, arracher English to extort Spanish sacar, arrebatar Italian ottenére con la fòrza, estòrcere German erpressen.

ispèllere , vrb Synonyms e antonyms ispellire Translations French apparaître à l'improviste English to appear suddenly Spanish surgir, brotar Italian apparire d'improvviso, con fòrza German erscheinen.

isúfiu , nm: isúnfiu Definition ària o alenu chi si bogat, nau mescamente de animales e fintzes in su sensu de fortza / leare a ccn. a isúfios = chentza crabbu Synonyms e antonyms ispaporada, isúlfida, súfiu 1, súlidu, tzúfiu / àlchida, impita Sentences aiat bidu su trenu a isúnfios, trazendhe una laghiza de vogones ◊ cussa batu mi est essida a isúfios ◊ a issa bi pranghet su coro bidindhe cudhu chena isúfiu perunu, lanzu che corru e cun sa cara groga 2. no tengu isúfiu, a fai cosa meda ◊ si est falendhe, est a punt'a mòrrere, ma de isúfiu ndhe zughet ancora! ◊ fit un'ominedhu de pagu isúfiu Translations French souffle, force English puff, strenght Spanish resoplido, fuerza Italian sbuffo, fòrza German Schauben, Kraft.

leàe, leài , vrb: leare, lebare, levare 1, liai 1 Definition aferrare cosa cun is manos o cun calecuna aina siat po dha portare, dha tènnere, dha poderare e siat po dha fàere o faendhodha bènnere mancu, po dha menguare, po che ndhe bogare (una parte o totu), istesiare o pònnere in àteru logu, portare a codhu o in pitzu, o fintzes seberare, chèrrere, fàere intrare in postu; arregòllere cosa angena, furare; càbere, fàere istare cosa (nau de istrègios), imbargare fintzes sa carena, sa mente, su sentidu, fàere provare apentu o passione manna, a tropu; fàere una cosa a cómporu, comporare, fàere pagare; betare a corpus, ingurtire, papare calecuna cosa; bòllere o fàere a pobidhu, a pobidha; cumenciare a fàere, a nàrrere, andhare a calecuna bandha, e nau de su fogu allúere, tènnere, abbruxare; assimbiare a ccn., o una cosa a un'àtera; àere motivu, intzimia po fàere o cumprèndhere calecuna cosa, fintzes po si primare / cong. 1ˆ p. sing. le (lee), 2ˆp. sing. les (=lees), 3ˆp. sing. let (=leet), lit (=liit), 1ˆp. pl. lemus (leemus), 2ˆp. pl. ledas (leedas), 3ˆp. pl. len (=leen); impr. leh! = lea!; ger. lendhe Synonyms e antonyms acafai, aggantinare, collire, comparai, furai, iscabbúllere, lòmpere, muntènnere, neai, pagare, picare, tòdhere / afilare 1 / cojare, imparai, ofèndhere | ctr. dae 1, lassai Idioms csn: àere a chie o dae chie leare = assimbillai a ccn., imparai de ccn.; leare oros o cabu de una cosa = pregontai, circai de isciri ccn. cosa; leare sa vida a unu = bochire; leare a unu o una cosa pro… = cufúndhere s'unu cun s'àteru, fadhire a unu, assemizàrelu, fàgherelu che a…; leare fritu = abarrai in su frius, fintzas a tènniri frius; leare modhore = pigaisí tropu cunfiantza, aprofitai de ccn., isfrutai a chini no si podit difèndiri; leare possessu = impobidhai, faisí meri de ccn. cosa, aposentaisí in ccn. logu; leare munza, cadha, pelea, banzu = cansaisí, pigai surra; leàrela a crispa = arrennegaisí; leare sa cosa a pagu incuru = èssiri discuidaus, lassai a pèrdiri; èssere leadu a bermes = portai brèminis; èssere leadu de fritu = tènniri frius (fintzas de sa callentura); èssere leadu a melmos = arremadiau; leàresi su logu = andaisindi peri su logu, a giru; leàresi sas terras de su paba = isterririsí tropu, pigaindi su logu de is àterus puru; leare a… (+ nm.) = manera de fai, de arrexonai, biri, cumprèndiri is cosas (l. a zogu, a brulla, a corpos, a sériu, a ispintas, a befe e gai); leare a conca, a