aggrighidhíri , vrb Definitzione
si narat de erbas e matas chi pigant, candho si prantant, e creschent
Sinònimos e contràrios
abbivorare,
crèschere,
imbènnere,
tènnere
Tradutziones
Frantzesu
s'enraciner,
fig. prendre
Ingresu
to sprout
Ispagnolu
arraigar
Italianu
attecchire
Tedescu
Wurzel fassen.
atechíre , vrb: atichire Definitzione
su pigare a crèschere de una cosa prantada, de un'innestu, de calecuna cosa chi andhat in bonu; nau de su fogu, cumenciare a tènnere, inchèndhere, fàere fràmula
Sinònimos e contràrios
assocai,
tènnere
2.
su sèmene de su crabuvigu finamentas in sa roca atichit ◊ su fogu no atichiat e a foltza de lu sulare at segadu su sulavogu
Tradutziones
Frantzesu
s'enraciner,
fig. prendre
Ingresu
to sprout
Ispagnolu
arraigar,
prender
Italianu
attecchire
Tedescu
Wurzel fassen.
briòne , nm Definitzione
su cambu nou chi bogat sa linna grussa; candhela de mucu, comente calat a is piciochedhos muconosos
Sinònimos e contràrios
brossa,
bullone,
froedha,
inseurru,
irbrossa,
pigionatzu
/
lobedha
Frases
sos briones noos, modhes, de s'ispàrau sunt bonos a manigare ◊ su bentu asciutu, isfidiadu, mujat sos briones ch'in s'ànima mi tudhint (A.Porcheddu)
2.
unu pisedhu zughiat su mucu falendhe a briones
Tradutziones
Frantzesu
turion,
chandelle
Ingresu
sprout
Ispagnolu
turión
Italianu
turióne
Tedescu
Turione.
brioníre , vrb Definitzione
bogare pigionatzos, cambos noos, nau de is linnas, de naes segadas in tretu grussu
Sinònimos e contràrios
apillonai,
brionare,
briorare,
broculare,
brotai,
brundhire,
incorumedhai,
pigionaciare,
puzonire
/
nàschere
Frases
sos bentos malos ti ant irratada, ma deves brionire torra! ◊ inue su sole ispalghet grinas de incantu totu brionit e prendhet a oro che pispiadu de càlighe santu (G.Stara)
2.
candho iscumparint sas furas e brionit s'onestade torro a bolare ◊ brionit s'aficu
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
bourgeonner,
pousser des bourgeons
Ingresu
to sprout
Ispagnolu
brotar,
germinar
Italianu
germogliare
Tedescu
sprossen.
bullòne , nm Definitzione
pigione nou chi bogant is matas, mescamente in su truncu, in is naes grussas pudadas
Sinònimos e contràrios
brione,
brossa,
cambigiolu,
froedha,
fruntza,
inseurru,
irbrossa,
pigionatzu
Terminologia iscientìfica
rbr
Ètimu
itl.
pollone
Tradutziones
Frantzesu
bourgeon
Ingresu
sprout
Ispagnolu
brote
Italianu
rampóllo
Tedescu
Sproß.
cherchizòne , nm: crechigione Definitzione
matighedha de crecu, comente dhue ndh'at chi abbarrat bascitu, a tupa, mescamente candho essit de s'arraighina de una mata segada
Frases
solu su cherchizone bi est creschindhe in sas terras chentza prus aradas
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
bourgeon de chêne
Ingresu
oak sprout
Ispagnolu
chaparra,
sardón
Italianu
querciòlo
Tedescu
junge Eiche.
chimíre , vrb Definitzione
nau de erbas, fàere o bogare sa chima o candhelita ue faent su frore
Sinònimos e contràrios
abbrabai,
abbrossare,
frunzire 1,
inchimire,
inceurrare,
ingrilliri,
tidhire
/
folai,
indobiri
Frases
beda, tzicória, litos betzos e gai si che chimint comente intrat beranu
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
bourgeonner
Ingresu
to sprout
Ispagnolu
germinar,
brotar
Italianu
germogliare,
fare il gètto o stèlo di alcune èrbe
Tedescu
sprießen,
treiben.
