Ditzionàriu in línia
de sa limba e de sa cultura sarda

abbèlta , nf: abberta, aperta Definitzione su abèrrere; filidura, isperradura in cosas tostadas coment'e is muros, sa linna, cimentu, fintzes me in sa terra candho est sicada meda / avb. faedhare, fàghere a s'a. = in manera crara Sinònimos e contràrios afilada, afiladura, cannidura, filidura, irganzada, isperrada, tzacadura | ctr. serrada 1 Frases a s'abberta de sos ojos chi apo fatu t'apo connotu ◊ a s'abberta de sa buca ti che ingullo! ◊ sa terra si unfrat a s'abberta de su semen chi si abbiat ◊ a cada aperta de buca, candho favedhabat issu, féminas e ómines l'acumpanzabant a cuncordu de tzocadas de manos Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu lézarde, fissure Ingresu crack Ispagnolu apertura, abertura, grieta Italianu apertura, spacco Tedescu Öffnung.

afiladúra , nf: afilatura, fibadura* Definitzione su si cannire, tzacare, filare de cosa tostada; genia de aperta, una síngia fine che filu, chi faet sa cosa tostada mescamente chídrina (linna, pedra, bidru) candho leat cropu o fintzes comente sicat; passada de pedra (o de àteru) po bogare s'atza a un’aina po segare Sinònimos e contràrios abbelta, abbeltura, afilada, filidura, sinnigada, tzacadura / acutadura, arrodada, arrodadura Tradutziones Frantzesu lézarde, fissure Ingresu crack Ispagnolu grieta Italianu crèpa Tedescu Spalt.

calancólu , nm: carancolu Definitzione genia de istampu o gruta pitica Sinònimos e contràrios calanca, pentorzu, percolu Frases ti apo chircadu in donzi carancolu ◊ su tilibbriu est carrandhe tzilighertas a intro de unu carancolu Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu fissure, trou Ingresu crack, hole Ispagnolu hendidura, agujero Italianu fessura, fóro Tedescu Schlitz.

canníre , vrb Definitzione apèrrere che canna, fàere una tzacadura a cosas de linna, de imbidru, terra, pedra e àteru de tostau (es. broca, pratu) Sinònimos e contràrios abbèrrere, afilai, chinnire 1, filiri, fresai, intzignai, iscricai, sacai, scanniri, sinniai Frases su becu s'est impercau e s'at canniu un'anca ◊ ti canno sas costas, si ti ponzo manu a fuste! ◊ a tibe no ti si cannit sa conca dae sos pessamentos!… Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu fêler Ingresu to crack Ispagnolu rajar, resquebrar Italianu incrinare Tedescu Sprünge machen.

ciascàre , vrb: ciaschiai Definitzione fàere brullas, nàrrere agudesas, erríere Sinònimos e contràrios abbefiare, befai, brugliare, ciasconare, collonare, inciascai, tzaschidare Frases in su saucu como riet sa morte, cuasi ciaschendhe ◊ comintzant totu a si ndhe ciascare, a fàghere ispassos ca sunt cosas de pònnere in gazeta ◊ cussu ciàschiat annomingendu sa genti ◊ ridindhe e ciaschendhe faghizis sa brulla a una bella pisedha! Ètimu spn. chasquear Tradutziones Frantzesu plaisanter Ingresu to crack jokes Ispagnolu bromear Italianu scherzare, dire facèzie Tedescu scherzen.

crebàda , nf: crepata, cribada Definitzione su crebare; sa segada chi si dhue faet in sa cosa chi si tzacat; carda de arrennegu; foedhandho a disprétziu, cagada Sinònimos e contràrios crebadura, tzacadura Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu lézarde, crevasse, fêlure Ingresu crack Ispagnolu grieta Italianu crèpa Tedescu Riß.

crebulàre , vrb Definitzione su si tzacare o filare de is cosas Sinònimos e contràrios afilai, cheprinare, ischerchedhare, iscrafangiai, sacai 2. fit chena piòere paritzos annos e sa terra fit tota crebulada e sica Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu crevasser Ingresu to crack Ispagnolu agrietarse Italianu screpolarsi Tedescu aufspringen.

