abbacràsta , nf: abbagrasta, acuagrasta Definitzione s'abba chi portat s'olia e chi, candho est mólia, si ndhe iscèberat e si fúliat po chistire s'ógiu límpiu; s'abba de su giodhu, sa chi s’iscèberat faendho su butiru; nau in cobertantza, cosa de pagu valore, machine Frases pro chirriare bene s'ozu dae s'abbagrasta a sos isportinos lis cheret betadu abba budhindhe 2. tue in conca bi giughes abbagrasta, bellu meu! Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu eau restante du procéde de préparation des olives Ingresu water remnants of olives processing Ispagnolu oleaza Italianu àcqua residuata dalla lavorazióne delle olive Tedescu nach der Bearbeitung von Oliven oder Milchprodukten entstandene Flüssigkeit.

abbaràza , nf: acuaràgia Definitzione ógiu de trementina, bonu po ammodhigare e iscagiare méngius su vernissu a manera de acivire de prus frigau a pinzellu Tradutziones Frantzesu térébenthine Ingresu oil of turpentine Ispagnolu aguarrás Italianu ràgia, diluènte Tedescu Terpentinöl.

abbentàda , nf Definitzione bentu chi portat fragu pudésciu, fragu meda chi si pigat agiummai coment’e chi siat una nue de bentu; idea, pentzada chi benit a conca; su abbentare, asciutare Sinònimos e contràrios abbentu, abburata, afrusada, arrancu, arrasta, fiacu 1, pudescioi / meleda, seledu Frases comente colas acurtzu leas s'abbentada de su fragu chi lassat andhare ◊ at bénnidu un'abbentada de pudidore chi no si bi podiat parare! ◊ comente ant picau s'abbentada de su pudiore ant bochinau ispaporicaos 2. li at bénnidu un'abbentada a conca!… 3. a custa robba li cheret dadu un'abbentada, ca est ifusta Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu coup de vent, fig. vague Ingresu gust of wind, stench Ispagnolu vaharada, ventada Italianu zaffata, ventata Tedescu übelriechende Dunstwolke, Windstoß.

abboàu , pps, agt: abbuau Definitzione de abboai, abbuai; guastu de sa népide, de s'abbuera, nau de laore Sinònimos e contràrios addulliu, afrachilau, allampiau, anneuladu, calinu, chiconosu Frases su lori est abboau Tradutziones Frantzesu rabougri, niellé Ingresu for a fruit which, doesn't ripe for excess of heat, affected by smut Ispagnolu atizonado Italianu golpato Tedescu aufgrund von Hitze ungenügend gereiftes Getreide, von Brandpilzen befallenes Getreide.

abrúra , nf: avrura Sinònimos e contràrios abriore, aspreine, frigidúmene, frigilidade, fritore, frizidore 2. aiat mutatu ghitza e, de mal'avrura, aiat incumannatu a Murripintu de iscapare su cane (A.Pau) Terminologia iscientìfica tpm Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu âpreté Ingresu harshness of weather Ispagnolu tiempo destemplado Italianu asprézza del tèmpo Tedescu rauhes Wetter.

acaída , nf Definitzione sa citia, sa firmada chi unu faet foedhandho Sinònimos e contràrios cagliada, cedada, citida Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu action de taire Ingresu action of being silent Ispagnolu callada Italianu atto di tacére Tedescu Schweigen.

achipíre, achipíri , vrb Definitzione fàere meda in pag'ora; fàere a ora, a tempus Sinònimos e contràrios achivire, aciviri, acodie Maneras de nàrrere csn: a. bisonzu = resèssere a fàghere; a. a su dovere = atèndhere a su dovere, fai unu doveri Frases chie est lestru e cabosu achipit in su tribàgliu ◊ a cosire a màchina s'achipit prus chi no a manu ◊ pro achipire faghide cun ambas manos! ◊ tocat de achipire si cherimus cumprire su tribàgliu! ◊ triballu inzotosu no si ndhe achipit ◊ si s'achipit de coro su dovere che passat su tempus prus serenu 2. chi ia achípiu a su pulma no ndhe fui torrau a pei ◊ su tempus est lestru e deo no poto achipire: lu giuto a tretu e mi at bell'e sighidu (N.Pianu)◊ oe no dh'achípio a fàere custa faina: che dh'acabbo cras ◊ candu est meda, in logu de asfaltu s'àcua no benit achipia Ètimu itl. accivire Tradutziones Frantzesu faire vite, travailler efficacement Ingresu to get through a big piece of work, to work with efficacy Ispagnolu despachar Italianu sbrigare mólto lavóro in pòco tèmpo, lavorare con efficàcia Tedescu leisten, schaffen.

afallídu , pps, agt: afalliu, avaliu, avalliu, fallidu Definitzione de afallire; nau de laores e frutuàrios, chi funt guastos, chentza lómpios; nau de un'animale, de ccn., chi est làngiu Sinònimos e contràrios bíciu, caliu / afésiu, scalixiu | ctr. líaru Frases su trigu est afallidu ◊ is trigus candu si sicant e no funt cumprius ancora funt avalius Tradutziones Frantzesu desséché, rabougri Ingresu fruit which doesn't come to ripeness for an excess of heat Ispagnolu zocato, zorollo Italianu afato Tedescu verkümmert.