ancas (nadu de su binu o àteru gai)= fai s'efetu de ammudhiai is cambas, de cunfundi sa conca, de parri istontonaus; lebare binta = leare sa fortza, bínchere, resèssere; a ue leas? = aundi ses andendi?, (o fintzas) aundi ghetas sa manu po aguantai? Sentences su chi est cosa tua liandedhu! ◊ dèu pratzu e leu ◊ lea e màniga! ◊ comente tisti fàghere a leare unu lèpere chentza cane? ◊◊ lea custa cosa e muntenemila frimma! ◊ lea sa padedha cun carchi istratzu ca est budhida! ◊◊ a sas berbeghes lis amus leadu sos anzones ◊ leabbila sa lepa, a su pitzinnu, ca si segat! ◊ si no istat ca bi l'ant leadu, a Fulanu, l'aiat pistu male, cussu boje! ◊ cussu tocu de campana est a che leare su mortu ◊ lèache linna de su fogu, ca est tropu! ◊ a muzere tua ti l'at leada Deu ◊ ancu ndi dhus lit s'erriu! ◊◊ sos bardaneris sunt semper a meletzu pro ndhe li leare su masone ◊ su dinari bi l'ant leadu sos bandhidos ◊◊ menzus a leare su seguru chi no su venturu ◊◊ como chi lu ant leadu in fràbbica a triballare za est cuntentu! ◊ a fizu tou leadilu ifatu, ca imparat a triballare! ◊◊ a su pitzinnu lu at leadu a codhu sa mama ◊ s'olia che la leant a maghinare 2. bi at córbula manna chi leat unu cartu ◊ custa cuba leat treghentos litros ◊ custu dischighedhu leat otighentos capabbàiti ◊ sa tristura at leadu a tziu Bore chi fit sempre de índule umorista ◊ s'ojada chi mi faghes mi leat coro e mente ◊ si no mànigas ti leat sa debbilesa ◊ zughet sa conca leada dae su zogu ◊ si unu abbarrat frimmu, chentza fogu, si lu leat su fritu ◊ su male chi at tentu l'at leadu totu un'ala de sa carena 3. ue l'as leada custa robba barata? ◊ si leades casu, mighi so bendhindhechelu! ◊ linna bos leades, a tantu a cuintale? ◊ e cantu ti che at leadu pro ti fàghere custu triballu? ◊ cudhu tziu at batidu cariasa: mancu in manos bi l'ant lassada, leada totu in pag'ora! ◊ cantu ti ndhe leas a mi fàghere custu muru? ◊ su babbu aviat mandhau su pitzinnu a levare unu túturu de casu dae domo de unu pastore 4. est malàidu, dirganadu e no leat nudha ◊ e ite paret su malàidu: a leat? 5. Fulanu at leadu fémina bella ◊ mancari uses su biscu e sas retzas, su canarinu chi amas no lu leas! ◊ ci dh'as giau peràula de pobidha, leadidha! 6. leo deo, su macu, e la perdono! ◊ a ue leas, bestidu goi? ◊ so chirchendhe a Fulanu, nachi est coladu inoghe: bidu as a ue at leadu? ◊ a uve ses leanne, commo? ◊ ma tandho a uve levo, Deus meu, uve colo? ◊ e a uve est leata cussa tzòvana? 7. pro chie mi sezis lendhe? no mi sezis connoschindhe? ◊ cussa est salipa, no la les pro túcaru! ◊ ello pro macu l'as leadu?! ◊ bidíndhelu bestidu gai totus lu leaiant pro fémina 8. si no cres a mie, leadila dae tue etotu ◊ da'ite si l'ant leada a brigare? ◊ si l'at leadu a sola a imparare a cosire ◊ proite ti la leas candho ti narant sa resone?! ◊ no faghet a li nàrrere nudha, a isse, chi deretu si la leat, ofesu! 9. su festajolu si leat sas festas, su rundhellu si leat su logu, sos pasteris si leant sas terras de su paba ◊◊ custa poesia l'apo imparada a sos iscolanos, chi ndhe l'ant leada sena dificultade ◊ su fizu puru at sos pecos suos: at àpidu dae chie leare! ◊ a bortas sa pagura li lebabat binta e pessabat de torrare in palas Surnames and Proverbs prb: sa giustítzia ndi liat su fatu e su sena de fai Etymon ltn. levare Translations French prendre English to take Spanish coger, tomar Italian prèndere, pigliare, asportare, levare, tògliere, portar via, prelevare, estòrcere con la fòrza German nehmen, erpressen.

