aconziminàre , vrb: conziminare Definition
aconciare, agiustare a sa bona
Synonyms e antonyms
arragnare
Translations
French
ajuster tan bien que mal
English
to repair as best one can
Spanish
arreglar a la diabla
Italian
aggiustare alla bèlla mèglio
German
so gut es geht instandsetzen.
aerósu , agt: agherosu,
airosu 1,
ariosu Definition
chi tenet o leat ària o lughe meda; nau de malàidu, chi paret de s'intèndhere méngius, prus in cara bona / domu ariosa, dí ariosa
Synonyms e antonyms
scampagnosu
Sentences
at apertu portas e ventanas ca, mancari sa domo siat manna e agherosa, bi at fracu de inserru
Translations
French
bien aéré,
hautain
English
airy
Spanish
claro y aireado
Italian
arióso
German
luftig.
afílu , avb Definition
a filu: comente si tocat, comente andhat bene, a dovere, de sa manera giusta / essire afilu = bene, zustu, dritu
Synonyms e antonyms
adderetu,
bene
Sentences
no ndhe faghet una afilu ◊ custa lepa seghendhe no bi andhat afilu
Etymon
srd.
Translations
French
bien,
comme il faut
English
well
Spanish
bien,
debidamente
Italian
per bène
German
gut.
ammatucàe, ammatucài , vrb Definition
fàere a matucu, a mannu, fintzes fàere crèschere
Synonyms e antonyms
crèschere,
immannitare
Sentences
immoi, candu ammatucant dhis còmporant su motorinu, a is fillus! ◊ a piticu fut donau a su giogu, ma comenti est ammatuchendi est prus sériu
Etymon
srd.
Translations
French
grandir,
bien pousser (fam.)
English
to grow up
Spanish
crecer de edad
Italian
divenir grandicèllo
German
halb erwachsen werden.
ammodàu , agt Definition
chi tenet crabbu o manera in su fàere is cosas, in su tratare cun sa gente
Synonyms e antonyms
aggrabbadu,
ammodidu,
assetiosu,
garbosu,
imbodau,
pertocu
| ctr.
burrincatzu,
gavàciu,
intrudhadu,
mabigrabbau
Scientific Terminology
ntl
Etymon
srd.
Translations
French
bien élevé
English
polite
Spanish
de buenos modales
Italian
di buòne manière,
gentile
German
manierlich.
ancoraschí , cng Synonyms e antonyms
ancus,
belle,
macai
Translations
French
quoique,
bien que
English
though
Spanish
aunque
Italian
sebbène,
benchè
German
obwohl.
aterechè , prep: atrechè Definition
meda méngius, meda prus mannu, meda peus, totu un’àtera cosa / a/c. apustis de custu foedhu, sa cunsonante de cuménciu de su foedhu prus ainnanti no mudat mai sonu e antzis si afortit (aterechè fatu!… = aterechefatu!, aterechè brullas!… = nr. aterechebbrúllas, aterechè gai!… = aterecheggài)
Synonyms e antonyms
sinochè
Sentences
atereché gai si ndh'at bidu! ◊ aterechè isse bi ndh'at! ◊ aterechè brullas: totu abberu fit! ◊ aterechè chibudha bi cheret pro essire fortes!…◊ a Larentu nachi si l'est isparadu su fusile: aterechè brullas! (G.Ruju)◊ atrechè divertimentos: a traballare est!
Translations
French
bien plus
English
something better
Spanish
mucho más
Italian
tutt'altro,
bèn piú,
bèn altro
German
alles andere,
ganz anderes.
bellechí , cng Definition
belle e chi… cun totu chi… (cun s'indic.)
Synonyms e antonyms
belle
Sentences
de cussa chistione no ndhe bogheint atzola mancu sos avocados, bellechí fint in duos! ◊ bellechí ses mannu, tue no mi binches!
