darétu , agt, avb, nm: deretu 1, destru, diritu 1, drestu, dritu, eretu, estru, zeretu Definitzione coment'e calidade de una cosa, chi no est trota ma tènnera, dirita, chi no faet a furriadas, fintzes fata bene; cun valore de avb., su prus s'impreat che un'agt. e bolet nàrrere chentza si tratènnere, chentza si firmare, chentza istorrare, chentza pèrdere tempus o ibertare nudha, o, segundhu, deunudotu (ma fintzes comogomo, tempus passau); naendho de sa posidura, chi est prantau, a peis in terra e conca in artu o, de cosa, posta in custa matessi manera; foedhandho de s'ala ue una cosa si agatat, chi est a s'ala de sa manu destra; podet inditare sa leada, a cara a ue una cosa si agatat o andhat; si podet pònnere coment'e avb. de tempus e de manera Sinònimos e contràrios ténneru / luego / intentarzu, istantàrgiu, ritzu, tolu / destru / abbia | ctr. doltu / colcadu / mancu 1 Maneras de nàrrere csn: ischire, no ischire cale ’eretu leare = aundi andai, a cali parti, ita fai; andai deretu de… = andhare abbia a…, a cara a…; èssere deretu a…, a deretu de…(+ vrb.)= prontu; fai una cosa in deretu, a sa ’ereta = bene, a deretu; èssiri deretu de fai una cosa = àere apenas fatu una cosa; dae deretu = dae luego; como ’eretu = comogomo, pagu ’e s'ora, issara; andhare a deretu, fàghere cosa a deretu = andhare in bonu, fàghere cosa comente si tocat Frases su Segnore ammustrat su caminu deretu a sos pecadores ◊ cussu bivit in s'arruga dereta ◊ est deretu coment'e unu bastoni ◊ sa prus cosa dereta fachet a tortu sendhe chi est mannu! 2. nemmancu ti acheres, pàssache dereta! ◊ ndi calant e nchi tirant daretus a campusantu ◊ curre deretu a domo ca ti cheret mamma! ◊ essimiche deretu, chi no ti cherzo! ◊ éssimi deretu, irbirgonzia! ◊ macacu, bae deretu e no ti firmes in sas cosas vanas! (A.Casula)◊ tzertas cosas lu poniant deretu in supuzu ◊ pristos, commo imbrenucàebbos ca bos isposo deretu! ◊ si fit sapia deretu chi su manzanu giuchiat sa luna a tónchinu ◊ gei est unu caboniscu… deretu si atzutzudhat, bellu inchighiristau! ◊ candho los ant avisaos, sos parentes sunt arribbaos deretu ◊ ant pensau de liu nàrrere deretu 3. sas zannas, sos bracones sunt abbertos deretos ◊ custu depet èssere macu deretu, a fàghere cosas goi! ◊ no ndhe balet prus, est malandhadu deretu ◊ custos macarrones sunt ancora cruos deretos ◊ collindhelas deretas sas camisas istérridas ca est proindhe! 4. si in custu istante a manu dereta sa retza betades azis a fàghere sa pisca abbundhante! ◊ dh'apu biu andendi a dereta ◊ sa cruxi si fait cun sa manu dereta ◊ dèu crocu totu a costau deretu 5. si pesada deretu ◊ si fut agatau aintru de un'astronavi chi iat pigau a artziai a sa dereta 6. a deretu de undi andas? ◊ est a deretu de cussu possessu ◊ che parat in sa calchera pesuda de totu cussos pes, ero no ischit cale deretu leare 7. tanti no est acussa sa càvana mia… soi deretu de dh'acussai! ◊ si bidiat dae deretu 8. allabai un'ómini baodru, no ndi fait una in deretu! ◊ a su póveru amiga li est sa runza, disignos no ndhe li andhat in deretu ◊ arrejonendhe a sa dereta, su mortu istat che mortu, e sos bios depent istare che bios! 9. no semus deretos a tucare: bi amus de nos ammanitzare! ◊ dereta a betare sale a su mànigu ses: assàzalu, innantis! ◊ uhm, deretus a arregòlliri genti seus!…◊ setzi si at bidu puzones fuendhe: sos chi fint a deretos de bolare in parte bi l'ant fata a si sarvare (N.Pianu)◊ tantu za so deretu a triballare, cun totu custos irbios chi so tenindhe!… Ètimu ltn. *derectus, dextru(m) Tradutziones Frantzesu droit, adroit Ingresu straight, opportunity, immediately Ispagnolu derecho, en seguida, recto, derecho Italianu dritto, difilato, immediataménte, ritto, dèstro Tedescu gerade, glatt, direkt, geradeaus, aufrecht, recht, Rechte.

intenneràre , vrb Definitzione fàere ténneru, fàere dereta una cosa trota o atrotigada Sinònimos e contràrios adaretzai, indritare | ctr. abbajonare, acocovedhae, allachedhare, atortiae, colembrai, indortigare Frases cussu ferru dortu cheret intenneradu pro l'intrare in su tubbu Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu redresser Ingresu to straighten Ispagnolu enderezar Italianu raddrizzare Tedescu gerade machen.

