afílu , avb Definition
a filu: comente si tocat, comente andhat bene, a dovere, de sa manera giusta / essire afilu = bene, zustu, dritu
Synonyms e antonyms
adderetu,
bene
Sentences
no ndhe faghet una afilu ◊ custa lepa seghendhe no bi andhat afilu
Etymon
srd.
Translations
French
bien,
comme il faut
English
well
Spanish
bien,
debidamente
Italian
per bène
German
gut.
bène , avb, nm, iscl: bèni,
vene Definition
manera de fàere is cosas adata a s'iscopu, adderetu, cunforma a una régula morale; totugantu su chi est bonu
Synonyms e antonyms
adderetu,
afilu
/
meda
| ctr.
male
Idioms
csn:
fai una cosa mellus bèni = menzus; bèniri a bèni = benner bene, a betu, andhare bene; su pagu bene de… = s'ispaciau de…, su colzu, su biadu de…; chèrrere unu bene macu = a ammachiadura, meda; bene fatu = chi est zustu, bonu, méritu (nadu de un'assione, de unu cumportamentu); fatu bene = chi est fatu cun arte, cun pratighesa, a régula (nadu de unu triballu o cosas gai); fai bèni e bai in galera! = faghe bene ma no aisetes recupessa (antzis est dàbbile chi ti torrent male); bene cun bene = bèni meda, própiu bèni, a fini a fini; pagubbene, pagu bèni!, pagu bèni miu!… (nadu a làstima) = ite mi siat su bene!, cale bene?!…, nudha!, tropu pagu!, siscuru a mie!; bene pro me!… = (nau cun ironia) mali po mimi, a dannu miu
Sentences
sas cosas cherent fatas bene ◊ faghindhe goi mi ndhe agato bene, mi ndhe bido bene ◊ custu triballu comente l'as fatu no andhat bene ◊ mirai a bèni custu coru miu! ◊ oe no mi andhat bene a fàghere cussa faina ◊ bene meda: mi ndhe allegro! ◊ custu trabballu comenti dh'as fatu andat bèni
2.
pro su bene chi ti cherzo tia fàghere donzi cosa ◊ podimis tènnere benes pro ndhe dare ◊ chi s'istrexiat su mucu fadiat mellus bèni! ◊ lea sa meighina ca ti faghet bene ◊ est unu bene a prantare àrbures ◊ ci fiant centu ogus iscochendu su bèni po mali e su mali po sèi etotu
3.
tandho si agataiat su pagu bene de Antoni
4.
in su stani nostu nci sunt unu bèni de mangonis mannus ◊ mi paret chi est a arriscare unu bene de dinari chentza garantzia de su balanzu ◊ ant chistionadu unu bene de ora ◊ si bi at atrumadu unu bene de zente ◊ che ndh'at, de bene de férula, inoghe!…
5.
bene, bene meda, mi ndhe allegro! ◊ si annischitzais ca si nci ghetant a galera: a sa fruca iat a èssi mellus e prus bèni fatu! ◊ at fatu un'iscutinada de abba, ma bene cun bene no bi at próidu etotu ◊ mancu abbaidadu apo, bene cun bene! ◊ mi ponzo cudha cosa, bene pro me…, e guastu mi at sas manos! ◊ fato s'aconcada, bene pro me!…, e pérdidu ndhe apo totu ◊ como s'abba za che la tenimus ma, bene pro nois, comente ant créschidu sa pressione nos at fatu dannu! ◊ – E gopai no dh'agiudat? – Pagu bèni!…
Surnames and Proverbs
smb:
Bene
/
prb:
faghe bene e no mires a chie ◊ su fai bèni no est mai connotu ◊ su fagher bene no perdet mai ◊ a chie faet bene, bene tenet
Etymon
ltn.
bene
Translations
French
bien
English
well,
good!,
property
Spanish
bien
Italian
bène
German
gut,
Gut.
benighédhu , avb Definition
min. de bene
Synonyms e antonyms
cdh. bearedhu
Translations
French
assez bien
English
quite well
Spanish
bastante bien
Italian
benino
German
ziemlich gut.
benòne, benòni , avb Definition
bene meda
Translations
French
très bien
English
very well
Spanish
muy bien,
requetebien
Italian
benóne,
mólto bène
German
sehr gut.
