abarrài , vrb: abbarrae,
abbarrai,
abbarrare,
abbarrari Definition
su istare in su matessi logu, de unu matessi betu, fintzes arrèschere, firmare, e nau de cantidade in su sensu de avantzare, coigiare: a logos abbarrare bolet nàrrere incracare, abbatigare
Synonyms e antonyms
addurae,
afrimai,
aparare,
arreare,
aturai,
imbarare,
rèzere,
stentai
/
avansare 1,
soberare
/
abbaticare,
incalcare
| ctr.
andai
Idioms
csn:
andai, andhare o istare abarra abarra = caminare a su pasa pasa, a su frimma frimma; abbarrare a su chi faghet s'àteru = leare pro bonu o atzetare su chi faghet o cheret s'àteru; abbarrai po perda de fundamentu = abarrai po niali, a pedra ’e cadhigare, a pedra ’e sètzere, pro sempre (nadu a irfutimentu); abbarrai in faci a unu = rispòndhereli, mostraidhi is dentis; abarrai inténdius = abarrai de acórdiu; abbarrai a manus arréndias = istare a manos iscutas, chentza fàghere nudha; abbarrai in parada = frimmàresi pro abbaidare, istare frimmos abbaidendhe; abbarrai a barba asciuta = cun unu prammu de nasu, chentza su chi s'isperaiat; sunfriri de carru abbarrau = andhare de su corpus a pelea, èssere tupados, frimmos de andhare de su corpus; èssiri abarraus (agt.) = che fatos e lassados, che nemmos, èssere chentza intiga peruna
Sentences
abarras innòi o ti ndi andas? ◊ si abbarrades chenamus paris ◊ abarra firmu!, abbarra mudu!, abbarra trancuillu!, abbarra cun Deus! ◊ seu abarrau prexau de custa cosa ◊ si sighit deosi cussu abbarrat istrupiau ◊ candu mi crocu a meigama abarru totu sa noti fúrria fúrria ◊ isse ischit abbarrare a cadhu ◊ de totu cussa cosa no ti at abarrau nudha
2.
l'apo posta bene, cussa cosa, ma no abbarrat ◊ su giuo s'est abarrau in sa pesada ca fut tropu su gàrrigu
3.
in su tempus chi dhi abarrat depit fai custu! ◊ no dhi fut abarrau nudha de su chi iat pigau ◊ ti che as ispéndhiu totu e ses torrau a bidha a ti aprecare, ca assumancus cussu innoghe ti est abbarrau! ◊ chi ti dha papas tui, sa cosa, no ndi abarrat a mimi! ◊ candho ndhe bogat s'ispesa, ite dhi abbarrat?
4.
funt abarraus, in custa bidha, assinuncas podenta fai assumancus calincuna festa po portai genti!
Surnames and Proverbs
prb:
mezus carru annanne chi no carru abbarradu
Translations
French
rester
English
to stay
Spanish
quedarse
Italian
rimanére,
permanére
German
bleiben.
adduràe, addurài, adduràre , vrb Definition
tratènnere, sighire e istare in su matessi logu; istentare, lassare passare tropu tempus
Synonyms e antonyms
abarrai,
afrimai,
aturai,
imbarare,
tratèniri
/
istentae,
tricare
| ctr.
andai,
tocai 1
Sentences
addura, no ti che andhes! ◊ pentzat chi su meri addurat a torrai ◊ si adduras drommida e preitosa, a manu tua ti ses iscavendhe pro cantu durat mundhu úmida losa! (Prantaferru) ◊ cudhu si ch'est andhadu e isse s'est adduradu inie ◊ serra: chie est intro addurat intro, chie est fora addurat fora! ◊ addura frimmu!
2.
addurat a si ndi arregordai ◊ apu addurau tropu a mi cumbinci
Etymon
ctl.
aturar-se
Translations
French
rester,
tarder
English
to stay,
to be late
Spanish
tardar,
demorar
Italian
restare,
tardare
German
bleiben,
aufhalten.
ammediài 1 , vrb: ammeriai,
ammeriare,
mediai* Definition
fàere su meigama, su meriedhu, abbarrare in s'umbra (nau pruschetotu de su bestiàmene) in tempus de basca
Synonyms e antonyms
acamai,
meliagrare
Sentences
sas belveghes fint ameriadas in sa corte ◊ is brebeis ammeriendi fiant cun sa conca una asuta de sa brenti de s'àtera ◊ ammério sa chedha in s'umbra de s'úmbulu ◊ daghi fiant ammeriandhe, Loisedhu si che fiat bénniu a inue fiaus noso
2.
arrumbullànt sentza de assébiu cumment'e unu crabu macu chi no iscít anchi ammediai!