afavàdu , agt: afavau Definitzione de afavare; immalaidau de sa fae chi at papau; chi est chentza fortzas, arréndhiu coment'e malàidu de afavamentu, chi si est pérdiu de ànimu Sinònimos e contràrios afaighedhau / cdh. afaatu Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu malade, atteint du favisme Ingresu a person which can easily contract the ilness of favism Ispagnolu que padece favismo Italianu fàbico Tedescu Bohnenvergiftung (Fabismus)

afessionàre , vrb: afetzionai, afetzionare Definitzione pònnere amore a s'àteru, a calecuna cosa Sinònimos e contràrios amorare, apegai Ètimu itl. Tradutziones Frantzesu s'affectionner Ingresu to become fond of Ispagnolu encariñarse, apegarse Italianu affezionarsi Tedescu Zuneigung fassen.

afrísciu , nm Definitzione su si adatare a su bisóngiu, a un'apretu / po afrísciu = pro netzessidade, pro su bisonzu Frases cussa est zente de pagu afrísciu ◊ allà un'afrísciu, ita bregúngia, a isterri totu asusu de su letu po papai! Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu faculté d'adaptation Ingresu spirit of adaptability Ispagnolu capacidad de adaptación Italianu spìrito di adattaménto Tedescu Anpassungsfähigkeit.

aggangrenadúra , nf Definitzione su cangrenare, su mòrrere de sa carre pudrigandho, faendho in matéria; su inteterare chi si faet po su fritu Sinònimos e contràrios cangrena / cancaramentu Terminologia iscientìfica mld Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu gangrène, rigidité Ingresu gangrene, stiffness deriving from an excess of cold Ispagnolu gangrena, entumecimiento Italianu cancrèna, rigidità articolare da fréddo Tedescu Brand, vor Kälte gestarrte Gelenke.

aggatàda , nf Definitzione su aggatare, su istrecare Sinònimos e contràrios afissa, strecada Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu écrasement Ingresu squeeze, kind of flat bread Ispagnolu aplastamiento Italianu schiacciata Tedescu Quetschen.

aggrillàu , agt Definitzione nau de ccn., chi portat bibbigorrus, ideas istrambecas in conca Sinònimos e contràrios acascabellau, dengosu, schinitzosu Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu qui est plein de lubies Ingresu to be full of whims Ispagnolu soliviantado Italianu che ha grilli per la tèsta Tedescu wer Grillen im Kopf hat.

agiòne , nf: ajona, ajone, ajoni Definitzione genia de lóriga de corria o de pedhe crua chi si ponet a su giuale, in mesu in mesu, po dhue fàere intrare e arrèschere sa punta de sa timona de su carru o de s'arau / furriaisí a un'ajoni = fàgheresi a unu gantzu Sinònimos e contràrios alasoni, bagione 1, cajone 1, fatzolu 1, giussòrgia, sesúgia Frases nosu festis is ajonis cun pedhi de marxani 2. s'espi si fúrriat a un'ajoni candu cracat, ca pungit e mússiat Tradutziones Frantzesu anneau d'un joug Ingresu strip of leather joining the top flail to the handle Ispagnolu mediana, barzón Italianu gombina Tedescu Lederriemen im Pflugbaum.

agonía , nf: angonia, angunia Definitzione is penas de sa morte, su èssere morindho, sufrimentu, pena; fintzes tocu de campana candho morit ccn. Sinònimos e contràrios ispiru / cdh. agunia Frases at fatu un'istragada agonia ◊ so morzendhe e chentza mòrrere: forsis pena gai istragada no est s'agonia ◊ columba, no ti lebes sentimentu ne in coro ti lighes angonia! (C.Buttu) Tradutziones Frantzesu agonie Ingresu pangs of death Ispagnolu agonía Italianu agonìa Tedescu Agonie.

ailànti, ailàntu , nm Definitzione linna furistera, forte e tostada, genia de mata de s'Austràlia o de s'Àsia Sinònimos e contràrios nuxivuristera, olanda Terminologia iscientìfica mtm, Ailanthus altissima Tradutziones Frantzesu ailante Ingresu tree of heaven Ispagnolu ailanto Italianu ailanto Tedescu Ailanthusbaum.

aíssu , nm: aito, aitu Definitzione su frore de su lidone / mele de aitu = mele ranchitzu, marigosu, su chi s'abe faghet de su fiore de su lidone Sinònimos e contràrios eritzàmene pruma 1 Terminologia iscientìfica rbr Ètimu srdn. Tradutziones Frantzesu fleur d'arbousier Ingresu the flower of the strawberry-tree Ispagnolu flor del madroño Italianu fiore del corbézzolo Tedescu Blume des Erdbeerbaums.

albúciu , nm Definitzione s'arraighina grussa chi portat s’abrutzu Terminologia iscientìfica rbr Ètimu ltn. albucium Tradutziones Frantzesu bulbe de l'asphodèle Ingresu bulb of the asphodel Ispagnolu bulbo del asfódelo Italianu bulbo dell'asfodèlo Tedescu Asphodillzwiebel.

«« Torra a chircare