ingeniài , vrb: ingeniare,
ingignai,
inginnai,
inginniai,
inzeniare Definition
andhare a géniu, èssere a gustu, pràghere; fàere sa cosa faendho a médiu fintzes si no est fàcile, pentzandhodhas totu, imbentandho calecuna cosa noa, diferente (mescamente in forma rfl.), fintzes cuncordare calecuna cosa; fàere s'inginna, s'incàsciu in is doas de is carradas po dhis pònnere is fundhos / i. a unu (nadu mescamente de fizos) = betàresi, tènnere su betu, s'assemizu de sos parentes; èssiri inginnau a… = èssere a zisa de…, fatu a…; inginnai trassas = trassai, ordiminzare carchi cosa a trassa
Synonyms e antonyms
geniare
/
abbirtiai,
arragnare,
imbentai,
indeletare,
inteltiare
/
cuncodrai
/
abbaradhare,
abbelare,
imbelare,
indeosare
Sentences
a mimi no m'ingéniat: tropu arrústicu est! (A.Garau)
2.
at biu s'ómini fracóngiu? at ingeniau a su babbu! ◊ sa fémina mala fait s'ómini trasseri e aici su pobidhu est custrintu a inginnai trassas po pòdiri papai ◊ su chi no tenit cosa de fai nd'inginnat de cosas!…
3.
mi so ingeniadu a chircare ◊ cussu s'inzéniat a fàghere de totu, ma chentza fàghere no abbarrat ◊ pro bois m'inzénio a totu su chi poto ◊ cun carilloni e follas de iscraria inginnant una pipia de serbussu (G.Moi)◊ don Masedhu non iat mai ingeniau nudha: su bèni e su mali dh'iat fatu su fradi (I.Lecca)◊ mi depu ingeniai po unu tzichedhu de binu
4.
tui ses inginnau a tiàulu! (G.Mura)
Surnames and Proverbs
prb:
chie no s'inzéniat no campat
Etymon
itl.
Translations
French
plaire,
faire un peu de tout,
s'arranger
English
to try hard,
to go down well
Spanish
caer bien,
ingeniárse
Italian
andare a gènio,
ingegnarsi,
industriarsi
German
gefallen,
sich bemühen.
isuzigàre , vrb Definition
cricare, fàere pregontas, foedhare po bòllere ischire ccn. cosa de is àteros
Synonyms e antonyms
dimandhare,
ispreculare,
isuguzare,
precontare,
speculitai
Sentences
l'isúzigo bene, lu bato a su sou e, mih!, chi narat chie bi aiat in s'irrobbamentu!
Translations
French
examiner avec attention
English
to examine very well
Spanish
fisgar,
escudriñar
Italian
esaminare ben bène
German
gründlich untersuchen.
mancumàle , avb Definition
foras male
Synonyms e antonyms
bellaggai
Sentences
mancumale s'annu a poi fatesit annada bona e su bestiàmine si campesit ◊ mancumale arriveint su matessi, finas si aiant fatu unu caminu inghiriosu
Translations
French
heuresement (que)
English
just as well
Spanish
menos mal
Italian
méno male
German
Gott sei Dank!.
poétu , nm Definition
pou, putzighedhu pitichedhedhu (in logu de fognas, de cundhutos e tubbos de abba)
Etymon
ctl.
pouet
Translations
French
petit puits,
fosse d'écoulement à l'égoût
English
well
Spanish
hoyo,
pozo
Italian
pozzétto
German
Abzugsgrube.
pússu , nm: putu,
putzu Definition
genia de fossu tundhu e fundhudu meda fatu apostadamente e a muru in costaos de pòdere sumire e bogare abba in logos chi no si agatat vena chi essit a fora: su buidu chi abbarrat si narat incalu / betare a putinu = a cúcuru ficadu, che betendhesiche a su putu; putzu mortu = ilt. pózzo néro, bóidu suta de terra a ue iscarrigare s'abba de gabbinetos e lavandinos
Synonyms e antonyms
fantana
Sentences
in d-unu ingroni de su cortili su pussu pariat unu nuragi iscorrovau ◊ seo andhada a putzu de crésia a carrare s’abba a carcida ◊ est unu bellu giardinu chin fundhos mannos, unu putu mannu, una funtana in mesus e setidòglios
Surnames and Proverbs
smb:
Putzu, Puzzu
Etymon
ltn.
puteu(m)
Translations
French
puits
English
well
Spanish
pozo
Italian
pózzo
German
Brunnen.