Ditzionàriu in línia
de sa limba e de sa cultura sarda

agiòne , nf: ajona, ajone, ajoni Definitzione genia de lóriga de corria o de pedhe crua chi si ponet a su giuale, in mesu in mesu, po dhue fàere intrare e arrèschere sa punta de sa timona de su carru o de s'arau / furriaisí a un'ajoni = fàgheresi a unu gantzu Sinònimos e contràrios alasoni, bagione 1, cajone 1, fatzolu 1, giussòrgia, sesúgia Frases nosu festis is ajonis cun pedhi de marxani 2. s'espi si fúrriat a un'ajoni candu cracat, ca pungit e mússiat Tradutziones Frantzesu anneau d'un joug Ingresu strip of leather joining the top flail to the handle Ispagnolu mediana, barzón Italianu gombina Tedescu Lederriemen im Pflugbaum.

arràre , vrb Definitzione segai arra, sida; fàere moida de sida Sinònimos e contràrios assidare, scirrai / bacanare, istripitare, sciumbullai, tzacai Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu déboiser Ingresu to strip of leaves Ispagnolu retazar, rozar Italianu sfrascare Tedescu lichten.

dòa , nf: doba, doga, dova Definitzione orrugu longu de linna unu pagu largu, ma prus istrintu in is duas puntas, grussu unos duos centímetros, segau apostadamente po fàere carradas o àteros istrègios deasi; corria de terra, ororu de làcana, illimpiada po no intrare fogos fuios a unu terrenu / fàgheresi a doas = irdoàresi, fàgheresi a cantos, a pimpiridas Sinònimos e contràrios addóidu, dovatu Frases doas de cubas ndhe faghent de linna de castanza e de chercu ◊ si ndhe li ruent sos chíscios, a sa cuba, si abberint sas doas ◊ sa carrada si ponit cun àcua po istríngiri is dobas 2. bi ses passadu tue a falche in manu e as fatu doa ◊ a su cunzadu innantis de intrare s'istiu li cheret fatu sa doa ◊ agiummai lis fuet su fogu a su laore fatendhe doas 3. si ruet, currindhe gai, si faghet a doas! ◊ pro chi t'ischitzes e fales a doas, no bi ndhe faghes, cun megus, de proas! (Pirastru) Sambenados e Provèrbios smb: Doa Ètimu itl., ltn. Tradutziones Frantzesu douve Ingresu stave, antifire strip Ispagnolu duela Italianu dóga, fàscia antincèndio Tedescu Daube, Feuerschutzstreifen.

frísu , nm Definitzione sisia po acapiare s'imbustu a sa parte de ananti; tirighedha de cosa, de orrobba, de làuna Sinònimos e contràrios beta 1, bita 1 Ètimu itl.p fris Tradutziones Frantzesu ruban, bribe, fragment Ingresu ribbon, strip Ispagnolu cinta, banda, tira Italianu nastrino, bindèllo Tedescu Bändchen, Metalltrennband an Konservendosen.

innudàre , vrb: isnuare Definitzione bogare totu su bestimentu, fàere o lassare nudu a unu, leare s'ammontu o àteru chi serbit a carragiare; fintzes brivare de sa cosa, leare a unu su chi tenet, pèrdere totu o abbarrare cun tropu pagu Sinònimos e contràrios nudai, ispollincare / iscucuzare | ctr. bestire Frases bos innudades e si bidides s'erighina non bos ndhe la catzedas a istratzadura ◊ a su malevadadu l’aiant assachiadu e inzurzadu, che l’aiant bogadu a fora dae sa sita e innudadu 2. paja de pudhas aiant prenatu sa corte, carcarianne, chin sas alas innudatas che funnos ispozatos Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu dénuder Ingresu to strip Ispagnolu desnudar Italianu denudare Tedescu entblößen.

irbrossàre , vrb Definitzione segare sa brossa, is pillonatzos de una mata, pruschetotu de su truncu Sinònimos e contràrios brossare, immodhitare, irfroghedhare, ischesciai, ispudhonare | ctr. imbrossai Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu ébourgeonner Ingresu to strip of leaves Ispagnolu deschuponar Italianu scacchiare Tedescu ausgeizen.