podería, poderíu , nf, nm: apoderiu, putiriu Definition fortza de fàere ccn. cosa, nau pruschetotu in su sensu de fàere contras a sa volontade de is àteros Synonyms e antonyms podere, possa Idioms csn: rúere in poderiu de… = bènniri in poderi de…; fàghere a poderiu = a podestu, botu botu; papare a p. = manigare meda, cantu prus si podet Sentences cun forte poderiu chi no bos lu pessades sighit a fàghere sas pretesas suas! (Limbudu)◊ como no tenes piús poderiu ◊ est abbramidu de poderiu ◊ deo no apo poderiu a cuerrare sas fartas tuas ◊ cussu est ómini ci tenet poderia 2. si ch'est intradu a domo anzena a poderiu ◊ sa meledha nche fit in artu, ma isse ndhe la deviat godhire a putiriu ◊ beru chi l'as leadu a poderiu, però pagu l'as àpidu a maridu!◊ mi ndhe ant leau sa cosa a poderia Etymon spn. Translations French domination English domination, force, bully Spanish poderío Italian domìnio, fòrza prepotènte German Herrschaft, Macht.

pòssa , nf, nm: posse Definition briu, fortza, capacidade de fàere, de pòdere Synonyms e antonyms balia, foltza / pògias Idioms csn: èssere in possa = in fortzas, àere fortzas de pòdere; èssere in posse de ccn. (fintzas "in p. meu/tou/sou e gai)= in pozos, suta de su cumandhu de ccn., èsserendhe meres; fàghere una cosa de posse meu, tou, sou, issoro = candho e comente cherzo o bido deo, tue, issos, desesi, de passei o de spontu miu, tuu, suu, insoru Sentences pitzinnu, arrea un'iscuta, ómine in possa! (G.Maieli)◊ s'avocadu fit betzu pro intrare in sos tribbunales, ma in possa e sàbiu a su puntu chi totu lu giamaiant ◊ manteniat sa vintza in possa che a s'ocru de sa cara (G.Albergoni)◊ su locu si fit prenau de zòvanos in possa, prenos de isperas 2. una fortza chi no est in posse meu no la poto dominiare Etymon itl. Translations French force English force Spanish fuerza Italian pòssa, fòrza German Kraft, Stärke, Macht.

resisténscia, resisténtzia , nf: arresesténtzia Definition capacidade de agguantare, de arresístere, de baliare un'isfortzu calecunu tempus, fintzes de si opònnere a calecuna cosa o a ccn.; sa fortza chi unu materiale oponet a sa currente chi dhue passat e genia de filu de metallu fatu apostadamente, adatu po lassare passare cun dificurtade s'elétricu, chi deosi si mudat a calore (fintzes po fàere lughe abbrigandho su filu) Synonyms e antonyms agguantu, apómpiu Sentences cussu funedhu est tropu fine e no ndhe tenet de resisténtzia ◊ segundhu ite filu pones no tenet resisténtzia e si segat luego 2. su ferru faghet prus resisténtzia de su ràmine a sa currente e pro cussu faghent sos filos elétricos de ràmine ◊ si est brusiada sa resisténtzia de sa prantza Translations French résistance English resistence Spanish resistencia, fuerza Italian resistènza, fòrza German Widerstandfähigkeit.

scrúfi , vrb: iscrúfere*, scrúfiri, scrunfi Definition cricare de pigare, arrennèscere a pigare sa cosa a unu cun fortza, a pelea, cun dificurtade e ue dhue at dificurtade, a fortza de nàrrere e de fàere; cricare de s'iscabbúllere Synonyms e antonyms afrapare, illatzare, iscúrpere, isfrapare, istratzare, strancai / iscabbúllere Sentences si merixedha e serbidora si bolliant bèni, a bortas si scrufiat calincuna cosa ◊ mi ia a podi scrufi una pariga de sodhus…◊ gei dhu scrufeus unu momentedhu po cussu puru ◊ apu scrúfiu dus panis veti veti 2. ita ispantu ca at a scrufi sa filla, parit ca dh'at fata issa isceti! ◊ scrufidí de is malus! ◊ sa gatu circàt de si acuai, de fuiri, de si scrufi miaulendi a boxi mala ◊ cudha est torrada agoa ispramendisí, comenti at biu unu giòvunu acostendisí, e at pigau unu candeleri po si scrufi Translations French obtenir ou prendre de force English to obtain by force Spanish arrancar, sacar, arrebatar Italian ottenére o prèndere con la fòrza German entreißen, erzwingen.