Translations
French
faire la sieste,
rester dans l'ombre
English
to have a siesta,
to stay in the shadow
Spanish
sestear
Italian
meriggiare,
stare all'ómbra
German
im Schatten Mittagsruhe halten.
ammòdhe , avb Definition
istare o pònnere a. = pònniri in s'àcua, aciuvau me in s'àcua (o fintzes àteru, in lícuidu chi faet essire modhe sa cosa o fintzes solu po dha mantènnere sèmpere isciusta, po ciupire)
Synonyms e antonyms
afufu
/
cdh. ammodhu
Etymon
srd.
Translations
French
rester plongé dans un liquide,
(faire tremper du linge,
des aliments…)
English
soak (to)
Spanish
aen remojo
Italian
in immersióne
German
in Wasser.
aprantamonàre , vrb rfl Definition
su si pònnere a prantamone, istare che prantamone, su si parare prantaos ananti de ccn. giaendhodhi ifadu
Sentences
como ti ses aprantamonadu cue!…
Etymon
srd.
Translations
French
rester planter comme un piquet
English
to stand stiffy
Spanish
quedarse encandilado
Italian
stare impalato
German
kerzengerade stehenbleiben.
arrancàre , vrb Definition
arrèschere in logu o in cosas arrasposas, a punta o chi portant ispina; aungare, iscràfere po papíngiu
Synonyms e antonyms
abbranchiare,
arranculare,
arrèghere,
arrèschere,
farrascare,
scarrafiai
| ctr.
irrancare
Sentences
mi est arrancadu cussu filuverru ispinosu e mi apo segadu sos pantalones ◊ dae tentu ca ti arrancat su rú
2.
malu su gatu, mi fit arranchendhe! ◊ sos pitzinnos, apustis de una paja de istrumpas, che ghirabant arrancaos e ispilurtzios
Etymon
ctl., spn.
arrancar
Translations
French
rester pris,
s'accrocher
English
to entangle
Spanish
enredarse,
engancharse
Italian
impigliare
German
sich verfangen.
arreàre , vrb Definition
abbarrare in su logu chi unu est, istare firmu; abbarrare ibertandho
Synonyms e antonyms
abarrai,
firmai,
tratèniri
/
abertai,
aisetare
| ctr.
andai
Sentences
arrea inoghe fintzas a torrare mamma tua! ◊ ello no mi arreo a intèndhere sos machines tuos! ◊ triballendhe tota die, si arreiant solu a si leare unu mossu ◊ su trenu arreiat in donzi contonera pro irbarriare s'ispesa a sos contoneris
2.
mama ti at arreatu chin su mànicu cotu ◊ Matzeu li at natu de no l'arreare antes de mesudie ◊ si nch'est andhatu chene arreare resposta
Etymon
srd.
Translations
French
rester
English
to stay
Spanish
quedar
Italian
restare
German
bleiben.
aturài, aturàre , vrb Definition
su istare o abbarrare in su matessi logu o de unu matessi betu o manera
Synonyms e antonyms
abarrai,
addurae,
afrimai,
imbarare
| ctr.
andai,
tocai 1
Sentences
est aturara sola in pratza ◊ depit aturai atentu ◊ po totu su merí est aturada citia ◊ si su trémulu est giagadu meda, aturat pitzigadu in sa tassita (G.Addis)
2.
mi funt aturaus cuatru sodhus
Surnames and Proverbs
prb:
aturai in sa pinta giusta, in sa pinta ereta
Etymon
ctl.
aturar-se
Translations
French
rester
English
to stay
Spanish
quedarse
Italian
restare,
rimanére
German
bleiben.