irfozàre , vrb: isfogiare, isfozare, sciollai Definitzione betare, segare o pèrdere sa fògia, nau de su matedu Sinònimos e contràrios irfozire | ctr. infollai Frases in tempus de sicore meda sas àlvures s'isfozant ◊ totu acurtzu a sos budrones semus irfozendhe sos fundhos de sa bide Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu effeuiller Ingresu to strip the leaves Ispagnolu deshojar Italianu sfogliare Tedescu entblättern.

irgomàre , vrb: iscomare, scomai Definitzione ischimare, segare is cambigiolos de is naes, is puntas de is matas Sinònimos e contràrios iscarvare, ischimare, ischimizonare, isfrongiare Frases faghent iscomare s'ílighe mannu pro fàghere unu letu de sida Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu effeuiller Ingresu to strip of leaves Ispagnolu escamondar Italianu sfrondare Tedescu entlauben.

iscarríre , vrb Definitzione segare sa carre, sa prupa de s'ossu, orrunchinare; pèrdere sa prupa comente unu illàngiat Sinònimos e contràrios irromasire, isprupare, ispurpire Frases de cudhu teracu mumudinu sos porcos acorrados si ant iscarridu finas sos ossos Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu décharner, maigrir Ingresu to strip the flesh, to thin Ispagnolu descarnar Italianu scarnire, dimagrire Tedescu entfleischen, abnehmen.

isfrongiàre , vrb: sfrongiai Definitzione segare is puntas, is cambos prus fines de is matas, de sa linna Sinònimos e contràrios irgomare, iscarvare, ischimare, ischimizonare Tradutziones Frantzesu élaguer Ingresu to strip of leaves Ispagnolu escamondar Italianu sfrondare Tedescu entlauben.

ispampinadúra , nf Definitzione su ispampinare Sinònimos e contràrios scirrada Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu épamprage Ingresu strip (of a vine) Ispagnolu despampanadura Italianu spampanatura Tedescu Ablaubung.

ispampinàre , vrb: spampinai Definitzione segare sa fògia (pàmpinu) de sa pértiga noa de sa bide po chi s'àghina pighet prus sole e ària Sinònimos e contràrios immamare, irfozare, scirrai Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu épamprer Ingresu to strip of its leaves (a vine) Ispagnolu despampanar Italianu spampanare Tedescu ablauben.

ispanàre , vrb Definitzione nau prus che àteru de vites o cosas deasi, papare o consumare sa filetadura de no intrare prus sidhada e de no poderare ca no istringhet; pps coment’e agt., chi girat chentza istrínghere Tradutziones Frantzesu foirer Ingresu to strip Ispagnolu pasarse de rosca Italianu spanare Tedescu überdrehen, ausleiern.

ispogiàre , vrb: ispollai, ispotzare, ispozare, spogiai Definitzione bogare una parte de su bistimentu chi si portat bestiu (sinono si narat ispollai nudu, innudare); nau de is matas, pèrdere sa fògia; in cobertantza, isfrutare s’àteru, pigandhondhedhi su chi tenet / ispollai unu frori = irfozare unu fiore nendhe sas peràulas m'istimat, mi gelat pro ischire de calicunu o calicuna… Sinònimos e contràrios ischígnere, ispannuliare, spollincai, spollitai | ctr. bestire, chígnere Frases sa mama, irghilinada, imbratada de sàmbene, ispozat sa pitzinna pro nanchi li firmare su sàmbene ◊ incomintzant a s'ispotzare, unu pintzu ifatu de s'àteru, fintzas a restare nudas de su totu ◊ si fiant agataus ispollaus nudus ◊ si acostat, si nd’ispollat su bonetu e at saludau 2. s'ischiavu modernu l'ispozat e lu vendhet su guvernu ◊ sas àrvules s'ispozant, si vestint de nie e tristos sos puzones isetant su veranu Ètimu ltn. spoliare Tradutziones Frantzesu déshabiller Ingresu to strip Ispagnolu desvestir Italianu spogliare, svestire Tedescu ausziehen.

sciollài , vrb: irfozare*, isciollai, sfollai Definitzione istacare o pèrdere sa fògia; nau de is metallos abbrigaos, bogare ischerdas, ischintídhias / s. s'àxina = ispollaidha de su pàmpinu Sinònimos e contràrios irfozire, sfollitai Tradutziones Frantzesu effeuiller Ingresu to strip the leaves off Ispagnolu deshojar Italianu sfogliare, defoliare Tedescu entblättern.