Etymon
itl.
bell'e che
Translations
French
bien que,
quelque,
encore que
English
though (even)
Spanish
aunque
Italian
benchè,
sebbène,
quantùnque
German
obwohl.
bène , avb, nm, iscl: bèni,
vene Definition
manera de fàere is cosas adata a s'iscopu, adderetu, cunforma a una régula morale; totugantu su chi est bonu
Synonyms e antonyms
adderetu,
afilu
/
meda
| ctr.
male
Idioms
csn:
fai una cosa mellus bèni = menzus; bèniri a bèni = benner bene, a betu, andhare bene; su pagu bene de… = s'ispaciau de…, su colzu, su biadu de…; chèrrere unu bene macu = a ammachiadura, meda; bene fatu = chi est zustu, bonu, méritu (nadu de un'assione, de unu cumportamentu); fatu bene = chi est fatu cun arte, cun pratighesa, a régula (nadu de unu triballu o cosas gai); fai bèni e bai in galera! = faghe bene ma no aisetes recupessa (antzis est dàbbile chi ti torrent male); bene cun bene = bèni meda, própiu bèni, a fini a fini; pagubbene, pagu bèni!, pagu bèni miu!… (nadu a làstima) = ite mi siat su bene!, cale bene?!…, nudha!, tropu pagu!, siscuru a mie!; bene pro me!… = (nau cun ironia) mali po mimi, a dannu miu
Sentences
sas cosas cherent fatas bene ◊ faghindhe goi mi ndhe agato bene, mi ndhe bido bene ◊ custu triballu comente l'as fatu no andhat bene ◊ mirai a bèni custu coru miu! ◊ oe no mi andhat bene a fàghere cussa faina ◊ bene meda: mi ndhe allegro! ◊ custu trabballu comenti dh'as fatu andat bèni
2.
pro su bene chi ti cherzo tia fàghere donzi cosa ◊ podimis tènnere benes pro ndhe dare ◊ chi s'istrexiat su mucu fadiat mellus bèni! ◊ lea sa meighina ca ti faghet bene ◊ est unu bene a prantare àrbures ◊ ci fiant centu ogus iscochendu su bèni po mali e su mali po sèi etotu
3.
tandho si agataiat su pagu bene de Antoni
4.
in su stani nostu nci sunt unu bèni de mangonis mannus ◊ mi paret chi est a arriscare unu bene de dinari chentza garantzia de su balanzu ◊ ant chistionadu unu bene de ora ◊ si bi at atrumadu unu bene de zente ◊ che ndh'at, de bene de férula, inoghe!…
5.
bene, bene meda, mi ndhe allegro! ◊ si annischitzais ca si nci ghetant a galera: a sa fruca iat a èssi mellus e prus bèni fatu! ◊ at fatu un'iscutinada de abba, ma bene cun bene no bi at próidu etotu ◊ mancu abbaidadu apo, bene cun bene! ◊ mi ponzo cudha cosa, bene pro me…, e guastu mi at sas manos! ◊ fato s'aconcada, bene pro me!…, e pérdidu ndhe apo totu ◊ como s'abba za che la tenimus ma, bene pro nois, comente ant créschidu sa pressione nos at fatu dannu! ◊ – E gopai no dh'agiudat? – Pagu bèni!…
Surnames and Proverbs
smb:
Bene
/
prb:
faghe bene e no mires a chie ◊ su fai bèni no est mai connotu ◊ su fagher bene no perdet mai ◊ a chie faet bene, bene tenet
Etymon
ltn.
bene
Translations
French
bien
English
well,
good!,
property
Spanish
bien
Italian
bène
German
gut,
Gut.
beneméritu , agt Definition
chi tenet méritos po cosa de bonu chi at fatu
Translations
French
qui a bien mérité
English
well-deserving
Spanish
benemérito
Italian
benemèrito
German
verdienstvoll.
benighédhu , avb Definition
min. de bene
Synonyms e antonyms
cdh. bearedhu
Translations
French
assez bien
English
quite well
Spanish
bastante bien
Italian
benino
German
ziemlich gut.
beninàsciu , agt Definition
nau de unu, chi est naschiu in bona fortuna, chi est de calidades bonas
Translations
French
bien né
English
well-born
Spanish
bien nacido
Italian
bennato
German
von guter Geburt,
gütig.
benòne, benòni , avb Definition
bene meda
Translations
French
très bien
English
very well
Spanish
muy bien,
requetebien
Italian
benóne,
mólto bène
German
sehr gut.