cambàre , vrb Definition
abbarrare, istare o lassare agoa, asegus, a una bandha, immentigare, sartare cosa lassandhodha chentza fàere; foedhandho de cosa chi si betat de un'istrégiu (abba, binu, late e cosas deasi), pèrdere, in su sensu chi una parte de sa cosa chi si betat no calat totu impare cun s'àteru ma torrat coment'e agoa in costas de s'istrégiu chi s'imbuidat e po cussu orruet a fora de s'istrégiu prenendho; rfl: èssere o fàere prus pagu de un'àteru
Synonyms e antonyms
acadiare,
acogiai,
codiare,
coigiare,
ilmentigare,
incoizare,
lassai,
scaresci
/
scabidai
Sentences
l'apo sighidu e cambadu, a isse, ca deo camino prus lestru ◊ betendhe su late dae s'isterzu at cambadu e che ndhe at rutu a terra ◊ coita, no ti cambes, ca sinono est peus a sighire sos àteros!
2.
seberade su menzus e cambade su malu! ◊ s'olia l'ant collida male: ndh'ant cambadu meda ◊ chentza nos ndhe sapire amus cambadu un'àrbure de olia chentza collida ◊ derisero apo cambadu sa lughe de fora alluta ◊ in binza amus cambadu fundhos chentza binnennados: tocat de andhare a s'atenta! ◊ so torradu ca apo cambadu cosa chi depia leare!
3.
so essidu e apo cambadu sa lughe alluta ◊ abbàida si acobore apo cambadu sas craes mias in domo tua!
4.
cussos za no si cambant: si lis daes una cosa, nessi ateretantu ti ndhe torrant! ◊ pro mandronia za no ti cambas, tue puru!
Translations
French
rester derrière qqn.,
qqch.,
être derrière
English
to leave out
Spanish
dejarse atrás
Italian
tralasciare,
distanziare,
lasciarsi diètro qlcs.,
qlc.,
stare diètro
German
auslassen,
hinter sich lassen.
coigiàre , vrb: acogiai,
coigliai,
coillai,
coizari,
coizare,
cuillai,
cuizare Definition
lassare, lassare a s'assegus, a parte de apalas, a una parte, agoa; abbarrare o istare agoa de is àteros in d-unu andhare / coillai úrtimu = abbarrare úrtimu
Synonyms e antonyms
abarrai,
acadiare,
acojanare,
apaltare,
cambare,
codiare,
cogiai,
incoizare,
lassai
| ctr.
pigai,
furai
Sentences
beta unu pagu lestru ca sinono s'isterzu coizat e ti che ruet su late a terra! ◊ est pentzendu a si fai cuillai su civraxu, ca tenit fàmini
2.
de su prochedhu no ndhe ant coigiau mancu unu biculedhedhu ◊ no ses mortu ma ti coillant pagus minutus de vida ◊ portanci is cuatru marengus chi ti funt coillaus ◊ si est postu a curri cun totu is fortzas chi dhi coillànt ◊ s'arveghe chi si fut coizada est torrendhe a su cuile
3.
mi che sunt furendhe totu in s'ortu: no bi coizant mancu foza, no de si che collire sa cosa! ◊ cussu no coígiat un'ispistoru de casu
Etymon
srd.
Translations
French
laisser ou rester en arrière
English
to leave,
to stay back
Spanish
dejar,
quedar atrás
Italian
lasciare,
accantonare,
restare indiètro
German
lassen,
beiseitelegen,
zurückbleiben
iltàre , vrb: istai,
istare,
stai Definition
su èssere, su abbarrare, su sighire a èssere de sa matessi manera, imperau pruschetotu po sa salude, sa manera de campare, po bívere, tènnere domo a ue fàere fúrriu o fàere abbitu in ccn. logu fintzes a manera chi s’ischípiat, tènnere sa residéntzia; càbere de una cosa aintru de un’istrégiu, de unu logu (deosi pigat s’aus. àere); foedhandho de bestimentu, orrúere bene a chie si dhu ponet, dèghere; aporrire, giare in manu una cosa a un’àteru o fintzes lassare una cosa a préstidu (aus. àere)/ pps. istadu (chi est de su vrb. èssere puru); ind. pres. 1ˆ p. sing. isto, istau, 1ˆ p. pl. istadeus; ind.passau 3ˆ p. sing. istetit; ind. imp. 3ˆ p. sing. istetiat; istare + ger. de àteros vrb. = narat su sighire de s’atzione inditada de s’àteru vrb. (istare faghindhe = fàere, sighire a fàere, istare andhendhe = andhare, sighire a andhare, istare pessendhe = pentzare, sighire a pentzare, e totu deasi)
Synonyms e antonyms
abarrai,
abertai,
aisetare,
arreare,
èssere
/
càbere
/
aporrire
/
imprestare
| ctr.