scirrài , vrb: iscirrare Definitzione segare is puntas de sa bide, de sa cosa chi creschet in is cresuras, e àteru: nau de sa bide in ierru, bogare in croba, segàreche is pértigas chi no si lassant po bogare frutu o fàere linna Sinònimos e contràrios isbitare, ischirrare, iscoromedhai, ispampinare, ispatare, scimai Maneras de nàrrere csn: scirrai s'ollu = sceberai o chirriare s'ozu dae s'abbagrasta; s. sa porta = iscancarare sa zanna Frases in austu si scirrat sa bíngia ◊ tocat a scirrai sa cresuri ca est pighendi tropu logu 2. portat su bistiri scirrau, po fai biri ca est créscia 3. mi dh'aberis, cussa genna, o bolis a ndi dha scirrai?! Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu épamprer, écimer, éclaircir Ingresu to strip of its leaves (a vine), to prune Ispagnolu despampanar Italianu spampanare, cimare, sfoltire Tedescu abblatten, stutzen, lichten.

sesúgia, sesúja , nf, nm: sisuja, sisuju, susúgia, susuja, susuza Definitzione est una genia de lóriga de loru o pedhe crua chi si ponet a su giuale, in mesu in mesu, po dhue intrare sa punta de sa timona de su carru o sa canna de s'arau / pinnicare o fortzicare sa cosa, sa zente che susuja = fàere a unu gànciu, atrotigare, acancarronare Sinònimos e contràrios agione, alasoni, bagione 1, cajone 1, fatzolu 1, giussòrgia Terminologia iscientìfica msg Ètimu ltn. subjugia (lora) Tradutziones Frantzesu anneau d'un joug Ingresu strip of leather joining the top flail to the handle Ispagnolu barzón Italianu gombina Tedescu Lederriemen im Pflugbaum.

spetzài, spetzàri , vrb Definitzione segare, istacare sa petza de s'ossu (spetzari = segare, fàere a orrugos linna o àteru) Sinònimos e contràrios isprupare Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu écharner Ingresu to strip the flesh off Ispagnolu descarnar Italianu scarnare Tedescu entfleischen.

tíra , nf, nm: tiru 2 Definitzione crantu, orrugu longu e istrintu de calecuna cosa, pruschetotu de cosa lada (orrobba, pedhe e àteru), nau fintzes de tretu de terrenu istrintu e longu; fintzes errigas de colore diferente in s'orrobba / min. tiredha, tiriedha, tirighedha, tirinedha, tirixedha Sinònimos e contràrios loria, tirete, zira Maneras de nàrrere csn: faindi tiras, de unu = bogare a corriolos, fàgherelu a bisera; segai a tiras = a tizas longas Frases nemus cosit una tira de arrobba noa a unu bestiri béciu ◊ portàt is peis e is manus trogaus a tiras de linu ◊ at segau su lentzolu a tiras a tiras ◊ cun sas frófighes at segadu sa velina a tirighedhas ◊ de bestiolus nci nd'at a màncias e a tiras 2. a s'orbescidroxu iat bistu una tira de terra: fiat un'ísula ◊ tengu una tira de terra chi no balit nudha Ètimu ctl., spn. Tradutziones Frantzesu bande, lange Ingresu strip, band Ispagnolu tira, raya Italianu strìscia, banda, fàscia Tedescu Streifen.

zíra , nf Definitzione tira de css. cosa (orrobba, làuna o àteru), ma fintzes terrenu istrintu e longhitu Sinònimos e contràrios tira Frases connosco su fele trummentosu chi s'ànimu a ziras mi riduet (M.Meridda)◊ cuaiant carres e birgonzas sas ziras mias fatas a latranga 2. sa terra nostra sica e nuda si bestat de birdura in dogni zira! ◊ su sole est nadu e subra ’e sas giaras terras aradas, cun alas lezeras, ruet sa lughe in coloradas ziras (P.Casu) Ètimu spn. jira Tradutziones Frantzesu bande Ingresu strip Ispagnolu tira Italianu strìscia Tedescu Streifen.