arretepuntànti , agt Definitzione chi andhat deretu a css. logu o discursu o iscopu cun cóidu e decisione Tradutziones Frantzesu tout droit Ingresu straight Ispagnolu rápido Italianu difilato Tedescu geradeaus.

darétu , agt, avb, nm: deretu 1, destru, diritu 1, drestu, dritu, eretu, estru, zeretu Definitzione coment'e calidade de una cosa, chi no est trota ma tènnera, dirita, chi no faet a furriadas, fintzes fata bene; cun valore de avb., su prus s'impreat che un'agt. e bolet nàrrere chentza si tratènnere, chentza si firmare, chentza istorrare, chentza pèrdere tempus o ibertare nudha, o, segundhu, deunudotu (ma fintzes comogomo, tempus passau); naendho de sa posidura, chi est prantau, a peis in terra e conca in artu o, de cosa, posta in custa matessi manera; foedhandho de s'ala ue una cosa si agatat, chi est a s'ala de sa manu destra; podet inditare sa leada, a cara a ue una cosa si agatat o andhat; si podet pònnere coment'e avb. de tempus e de manera Sinònimos e contràrios ténneru / luego / intentarzu, istantàrgiu, ritzu, tolu / destru / abbia | ctr. doltu / colcadu / mancu 1 Maneras de nàrrere csn: ischire, no ischire cale ’eretu leare = aundi andai, a cali parti, ita fai; andai deretu de… = andhare abbia a…, a cara a…; èssere deretu a…, a deretu de…(+ vrb.)= prontu; fai una cosa in deretu, a sa ’ereta = bene, a deretu; èssiri deretu de fai una cosa = àere apenas fatu una cosa; dae deretu = dae luego; como ’eretu = comogomo, pagu ’e s'ora, issara; andhare a deretu, fàghere cosa a deretu = andhare in bonu, fàghere cosa comente si tocat Frases su Segnore ammustrat su caminu deretu a sos pecadores ◊ cussu bivit in s'arruga dereta ◊ est deretu coment'e unu bastoni ◊ sa prus cosa dereta fachet a tortu sendhe chi est mannu! 2. nemmancu ti acheres, pàssache dereta! ◊ ndi calant e nchi tirant daretus a campusantu ◊ curre deretu a domo ca ti cheret mamma! ◊ essimiche deretu, chi no ti cherzo! ◊ éssimi deretu, irbirgonzia! ◊ macacu, bae deretu e no ti firmes in sas cosas vanas! (A.Casula)◊ tzertas cosas lu poniant deretu in supuzu ◊ pristos, commo imbrenucàebbos ca bos isposo deretu! ◊ si fit sapia deretu chi su manzanu giuchiat sa luna a tónchinu ◊ gei est unu caboniscu… deretu si atzutzudhat, bellu inchighiristau! ◊ candho los ant avisaos, sos parentes sunt arribbaos deretu ◊ ant pensau de liu nàrrere deretu 3. sas zannas, sos bracones sunt abbertos deretos ◊ custu depet èssere macu deretu, a fàghere cosas goi! ◊ no ndhe balet prus, est malandhadu deretu ◊ custos macarrones sunt ancora cruos deretos ◊ collindhelas deretas sas camisas istérridas ca est proindhe! 4. si in custu istante a manu dereta sa retza betades azis a fàghere sa pisca abbundhante! ◊ dh'apu biu andendi a dereta ◊ sa cruxi si fait cun sa manu dereta ◊ dèu crocu totu a costau deretu 5. si pesada deretu ◊ si fut agatau aintru de un'astronavi chi iat pigau a artziai a sa dereta 6. a deretu de undi andas? ◊ est a deretu de cussu possessu ◊ che parat in sa calchera pesuda de totu cussos pes, ero no ischit cale deretu leare 7. tanti no est acussa sa càvana mia… soi deretu de dh'acussai! ◊ si bidiat dae deretu 8. allabai un'ómini baodru, no ndi fait una in deretu! ◊ a su póveru amiga li est sa runza, disignos no ndhe li andhat in deretu ◊ arrejonendhe a sa dereta, su mortu istat che mortu, e sos bios depent istare che bios! 9. no semus deretos a tucare: bi amus de nos ammanitzare! ◊ dereta a betare sale a su mànigu ses: assàzalu, innantis! ◊ uhm, deretus a arregòlliri genti seus!…◊ setzi si at bidu puzones fuendhe: sos chi fint a deretos de bolare in parte bi l'ant fata a si sarvare (N.Pianu)◊ tantu za so deretu a triballare, cun totu custos irbios chi so tenindhe!… Ètimu ltn. *derectus, dextru(m) Tradutziones Frantzesu droit, adroit Ingresu straight, opportunity, immediately Ispagnolu derecho, en seguida, recto, derecho Italianu dritto, difilato, immediataménte, ritto, dèstro Tedescu gerade, glatt, direkt, geradeaus, aufrecht, recht, Rechte.

