aconziminàre , vrb: conziminare Definitzione aconciare, agiustare a sa bona Sinònimos e contràrios arragnare Tradutziones Frantzesu ajuster tan bien que mal Ingresu to repair as best one can Ispagnolu arreglar a la diabla Italianu aggiustare alla bèlla mèglio Tedescu so gut es geht instandsetzen.

aerósu , agt: agherosu, airosu 1, ariosu Definitzione chi tenet o leat ària o lughe meda; nau de malàidu, chi paret de s'intèndhere méngius, prus in cara bona / domu ariosa, dí ariosa Sinònimos e contràrios scampagnosu Frases at apertu portas e ventanas ca, mancari sa domo siat manna e agherosa, bi at fracu de inserru Tradutziones Frantzesu bien aéré, hautain Ingresu airy Ispagnolu claro y aireado Italianu arióso Tedescu luftig.

afílu , avb Definitzione a filu: comente si tocat, comente andhat bene, a dovere, de sa manera giusta / essire afilu = bene, zustu, dritu Sinònimos e contràrios adderetu, bene Frases no ndhe faghet una afilu ◊ custa lepa seghendhe no bi andhat afilu Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu bien, comme il faut Ingresu well Ispagnolu bien, debidamente Italianu per bène Tedescu gut.

ammatucàe, ammatucài , vrb Definitzione fàere a matucu, a mannu, fintzes fàere crèschere Sinònimos e contràrios crèschere, immannitare Frases immoi, candu ammatucant dhis còmporant su motorinu, a is fillus! ◊ a piticu fut donau a su giogu, ma comenti est ammatuchendi est prus sériu Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu grandir, bien pousser (fam.) Ingresu to grow up Ispagnolu crecer de edad Italianu divenir grandicèllo Tedescu halb erwachsen werden.

ammodàu , agt Definitzione chi tenet crabbu o manera in su fàere is cosas, in su tratare cun sa gente Sinònimos e contràrios aggrabbadu, ammodidu, assetiosu, garbosu, imbodau, pertocu | ctr. burrincatzu, gavàciu, intrudhadu, mabigrabbau Terminologia iscientìfica ntl Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu bien élevé Ingresu polite Ispagnolu de buenos modales Italianu di buòne manière, gentile Tedescu manierlich.

ancoraschí , cng Sinònimos e contràrios ancus, belle, macai Tradutziones Frantzesu quoique, bien que Ingresu though Ispagnolu aunque Italianu sebbène, benchè Tedescu obwohl.

aterechè , prep: atrechè Definitzione meda méngius, meda prus mannu, meda peus, totu un’àtera cosa / a/c. apustis de custu foedhu, sa cunsonante de cuménciu de su foedhu prus ainnanti no mudat mai sonu e antzis si afortit (aterechè fatu!… = aterechefatu!, aterechè brullas!… = nr. aterechebbrúllas, aterechè gai!… = aterecheggài) Sinònimos e contràrios sinochè Frases atereché gai si ndh'at bidu! ◊ aterechè isse bi ndh'at! ◊ aterechè brullas: totu abberu fit! ◊ aterechè chibudha bi cheret pro essire fortes!…◊ a Larentu nachi si l'est isparadu su fusile: aterechè brullas! (G.Ruju)◊ atrechè divertimentos: a traballare est! Tradutziones Frantzesu bien plus Ingresu something better Ispagnolu mucho más Italianu tutt'altro, bèn piú, bèn altro Tedescu alles andere, ganz anderes.

bellechí , cng Definitzione belle e chi… cun totu chi… (cun s'indic.) Sinònimos e contràrios belle Frases de cussa chistione no ndhe bogheint atzola mancu sos avocados, bellechí fint in duos! ◊ bellechí ses mannu, tue no mi binches! Ètimu itl. bell'e che Tradutziones Frantzesu bien que, quelque, encore que Ingresu though (even) Ispagnolu aunque Italianu benchè, sebbène, quantùnque Tedescu obwohl.