caràtere , nm: caràtile,
caràtili,
caràtiri Definition
prus che àteru su naturale o naturalesa de su cristianu, ma fintzes arresurtau de educatzione e de imparu, bistu coment'e cumportamentu, maneras de fàere e de pentzare sérias, coment'e firmesa e seguresa de cumportamentu, naturale forte e síncheru / caràteres de istampa = líteras po iscritura de tipografia o de css. màchina, de bisura e genias diferentes
Synonyms e antonyms
naturale
/
firmesa
Sentences
cussu disonestu si at béndhidu onore e caràtere ◊ cussos sunt chentza caràtere: bae e fídadi, ti narant una cosa oe un'àtera cras! ◊ custa est fémina de caràtere e de sentidu ◊ su travàgliu li aiat acraritu su caràtile de s'ómine: unu cantu de pane! ◊ mi azis imparadu a no timire, a tènnere caràtere in donzi situassione e a mi ribbellare a sas cosas dortas (G.B.Fressura)◊ ti faint su bellu bellu ananti e sunt de caràtiri fraitzu prenus de ingannus!
Translations
French
caractère bien trempé
English
temper
Spanish
fortaleza de alma
Italian
caràttere morale,
fermézza nel pròprio comportaménto
German
Charakterstärke.
corregídu , agt: currígiu (cur-rí-gi-u) Synonyms e antonyms
educadu
| ctr.
scurrégidu
Translations
French
bien élevé
English
polite
Spanish
educado
Italian
corrètto,
educato
German
wohlerzogen.
crarósu , agt: acrarosu Definition
nau de logu, chi essit, faet a ispuntone, a bica de ue si podent bíere a craru logos atesu (e faet a dhu bíere de atesu)
Sentences
inie che at un'orroca, una punta, crarosa meda ◊ Piscinioi non si fut pràxia: fut tropu crarosa a sa bia manna e non boliaus èssi bias ◊ si biet de atesu ca est in logu crarosu ◊ est che bítula in sos puntos prus crarosos, abbaidandhe
Etymon
srd.
Translations
French
bien visible
English
open to
Spanish
bien visible
Italian
espósto
German
gut zu sehen.
deguàpas , avb Definition
bene meda / istare d. = menzus de gai no faghet
Translations
French
magnifiquement,
très bien
English
magnificiently
Spanish
muy bien
Italian
magnificaménte,
benóne
German
herrlich.
educàu , pps, agt Definition
de educare; chi tenet educatzione, crabbosu, bene chischiau, chi foedhat o faet cun arrespetu po s'àteru
Synonyms e antonyms
| ctr.
malechischiau
2.
e za no est educada, za: no siat chi l'intendhas nendhe machines!…◊ cantu est bellu est educadu, isse
Translations
French
bien élevé
English
well-mannered
Spanish
educado
Italian
educato
German
erzogen,
wohlerzogen.
ellonòno?! , avb Definition
ello nono: foedhu chi si ponet po nàrrere eja cun prus fortza, coment'e chi dhue siat de s'ispantare solu a pentzare su contràriu
Sentences
- A bi cres tue, in Deus? - Ellonono?! ◊ - si aiat próidu su riu no si fit sicu! - ellonono! ◊ aicue bi andho, emmo: ellonono?! ◊ de cussa cosa ndhe cherzo deo puru: ellonono?!
Translations
French
certainement,
bien sûr
English
certainly
Spanish
ciertamente
Italian
certaménte!
German
ja gewiß.
èmmo, èmmu , avb Definition
foedhu po fàere a cumprèndhere s'adduimentu arrespondhendho a una pregonta, ma nau cun fortza o fintzes abbetiandho / torrare o dare su Chi emmo = torrai sceda nendi ca ei
Synonyms e antonyms
ei,
eja,
embo
| ctr.
nono
Sentences
l'apo nadu chi emmo ◊ si ti dant su "Chi emmo" cras ti pones in viàgiu ◊ emmo chi est gai! ◊ emmo, berus est!
2.
emmo, emmo, a mi che andho: no che abbarro prus cun bois, inoghe! ◊ emmo, emmo, comente cherzo deo fato!
Etymon
ltn.
immo
Translations
French
oui,
bien sûr
English
yes,
of course
Spanish
sí,
ciertamente
Italian
sì,
certaménte!
German
ja gewiß.