derétu , nm: diritu Definitzione su pertocare o tocare de una cosa a unu, e fintzes sa cosa chi dhi tocat segundhu sa lei, is costumas, o s'arrexone; is leis, s'istúdiu de is leis Maneras de nàrrere csn: èssere in diritu, leare, pèrdere su d.; abarrai in su d. suu = pretènnere petzi su chi li tocat de diritu Frases deo so in su deretu meu ◊ su diritu a su trabballu de sa lei est nomenau ma non nci ndi at de prus oguali abetu acacigau ◊ cherimos chi si trabballet pentzandho a sos deretos de sos pipios e de sos zòvanos Ètimu ltn. *derectus Tradutziones Frantzesu droit Ingresu right Ispagnolu derecho Italianu diritto Tedescu Recht, Jura.

ficàdu , pps, agt Definitzione de ficare; postu istrantagiau, prantau in terra, o fintzes chi no est ciciu; nau de unu, chi s'intendhet bene e no est prus in letu Sinònimos e contràrios fichidu, istantàrgiu, pesadu, reu, ritzu | ctr. corcau Maneras de nàrrere csn: èssere ficadedhu = biatzu; a sa ficada = a sa ritza, istrantaxus 2. dórmini nudas, pienas de sazos, sas àrvures: ficados barrasolos inue lentos bolos si pasant de ideas (F.Sechi)◊ apo dimandhadu a una zovanedha chi bi aiat ficada in sa zanna 3. totu custu tempus mamma istaiat male, ma como za est ficadedha! Tradutziones Frantzesu bien droit Ingresu up-right Ispagnolu erguido, erecto Italianu erètto (in piedi) Tedescu errichtet, aufrecht.

isantalàdu, isantalàu, isantelàu , agt Definitzione nau de ccn., chi abarrat prantau acoment'e atontau, chentza cumprèndhere, abbabbalucau, coment'e pentzandho in àteru, coment'e chi no dhue siat Sinònimos e contràrios ammammalucadu, atambainadu, atolondrau, sculubiau Frases ite ses fachendhe gai isantalau o timendhe ses? ◊ padentes e tupas mi parent pupas isantaladas chene alenu ◊ chene chinnire ocru, fit isantalau pompiandhe sa fotografia de sa muzere in sa tumba ◊ fit abbarrau isantalau, abbenenau che gatu agreste ◊ isse pariat isantaladu, nachi fit atuendhe ma non ischiat mancu inue ciughiat sos pes! Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu raide et droit comme un piquet, étourdi, absent Ingresu stiff, dazed, away from Ispagnolu encandilado Italianu impalato, stordito, assènte Tedescu kerzengerade, betäubt, zerstreut.

istantàrgiu , agt: istantàriu, istantarju, istantarzu, istentàrgiu, istentarzu, istrantarzu, istrantaxu, istrentaxu, stantàrgiu Definitzione chi est a peis in terra e a conca in artu, o (nau de cosa a bisura longa) a manera de assimbigiare a persona prantada, ficada, cun sa parte de pònnere a fundhu in terra e in pitzu sa chi depet istare in artu / istare o èssere a istentàrgiu = ritzu, prantau Sinònimos e contràrios daretu, ficadu, intentarzu, reu, ritzu / cdh. stantàgliu | ctr. corcau, sétidu Frases sacu bóidu no reet istentarzu ◊ a candho isto istrantarzu cun sos bàculos mios, a candho podero cun sos anzenos ◊ sos pitzinnos sunt istantàrios a inghíriu de su procu abbadiandhe ◊ cussa fémina portat is pius istrentaxus che mata de isparau!◊ si seciant in is cadiras o ci no abarrànt istantàrgius ◊ su truncu istrantaxu fut e istrantaxu est abarrau Ètimu ltn. statarius + stante(m) Tradutziones Frantzesu dressé, debout, droit Ingresu erected Ispagnolu levantado, erguido, derecho Italianu ritto Tedescu aufrecht.