bène , avb, nm, iscl: bèni, vene Definitzione manera de fàere is cosas adata a s'iscopu, adderetu, cunforma a una régula morale; totugantu su chi est bonu Sinònimos e contràrios adderetu, afilu / meda | ctr. male Maneras de nàrrere csn: fai una cosa mellus bèni = menzus; bèniri a bèni = benner bene, a betu, andhare bene; su pagu bene de… = s'ispaciau de…, su colzu, su biadu de…; chèrrere unu bene macu = a ammachiadura, meda; bene fatu = chi est zustu, bonu, méritu (nadu de un'assione, de unu cumportamentu); fatu bene = chi est fatu cun arte, cun pratighesa, a régula (nadu de unu triballu o cosas gai); fai bèni e bai in galera! = faghe bene ma no aisetes recupessa (antzis est dàbbile chi ti torrent male); bene cun bene = bèni meda, própiu bèni, a fini a fini; pagubbene, pagu bèni!, pagu bèni miu!… (nadu a làstima) = ite mi siat su bene!, cale bene?!…, nudha!, tropu pagu!, siscuru a mie!; bene pro me!… = (nau cun ironia) mali po mimi, a dannu miu Frases sas cosas cherent fatas bene ◊ faghindhe goi mi ndhe agato bene, mi ndhe bido bene ◊ custu triballu comente l'as fatu no andhat bene ◊ mirai a bèni custu coru miu! ◊ oe no mi andhat bene a fàghere cussa faina ◊ bene meda: mi ndhe allegro! ◊ custu trabballu comenti dh'as fatu andat bèni 2. pro su bene chi ti cherzo tia fàghere donzi cosa ◊ podimis tènnere benes pro ndhe dare ◊ chi s'istrexiat su mucu fadiat mellus bèni! ◊ lea sa meighina ca ti faghet bene ◊ est unu bene a prantare àrbures ◊ ci fiant centu ogus iscochendu su bèni po mali e su mali po sèi etotu 3. tandho si agataiat su pagu bene de Antoni 4. in su stani nostu nci sunt unu bèni de mangonis mannus ◊ mi paret chi est a arriscare unu bene de dinari chentza garantzia de su balanzu ◊ ant chistionadu unu bene de ora ◊ si bi at atrumadu unu bene de zente ◊ che ndh'at, de bene de férula, inoghe!… 5. bene, bene meda, mi ndhe allegro! ◊ si annischitzais ca si nci ghetant a galera: a sa fruca iat a èssi mellus e prus bèni fatu! ◊ at fatu un'iscutinada de abba, ma bene cun bene no bi at próidu etotu ◊ mancu abbaidadu apo, bene cun bene! ◊ mi ponzo cudha cosa, bene pro me…, e guastu mi at sas manos! ◊ fato s'aconcada, bene pro me!…, e pérdidu ndhe apo totu ◊ como s'abba za che la tenimus ma, bene pro nois, comente ant créschidu sa pressione nos at fatu dannu! ◊ – E gopai no dh'agiudat? – Pagu bèni!… Sambenados e Provèrbios smb: Bene / prb: faghe bene e no mires a chie ◊ su fai bèni no est mai connotu ◊ su fagher bene no perdet mai ◊ a chie faet bene, bene tenet Ètimu ltn. bene Tradutziones Frantzesu bien Ingresu well, good!, property Ispagnolu bien Italianu bène Tedescu gut, Gut.

beneméritu , agt Definitzione chi tenet méritos po cosa de bonu chi at fatu Tradutziones Frantzesu qui a bien mérité Ingresu well-deserving Ispagnolu benemérito Italianu benemèrito Tedescu verdienstvoll.

benighédhu , avb Definitzione min. de bene Sinònimos e contràrios cdh. bearedhu Tradutziones Frantzesu assez bien Ingresu quite well Ispagnolu bastante bien Italianu benino Tedescu ziemlich gut.

beninàsciu , agt Definitzione nau de unu, chi est naschiu in bona fortuna, chi est de calidades bonas Tradutziones Frantzesu bien né Ingresu well-born Ispagnolu bien nacido Italianu bennato Tedescu von guter Geburt, gütig.

benòne, benòni , avb Definitzione bene meda Tradutziones Frantzesu très bien Ingresu very well Ispagnolu muy bien, requetebien Italianu benóne, mólto bène Tedescu sehr gut.

