arraxòni , nf: arregione,
arregioni,
arrejone,
arresone,
arressone,
arrexone,
arrexoni,
erresone,
rajone Definitzione
capacidade de sa mente de cumprèndhere is cosas, mescamente su giustu, sa beridade, su chi andhat bene o méngius; su èssere in su giustu (e antigamente fintzes sa lei, su ’e sa lei, sa giustítzia); su motivu, su poite si faet calecuna cosa e fintzes argumentu, chistionu
Sinònimos e contràrios
iscúgia,
motivu
/
alleca,
chistionu
Maneras de nàrrere
csn:
is arrexonis = sos chistionos; arraxoni at a èssiri! = tenzo, tenes, tenet própiu resone!; no bòlliri a dh'atrotiai s'arrexoni = si narat de chie no bàliat crítigas, arguai a l'iscontroriare, arguai a li rispòndhere a su chi narat; dàresi resones = àere sa pretesa de tènnere resone
Frases
custu gherru po su pani a bortas annéulat s'arrexoni ◊ tenes arrexone: tocat a fàere deasi!
2.
Bachis Sulis at criticadu cun arrejone su modu malu de amministrare ◊ abbarrae in s'arressone! ◊ issa furiat una mamma e teniat sempri arregioni (T.Piredda)
3.
pighendi arrexonis gei fait a ndi arregordai, de fuedhus!
4.
arrexoni de tzerriai: fiant istrechendidhu su pei! ◊ bidíndhela gasie trista dimandhadu ndhe dh'apo s'arresone (A.Atzori)
Sambenados e Provèrbios
prb:
a su cadhu s'isprone, a sa fémina s'arresone
Ètimu
itl.
Tradutziones
Frantzesu
raison
Ingresu
reason
Ispagnolu
razón
Italianu
ragióne
Tedescu
Vernunft.
atuaméntu , nm Definitzione
su atuare, capacidade de pentzare, cunsiderare e cumprèndhere is cosas, de dhas tènnere bene presentes in sa mente, de agatare ite est méngius o andhat bene e ite est peus o andhat male
Sinònimos e contràrios
atibbidura,
atibbiscione,
atinadura,
atou,
cumprendhóniu,
seru,
tinnu
Frases
chentza atuamentu perunu ses: faghes sa cosa chentza bi pessare! ◊ su malàidu no podet faedhare, ma zughet totu sos atuamentos: connoschet, fintzas ◊ su malàidu est grave, at pérdidu sos atuamentos ◊ a bortas si at coment'e un’alluta de atuamentu
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
conscience
Ingresu
consciousness
Ispagnolu
conciencia,
razón
Italianu
consapevolézza,
ragióne
Tedescu
Bewußtsein,
Vernunft.
sabiòre, sabiòri , nm: sapiore Definitzione
su èssere sàbios
Sinònimos e contràrios
sabidoria,
sabiénscia,
sabiesa
| ctr.
locura
Frases
fint de grandhe respetu siat pro su sabiore e siat pro su grabbu chi aiant fatendhe sas cosas
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
sagesse,
bon sens
Ingresu
common sense
Ispagnolu
sabiduría,
juicio
Italianu
saggézza,
assennatézza
Tedescu
Weisheit,
Vernunft.
séru , nm: sieru Definitzione
su si serare, su cunsiderare bene totu is cosas, sa capacidade de si acatare de una cosa e de dha cumprèndhere
Sinònimos e contràrios
àrviu,
imprastu,
saeru,
selembru,
sinnu
Maneras de nàrrere
csn:
male chentza s. = male (fintzas pecu, físsiu) chi unu no si lu connoschet; fémina, ómine de s. = abbistus, àbbilis, atentus, giuditziosus; cane de s. = chi abbizat; leare su s. de carchi cosa = leare oru, àrviu; fora de seru = fora de tinu, chi no atinat, ammachiadu; èssere in seru = in tinu, zustu de conca
Frases
sas criaduras sunt chentza seru, ma su mannu depet atuare a su chi faghet! ◊ de sa note chi ant segadu a pedra sos bidros de sos barcones nche li est intrannadu unu seru malu ◊ cussu est macu chena seru ◊ a sos fizos de seru su nuraghe mustrat luntanas andheras ◊ est galu a seru sanu mancari apat giampadu sos chent'annos ◊ carimanna, si seru aias tentu ti fist assolada che murone! (M.Murenu)◊ tue morta e deo… ancora so in seru?! ◊ ses resultadu sentza cunsideru ca in sa conca no giughias seru ◊ faedha sintzeru, prite ue sia no ndhe tenzo seru ◊ cussa est genti chen'e sieru!
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
jugement,
sagesse,
conscience
Ingresu
judgement,
consciousness
Ispagnolu
juicio,
sabiduría,
conciencia
Italianu
sénno,
giudìzio,
saggézza,
consapevolézza
Tedescu
Verstand,
Vernunft,
Weisheit,
Bewußtsein.
sínnu , nm Definitzione
atuamentu, cumprendhóniu e sabidoria de su cristianu e po cussu etotu sa capacidade de fàere in manera giusta, bene cunsiderada e regulada
Sinònimos e contràrios
àrviu,
giudísciu,
imprastu,
selembru,
seru,
tinnu
Maneras de nàrrere
csn:
istare o èssere a s. pesadu = atentu de cumprèndhere; fàghere cosa a s. tentu = a didu tentu, abbididarmente
Frases
lu naro a sinnu sanu ◊ cussu no depet èssere a sinnu sanu, no, su fàghere custos machines! ◊ sos betzos torrant a sinnu de pitzinnos
2.
ndhe l'apo corpada inoghe a sinnu tentu pro faedhare a unu
Ètimu
itl.
Tradutziones
Frantzesu
bon sens
Ingresu
wisdom
Ispagnolu
juicio
Italianu
sénno
Tedescu
Verstand,
Vernunft.