froèdha , nf, nm: froghedha,
froighedha,
fruedha,
fruedhu Definitzione
cambu nou, mescamente su chi essit in su truncu o in sa segada de una pudadura de is matas: si narat fintzes a sa punta de unu prantone; genia de essidura, de guronedhu in sa pedhe
Sinònimos e contràrios
annou 1,
brione,
brossa,
bullone,
froa,
froe,
inseurru,
irbrossa,
pigionatzu,
proedha
/
brussedha,
caigioni,
frusca,
laturra
Frases
de cust'àlvure ndhe paro una froedha ◊ s'àrvore at bocau froedhas noitolas ◊ che cherent segadas sas fruedhas de s'ozastru pro chi crescat sa linna de sas olias
2.
printzípiat sa vida a fruedha che una criadura (A.Piu)◊ pacos núrtiles brusant galu froedhas lassàndhennos chena àlinu ◊ mirèndhedi gasie sicu e mortu e sentza froighedhas totu in giru una tumba mi est pàrfidu cuss'ortu (P.Cabras)
Ètimu
ltn.
flagellum, flagella
Tradutziones
Frantzesu
bourgeon
Ingresu
sucker,
sprout
Ispagnolu
vástago
Italianu
pollóne
Tedescu
Sproß.
inseúrru , nm, nf: intzaurru,
intzéurra,
intzeurru Definitzione
cambu nou chi bogant is sèmenes naschindho
Sinònimos e contràrios
brossa,
cirrione,
froedha,
grillu 1,
infeurru,
irbrossa,
pigionatzu,
schésciu,
serione,
tudhu,
tzéurra,
tzirriotu
Frases
biu tancas frorias e bíngias, biu intzaurrus frorius, sigurus (G.P.Salaris)
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
bourgeon
Ingresu
sprout
Ispagnolu
brote,
vástago
Italianu
germòglio
Tedescu
Sproß.
piglionài , vrb: pillonai,
apillonai,
pixonai,
puzonare Definitzione
fàere àteru pigione; bogare sa tzeurra, àteros tudhos o pigionatzos, àteros cambos, nau de s'erba, de su laore, de is matas; aciapare, cassare pigiones; in cobertantza, cricare pillona, cricare ómine / pudha pillonada = chi zughet sos pudhighinedhos, is pigionedhos aifatu
Sinònimos e contràrios
schissurai
/
acambare,
afroghedhare,
apuzonare,
brionire,
brotai,
brundhire,
pigionaciare,
puzonire,
rampudhire,
tidhire
/
turdare
Frases
cussos mògios bi ant pagu a puzonare ◊ candho si acúrtziat sa die de puzonare, sa reina faghet unu cíulu fine fine e sas àteras abes si ponent in movimentu pro si tucare
2.
s'erva est puzonendhe ◊ su trigu at puzonadu in sete e oto cambas ◊ segundu s'erba chi est, mancai ndi dha tiris torrat a pillonai ◊ sa craba distruit sa mata apena pillonendi ◊ a sos frutales sa temporada los danníficat candho sas àrvures sunt fioridas o puzonadas ◊ totus is sèminis pillonant
3.
custa est una pudha piglionada
4.
chi cuss'amori torrit a pillonai!
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
bourgeonner
Ingresu
to sprout
Ispagnolu
germinar,
brotar
Italianu
germogliare
Tedescu
sprießen,
sprossen,
treiben.
pudhòne 1 , nm: pullone Definitzione
fruedha, pigionatzu, cambu noàdile chi bogant is linnas
Sinònimos e contràrios
brione,
froedha,
irbrossa,
isfraone,
pigionatzu,
rebudhu
2.
chi brotent pudhones de sustàntzia e onestade!
Ètimu
itl.
Tradutziones
Frantzesu
bourgeon
Ingresu
sprout
Ispagnolu
chupón,
brote
Italianu
pollóne,
rampóllo
Tedescu
Schößling,
Sproß.
rebúdhu , nm: arrempudhu,
rempudhu,
rimpudhu Definitzione
cambu nou chi essit in sa linna grussa de is matas, fintzes erba naschindho
Sinònimos e contràrios
brione,
brossa,
froedha,
inseurru,
irbrossa,
pigionatzu
/
pumpullu,
tzaurra
Frases
su fiore chi apo pastinadu at bogadu rebudhedhos dae fundhu ◊ frores chene rempudhu e chene asore (L.Loi)◊ in capidanni su rimpudhu fit cumentzandhe a colorare tancas e ortos
Terminologia iscientìfica
rbr
Ètimu
ltn.