caràtere , nm: caràtile, caràtili, caràtiri Definitzione prus che àteru su naturale o naturalesa de su cristianu, ma fintzes arresurtau de educatzione e de imparu, bistu coment'e cumportamentu, maneras de fàere e de pentzare sérias, coment'e firmesa e seguresa de cumportamentu, naturale forte e síncheru / caràteres de istampa = líteras po iscritura de tipografia o de css. màchina, de bisura e genias diferentes Sinònimos e contràrios naturale / firmesa Frases cussu disonestu si at béndhidu onore e caràtere ◊ cussos sunt chentza caràtere: bae e fídadi, ti narant una cosa oe un'àtera cras! ◊ custa est fémina de caràtere e de sentidu ◊ su travàgliu li aiat acraritu su caràtile de s'ómine: unu cantu de pane! ◊ mi azis imparadu a no timire, a tènnere caràtere in donzi situassione e a mi ribbellare a sas cosas dortas (G.B.Fressura)◊ ti faint su bellu bellu ananti e sunt de caràtiri fraitzu prenus de ingannus! Tradutziones Frantzesu caractère bien trempé Ingresu temper Ispagnolu fortaleza de alma Italianu caràttere morale, fermézza nel pròprio comportaménto Tedescu Charakterstärke.

corregídu , agt: currígiu (cur-rí-gi-u) Sinònimos e contràrios educadu | ctr. scurrégidu Tradutziones Frantzesu bien élevé Ingresu polite Ispagnolu educado Italianu corrètto, educato Tedescu wohlerzogen.

crarósu , agt: acrarosu Definitzione nau de logu, chi essit, faet a ispuntone, a bica de ue si podent bíere a craru logos atesu (e faet a dhu bíere de atesu) Frases inie che at un'orroca, una punta, crarosa meda ◊ Piscinioi non si fut pràxia: fut tropu crarosa a sa bia manna e non boliaus èssi bias ◊ si biet de atesu ca est in logu crarosu ◊ est che bítula in sos puntos prus crarosos, abbaidandhe Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu bien visible Ingresu open to Ispagnolu bien visible Italianu espósto Tedescu gut zu sehen.

deguàpas , avb Definitzione bene meda / istare d. = menzus de gai no faghet Tradutziones Frantzesu magnifiquement, très bien Ingresu magnificiently Ispagnolu muy bien Italianu magnificaménte, benóne Tedescu herrlich.

educàu , pps, agt Definitzione de educare; chi tenet educatzione, crabbosu, bene chischiau, chi foedhat o faet cun arrespetu po s'àteru Sinònimos e contràrios | ctr. malechischiau 2. e za no est educada, za: no siat chi l'intendhas nendhe machines!…◊ cantu est bellu est educadu, isse Tradutziones Frantzesu bien élevé Ingresu well-mannered Ispagnolu educado Italianu educato Tedescu erzogen, wohlerzogen.

ellonòno?! , avb Definitzione ello nono: foedhu chi si ponet po nàrrere eja cun prus fortza, coment'e chi dhue siat de s'ispantare solu a pentzare su contràriu Frases - A bi cres tue, in Deus? - Ellonono?! ◊ - si aiat próidu su riu no si fit sicu! - ellonono! ◊ aicue bi andho, emmo: ellonono?! ◊ de cussa cosa ndhe cherzo deo puru: ellonono?! Tradutziones Frantzesu certainement, bien sûr Ingresu certainly Ispagnolu ciertamente Italianu certaménte! Tedescu ja gewiß.

èmmo, èmmu , avb Definitzione foedhu po fàere a cumprèndhere s'adduimentu arrespondhendho a una pregonta, ma nau cun fortza o fintzes abbetiandho / torrare o dare su Chi emmo = torrai sceda nendi ca ei Sinònimos e contràrios ei, eja, embo | ctr. nono Frases l'apo nadu chi emmo ◊ si ti dant su "Chi emmo" cras ti pones in viàgiu ◊ emmo chi est gai! ◊ emmo, berus est! 2. emmo, emmo, a mi che andho: no che abbarro prus cun bois, inoghe! ◊ emmo, emmo, comente cherzo deo fato! Ètimu ltn. immo Tradutziones Frantzesu oui, bien sûr Ingresu yes, of course Ispagnolu , ciertamente Italianu , certaménte! Tedescu ja gewiß.

«« Torra a chircare