nébidu , agt: néidu, népidu, népitu, níbidu Definitzione nau de truncu de mata (mannu o piticu, grussu siat o fine), chi no portat nodos, ténneru, deretu e de totunu andhare, e po cussu fintzes lisu, chentza giúmburos: nau de terrenu, chi est bellu totu in paris, límpiu; nau de persona, chi no tenet neghe, sana, chentza pecos Sinònimos e contràrios daretu, nidu 2, ténneru / nédidu | ctr. nodosu Frases as truncadu s'àrbure piús nébida ancora preustinu ◊ at norant'annos, ma est nébidu che opinu ◊ at fatu duos bellos irfilares népitos de tuntunnos ◊ carchi mandrone si fit ingulimatu a cussas raicras bellas e népitas ◊ piantas altas, népidas, fozidas, de formas variadas e istranas (F.Dore)◊ po fae iscalas de carru serbiant matas néidas de ílixi 2. est una tanca manna, totu tirrinu népitu ◊ in còscias portat is carris níbidas che s'ou ◊ sos tzeracos, canno b'at de mannicare, sa canistedha la lassant népita che agliola (A.Pau) 3. de sentidos fit fémina nébida e sana ◊ sa pitzinnia est s'istajone de sa vida piús níbida e rica ◊ che népidu cristallu istat s'aera (F.Dore)◊ su mare fit che népidu cristallu Tradutziones Frantzesu tronc droit sans nœuds Ingresu straight and smooth (trunk) Ispagnolu tronco recto y liso Italianu diritto e lìscio (fusto) Tedescu glatt, aufrecht.

rítzu , agt: arritzu 2 Definitzione chi est postu prantau in terra, cun is peis (genti) o sa parte bàscia (cosa) in terra coment'e candho si camminat, nau fintzes in su sensu de èssere fortes, de agguantare in is dificurtades Sinònimos e contràrios daretu, ficadu, intentarzu, istantàrgiu, prantau, reu, tolu | ctr. corcadu, sétzidu Maneras de nàrrere csn: a sa ritza = istrantaxu, sentza de si sètziri, sentza de s'incruai; règhere, no règhere ritzu = abarrai, no abarrai istrantaxu; pilos ritzos = artudhados Frases sacu bóidu no rezet ritzu ◊ si est pesatu ritzu mancu si l'aiant puntu a resòglia! ◊ su chi dabant chin sa tèssera non bastabat a si règhere ritzos ◊ seide: ite faghides ritzos?! 2. isse colabat in cussa zanna a sa ritza, chene s'incurbiare Sambenados e Provèrbios smb: Ritzu, Rizzu Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu droit, debout Ingresu upright Ispagnolu derecho, erguido Italianu ritto, verticale Tedescu aufrecht.

sensalía , nf Definitzione sa paga, sa parte de is badàngios chi tocat a su sensale Ètimu itl. Tradutziones Frantzesu droit de courtage Ingresu brokerage Ispagnolu corretaje Italianu senserìa Tedescu Maklergebühr.

stantàrgiu , agt: istantàrgiu*, stantarxu, stentàrgiu, strantàrgiu, strantaxu, strentaxu Definitzione chi est a peis in terra e a conca in artu, o a manera de assimbigiare a persona prantada, ficada, cun sa parte de pònnere a fundhu in terra e in pitzu sa chi depet istare in artu / a sa strantaxa = a sa ritza, istendhe ritzos Sinònimos e contràrios daretu, ficadu, intentarzu, reu, ritzu / cdh. stantàgliu | ctr. corcau, rutu Tradutziones Frantzesu bien droit Ingresu erect Ispagnolu recto, erguido Italianu ritto, erètto Tedescu aufrecht, gerade.

ténneru , agt Definitzione nau de linna, mata e fintzes de gente, chi est dereta, chi no est atrotigada Sinònimos e contràrios daretu | ctr. atrotiau, trotu Frases sa pianta dereta, tènnera, mujat trémulat fiorit ◊ l'apo connotu chi fit un'ozastredhu ténneru e bellu ◊ pro iscala de carru bi cheret preustinu ténneru ◊ sa frua est tènnera che canna Tradutziones Frantzesu droit Ingresu straight, crafty Ispagnolu derecho Italianu dritto Tedescu gerade.

«« Torra a chircare