megài, megàri , vrb: amegai* Definitzione m. a, de…: èssere apunta a…, acanta a…, èssere faghindhe… (si podet nàrrere de su presente e fintzes de su passau, imp.) Frases megàt de si fai una barca ◊ eita megat de sutzedi? ◊ megas de mi fai su chilighiti ◊ murighendi in sèi in sèi si megàt: Oi etotu bollu imparai a ligi ◊ ita megas de arrallai? ◊ ita megas de fai? ◊ no intendis su chi megant de ti nai?! ◊ bah, dèu megu a nci andai: adiosu! Tradutziones Frantzesu être sur le point de… aller + v. Ingresu to be going to… Ispagnolu estar para, estar a punto de… Italianu èssere nell'atto di… Tedescu im Begriff sein (Inf.), gerade.

própiu , agt, prn, avb: própriu Definitzione cussu etotu, agt. e prn. solu de identidade: coment'e agt. s'impreat mescamente in camp. e no est sèmpere chi càmbiat de m. a f.; coment'e avb. si narat in su sensu de giustu giustu, precisu e a bortas pigat s'art. su e fintzes sa prep. a Sinònimos e contràrios mantessi Frases chi ti arrespundit sa própiu cosa lassadhu istai ◊ dhi at torrau a fai sa própiu domanda ◊ cussu at fatu sa própiu vida de is àterus ◊ morte e vida pariant pintaas chin sos própios colores ◊ Fida torràt a contai cun is própius fuedhus su chi dhi praxiat de prus ◊ fiat sa própiu dí ◊ seus naenno sa própia cosa! 2. cust'ómini est su própiu de ariseu ◊ su própiu chi as bidu tue apo bidu deo 3. est própiu gai, comente ses nendhe! ◊ custa cosa est própiu bella! ◊ própiu a mimi depiat fai custa treta?! ◊ una craba sàrtiat su muru e si ponet a iscorzare própriu s'arvuritu meu (F.Masala)◊ ant imbovau própiu a issu ◊ fui própiu po no benni, leh! ◊ fiat própiu sa dí! ◊ is pillonis no séminant, ni messant, ni incúngiant, epuru su Babbu dhus alimentat su própiu ◊ dèu dhoi bollu andai a su própiu Ètimu ltn. proprius Tradutziones Frantzesu même Ingresu same Ispagnolu mismo Italianu medésimo, stésso, pròprio Tedescu selbst, eigen, derselbe, die-, das-, gerade, eben.

sechérru , agt, nm: sicherru, sigherru Definitzione chi est (o tanti chi est) apenas giustu, o fintzes própriu giustu giustu, su tantighedhu chi bastat, su tanti giustu chi serbit a unu bisóngiu / a sigherru = secherre, zustu zustu Sinònimos e contràrios necessàriu Frases si nche fit andhau chin sos úrtimos secherros sodhos de sa paca ◊ as a campare sèmpere in predarjos e in sartos de tzimentu penàndhelu secherru, su bucone (G.Piga)◊ est arrejonanne in vitzichesu secherru 2. a bidha ghirabant a sas ocasiones de notu e abbarrabant su secherru, chin su contipizu de torrarent a su manizu ◊ su secherru in dommo bi est sèmpere istau 3. su tzapadore tirat e campat a sigherru, che cundennadu Ètimu srdn. Tradutziones Frantzesu juste, à peine suffisant Ingresu enough Ispagnolu lo suficiente Italianu quanto basta Tedescu gerade ausreichend.

stantàrgiu , agt: istantàrgiu*, stantarxu, stentàrgiu, strantàrgiu, strantaxu, strentaxu Definitzione chi est a peis in terra e a conca in artu, o a manera de assimbigiare a persona prantada, ficada, cun sa parte de pònnere a fundhu in terra e in pitzu sa chi depet istare in artu / a sa strantaxa = a sa ritza, istendhe ritzos Sinònimos e contràrios daretu, ficadu, intentarzu, reu, ritzu / cdh. stantàgliu | ctr. corcau, rutu Tradutziones Frantzesu bien droit Ingresu erect Ispagnolu recto, erguido Italianu ritto, erètto Tedescu aufrecht, gerade.

ténneru , agt Definitzione nau de linna, mata e fintzes de gente, chi est dereta, chi no est atrotigada Sinònimos e contràrios daretu | ctr. atrotiau, trotu Frases sa pianta dereta, tènnera, mujat trémulat fiorit ◊ l'apo connotu chi fit un'ozastredhu ténneru e bellu ◊ pro iscala de carru bi cheret preustinu ténneru ◊ sa frua est tènnera che canna Tradutziones Frantzesu droit Ingresu straight, crafty Ispagnolu derecho Italianu dritto Tedescu gerade.

«« Torra a chircare