andai,
cambiai
Idioms
csn:
"si isto", mancari a su presente, s'impreat pro css. tempus passadu puru: s'isto deo!… = s'isto deo no lu faghia, s'isto deo no l'aia fatu; istaresindhe de carchi cosa = fai a mancu, aguantaisí de fai ccn. cosa chi s'iat a bolli fai; ista a bídere si…, ist'abbellu si… = abarra abbellu si…, bieus immoi si…; si no istat ca…, si no istat de… = mancu mali ca…, si no fit ca… (est unu cuncetu de càusa); lassare istare = lassai a pèrdiri, isbandonai, lassai in paxi; istare a s'allora allora = faghindhe e chentza fàghere, perdendi tempus; istare a or'a ora = abarrai a s'úrtimu momentu; istare duiddui = abarrai a su pentza e torra; no pòdere istare = istare male, intendirisí mali de no arrennèsciri a agatai asséliu; no ischire inue ndh'istare de sa cuntentesa = èssiri prexaus meda, no tenni asséliu de su prexu
Sentences
gei mi bieis comenti istu ◊ e comente istant in domo tua? ◊ cussa famíllia che istaiat in contonera, ma como ndhe istat in bidha ◊ inue che istas, ca benzo a domo tua? ◊ semus istendhe male cun totu custos pidinos, unu muntone de cosas de fàghere ◊ bi at chie istat bene e bi at chie istat male ◊ e comente istas: sanighedhu ses? ◊ chie istat male si acotet! ◊ cussa cosa, posta gai, istat male: ndhe podet rúere ◊ istadeus bèni dèu e issus
2.
issos si sunt istados e deo mi ndhe so bénnidu ◊ andho a cumandhu e mi ndhe torro luego, no mi che isto inie! ◊ no istes chentza fàghere! ◊ si as bisonzu de lu faedhare, no istes a candho si ch'est andhendhe! ◊ candho lu mintzídiant, isse no istat duiddui a rispòndhere male! ◊ aundi est coru e vida istau cuntziderendi! ◊ si cheres annare bae: po me no istes! ◊ pro no istare a s'andha e torra a tantas bortas menzus gàrrigo de prus
3.
a candho istas a fàghere cussa faina?! ◊ no apo a istare meda a torrare ◊ si no ti seras prima de brincare, no as a istare meda a ti lu ninniare! ◊ cant'istas murghindhe, deo ammanitzo s'àtera cosa pro tucare a bidha ◊ istamus pagas dies a torrare
4.
bunnedha e falda de seda, imbustu, isciaca e giupone t'istant a perfessione ◊ mi apo fatu una bestimenta a prou: m'istat bene una meraviza!
5.
no sigas a betare mústiu a sa cuba ca no bi ndhe istat àteru! ◊ inue t'istat totu cust'ira de cosa chi ses manighendhe?! ◊ in cuchina bi aiat una ziminera manna chi bi istabant totus inintro ◊ cust'isterzu est minore e totu custa cosa no b'istat
6.
a su pisedhu l'isto sa forramenta, gai imparat a triballare ◊ a mi ndhe l'istas sa lepa, ca no bi lompo? ◊ a mi l'istas, como, sa màchina, ca guido deo? ◊ a mi l'istas, sa lepa, a mi segare casu? ◊ ístalu a mie, cussu tzapu, ca ndhe bides de terra furriada! ◊ a mi l'istas su cellulare tou, ca su meu est iscàrrigu, ca depo fàghere una telefonada como?