*repullus
Tradutziones
Frantzesu
bourgeon
Ingresu
sprout
Ispagnolu
brote,
vástago
Italianu
pollóne,
rampóllo
Tedescu
Sproß.
rúpere , vrb Definitzione
su naschire, su essire de s'erba intzeurrada, su passare de una parte a s'àtera in logos prenos de linna (cresura, matedu, padente cracu); su pesare de s'arrescotu a pitzu in su cadhàrgiu postu in su fogu; su si apèrrere de una pibisia impostemada (in matéria)/ pps. rúpidu / rúpere in titas = ammadurare in titas, nadu de pitzoca faghindhe a fémina
Sinònimos e contràrios
acarpire,
irrúpere,
irrutiare,
punciai,
rupire,
scoitai,
tidhire
Frases
si no proet, s'erba no rupet ◊ duos tudhos d'erba bi at rúpiu ◊ in cussu tretu ifustu su logu est totu rúpidu ◊ aiat próitu meta e a capitanni su terrinu fit rúpitu primitiu
2.
passesit rupendhe buscos de ozastros, de chercos, de lidones ◊ rupes sos gianniles, pedendhe ◊ in cussas cresuras no faghet a bi rúpere ◊ no isco comente cussa famíllia de Frantza passendhe in Córsica ndhe rupeit innoghe
3.
su soru depet rúpere chentza pesare bullu
Sambenados e Provèrbios
prb:
bucone partiu no rupet brente
Ètimu
ltn.
rumpere
Tradutziones
Frantzesu
pousser,
pénétrer
Ingresu
to sprout,
to pass through
Ispagnolu
brotar,
penetrar
Italianu
spuntare dell'èrba,
penetrare
Tedescu
hervorsprießen,
eindringen.
seriòne , nm: sirione,
sirioni,
tirione Definitzione
pigione o cambu nou chi bogant is sèmenes naschindho (ma dhu narant fintzes de su chi bogat sa chibudha a conca, s'àgiu, sa patata cumenciandho a naschire), fintzes pigionatzu de is matas; in cobertantza, sa natura de s'ómine
Sinònimos e contràrios
cirrione,
grillu 1,
inseurru,
síriu,
tudhu,
tzirriotu
Frases
ses cari biancu che sirione naschitu suta de preta! ◊ chi unu sirione potat essire dae sa terra chene órdine issoro los ofennet prus de una fusilata, ca su sirione est sinnu de sa vita chi timent (M.Pira)◊ sa chibudha est totu boghendhe su sirione
Terminologia iscientìfica
rbr
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
plumule,
thalle,
bourgeon
Ingresu
embryo,
sprout
Ispagnolu
embrión,
plúmula,
tallo,
brote
Italianu
embrïóne,
plùmula,
tallo,
germòglio
Tedescu
Embryo,
Knospe,
Thallus,
Sproß.
síriu , nm: siru 1,
tzíriu Definitzione
sa puntighedha noa chi bogant is sèmenes naschindho, fintzes sa chima o candhelita chi faent unas cantu erbas candho lompent po fàere su frore e su sèmene
Sinònimos e contràrios
serione,
tudhu
/
chima
Frases
campos semenados de geniosos sírios
Terminologia iscientìfica
rbr
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
thalle,
bourgeon,
bout,
cime
Ingresu
sprout
Ispagnolu
tallo
Italianu
tallo,
cima
Tedescu
Thallus,
Sproß.
túdhu , nm: (su t. = sutúdhu)
Definitzione
puntighedha noa chi bogant is sèmenes mescamente in terra o in s'úmidu, naschindho, fintzes cosa (erba o àteru) fine e longa a bisura de pilu; pilu grussu mescamente de porcu; genia de essidura in sa carre, a puntighedhas piticas (essida de t. = papavarre)/ pònnere su t. de su fritu, de sa timoria = pònnere sa tzudha, inteterare su pilu in s'oru de s'arraighina
Sinònimos e contràrios
grillu 1,
inseurru,
limbedha,
serione,
síriu
/
tudha
Frases
sa chibudha at fatu su tudhu ◊ a fríere si ponet sa chibudha a tudhu, puru ◊ unu tudhu de erba, de pilu ◊ si la giogas cun megus, s'arva cana, a tudhu tudhu tota ti l'ispilo
2.
ndhe li tirat su pilu a tudhu a tudhu ◊ nos ndhe ponet pódhighe de tudhu in sa carena ◊ si bos naro sa mia, bos ndhe ponet su tudhu e su fritu
Terminologia iscientìfica
rbr
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
bourgeon,
brin d'herbe
Ingresu
blade (of grass),
sprout
Ispagnolu
tallo,
brote,
brizna de hierba
Italianu
tallo,
germòglio,
filo d'èrba
Tedescu
Thallus,
Trieb.