7.
aite mi la ses dendhe custa cosa, a istare o a lassare? ◊ bae a mammai Maria, si nos istat unu pane, za bi lu torramus a sa cota! ◊ s'ebba sua isse no l'istat a neune
8.
deo mi apo a iltare a su chi cheret Deu ◊ no mi ndhe isto chentza bídere comente est ◊ de cantu ti narant a promissas ndhe as àere unu corru e… ti ndh'istas! ◊ chircas, inventas dogni ingrediente: tue ti ndhe istas pro lu dare a mie! (G.Sini)◊ no si ndhe podent istare de fumare…◊ nara, Cubeddu, dae su vísciu prite no ti ndhe istas! (Còntene)◊ si babbu ti narat ca nono, a malaògia de mei ti ndhe istas! ◊ nois féminas nos istamus fintzas de allegros cuentos!
9.
istade, lassàdemi colare, ca tenzo presse! ◊ ista a bídere si bi resesso deo! ◊ làssami cussu cantu de fuste…: ist'abbellu si como ti ndhe impipas! ◊ si no istat ca l'apo bidu cun sos ogros mios no bi aia crétidu! ◊ si no istat de babbu tou ti aiant betadu sedha!◊ si fit istadu de andhare e torrare sa mantessi die ti aia fatu un'improvisada ◊ si no fit istadu gai, comente aimus fatu? ◊◊ lassémullos istare e sighemus su cantu! ◊ lassa istare su pitzinnu, no lu subéries! ◊ lassa istare cue sa cosa mia! ◊ cussu triballu l'amus lassadu istare ◊ no mi lessis istai incadenau cun su pecau! ◊ no mi chirches a fàghere cosa ca no poto istare! ◊ no poto istare de sos dolores
Surnames and Proverbs
prb:
àcua in su pistoni pistat: àcua fut, àcua est e àcua s'istat ◊ in su bonu onzunu b'ischit istare
Etymon
ltn.
stare
Translations
French
être,
rester,
demeurer,
aller bien
English
to be,
to have room for,
to live,
to suit,
to stay
Spanish
estar,
vivir,
caber,
sentar bien
Italian
stare,
dimorare,
abitare,
risièdere
German
bleiben,
wohnen.
inciassàre , vrb Definition
pònnere o abbarrare istrintu in mesu de duas cosas coment'e istrecandho
Synonyms e antonyms
aggafiare,
incasciae
2.
in sa ruta de su muru so restadu inciassadu tra duos cantones
Etymon
srd.
Translations
French
rester pris,
s'accrocher
English
to get entangled
Spanish
enredarse,
engancharse
Italian
rimanére impigliato
German
verfangen bleiben.
tratèniri, tratènnere, tratènniri , vrb Definition
istare, ibertare unu tanti de tempus; fàere abbarrare, fàere ibertare; fintzes ostènnere, transire o fàere a mancu de fàere una cosa / pps. tratesu, traténniu; tratenni su respiru = abbarrare unu pagu chentza torrare àlidu
Synonyms e antonyms
addurae,
arreare,
illesinare,
istentae
| ctr.
andai
Sentences
si tratenit su tanti chi serbit po fai sa cosa ◊ no mi tratenzo ca tenzo presse ◊ in sa posta bi aiat zente e apo tratesu ◊ so andhendhe, no poto tratènnere ◊ apo tratesu a ti rispòndhere pro t'iscríere in poesia ◊ si est traténniu fintzas a tardu ma no bidiat s'ora de si ndi andai ◊ e meda che tratenes in bidha?◊ tratenedesi, fostè, tziu Antiogu!
2.
mi ant tratesu in domo de Fulanu: pro cussu no so torradu luego ◊ toca, trateni is assuconis!
3.
no isciu cumenti mi seu poderau de dh'ai aferrau… Mi seu traténniu ca fiaus in logu beneditu!
Etymon
srd.
Translations
French
rester,
entretenir
English
to hold,
to keep oneself,
to engage
Spanish
quedarse,
retener
Italian
trattenérsi,
trattenére,
intrattenére
German
bleiben,
aufhalten,
unterhalten.
tratèsa , nf Definition
su si tratènnere
Synonyms e antonyms
biltentu,
intertenimentu,
intratesa,
istallia,
stentu
Sentences
in sas musas mi fato tratesa ca sullevu mi sunt in donzi pena (M.Dore)◊ ti che cuas apalas de su monte, ue t'est possíbbile a fàghere tratesa (C.Longu)
Etymon
srd.
Translations
French
action de rester
English
entertainment
Spanish
el quedarse,
entretenimiento
Italian
tratteniménto
German
Unterhaltung.