ischerchedhàre, ischerchedhiàre , vrb: iscrachedhare, iscrechedhare, iscrechedhiare, iscrechidhare, iscrichiedhare Definitzione apèrrere, tzacare, nau de unos cantu frutos chi de cantu funt prenos, bene lómpios, si aperit su corgiolu (figu, figumorisca, arenada): a sa figu chi faet deosi dha narant iscrita, iscrachedhada Sinònimos e contràrios crebulare, scaravangiai Frases s'ischerchedhat sa méndhula candho est lómpia ◊ bella, custa figu: si est totu iscrachedhendhe de cantu est cota e crispa ◊ dogna pane si unfràt e s'iscrichiedhàt 2. sa madrighe canno est bene pesada est totu iscrichiedhada ◊ sas pedras postas a tríbide in su fogu si sunt ischerchedhiadas e iscantadas Tradutziones Frantzesu crevasser Ingresu to crack Ispagnolu regañar Italianu screpolare Tedescu rissig machen.

ischinníri , vrb: scanniri Definitzione apèrrere che canna, tzacare, fàere una segada a sa broca, pratu, tianu o àteru deasi chídrinu, tostau Sinònimos e contràrios abbèrrere, afilai, cannire, chinnire 1, filiri, fresai, sacai, sinniai Frases a corpu de perda ant ischinniu su bustu de un'istàtua Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu fêler Ingresu to crack Ispagnolu desportillar, mellar Italianu incrinare Tedescu einreißen.

isciopài, isciopàre , vrb: iscopiai 1, iscopiare, issopare, ixopare, sciopai Definitzione su si apèrrere a crepadura, a tzàcurru, po sa fortza chi ispinghet de sa parte de aintru, o fintzes po pesu meda de fora; su si pesare o pònnere a s'ingrundha a nàrrere, cumenciare calecuna cosa de forte o grave totinduna / isciopa! = foedha! (nau cun tzacu) Sinònimos e contràrios cherpai, ciopai, scuartarai Frases gei nau ca funt isciopendusí, in cussa bidha: gei ses un'isparatoriedhu!…◊ no cabet su coro in sa càscia e si no làgrimo isciopat ◊ s'ambesue daghi si atatat meda ixopat ◊ arresètadi, gai no iscópias che sa buscica de su porcu! ◊ una granata dhi fut iscopiada a pagu tretu e dh'iat pesau a bolai ◊ mi apo issopau unu fruschedhu cun s'agu (P.La Croce) 2. gasi isciopesit pro tantu penare isfoghendhe in piantos e lamentos ◊ si trínnigat, no podet faedhare, poi isciopat in risu tristu e feu ◊ in cussu prammu de terrinu fit iscopiada sa gherra ◊ cudhas si sunt pilisadas chi pariat iscopiandhe su locu Ètimu itl. schioppare Tradutziones Frantzesu éclater, crever Ingresu to explode, to crack Ispagnolu reventar Italianu scoppiare, crepare, esplòdere Tedescu bersten.

istochidàre , vrb: stochidai Definitzione fàere a tzàcurru, a tzàcurros meda aifatu de pare coment'e cosa chi sighit a iscopiare Sinònimos e contràrios sacai, trachedhare, tzacarrai, tzacazare, tzocai Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu crépiter, craquer Ingresu to creak, to crack Ispagnolu crepitar, crujir Italianu crepitare, scricchiolare Tedescu knistern.

sàbixi , nm: axi, sàgili, sàighi, sàliche, sàlige, sàlighe, sàligi, sàlixi 1, sàlligi, sàxibi, sàxili Definitzione genia de linna modhe e lenta de logos de abba, no tanti manna, faet pértigas bonas po intèssere, bestire istrègios, fàere pischedhas e cosas deasi / ollastedhu de arriu est sa calidade orrúbia = Salix purpurea; sàlighe pianghendhe = Salix babylonica Sinònimos e contràrios sarpa, toa / cdh. sàliciu Sambenados e Provèrbios smb: Sàlisci, Salixi Terminologia iscientìfica mt, Salix alba, S. fragilis Ètimu ltn. salice(m) Tradutziones Frantzesu saule blanc, saule fragile Ingresu white willow, crack willow Ispagnolu sauce Italianu sàlice bianco, fràgile Tedescu Silber Weide, Bruchweide.

scaravangiài , vrb: iscrafangiai*, scrafangiai Definitzione su si apèrrere a pígiu de fora, fàere tzacaduras pagu fundudas, crepaduras, nau mescamente de sa pasta cun su frammentu bene aghedada e de su pane modhe cotu; fàere a tzirbisas, nau de s’orrobba chistia posta male, ammurigonada, ma fintzes de is murros candho unu est acanta a prànghere; crepare de su erríere Sinònimos e contràrios afilai, cheprinare, crebulare, sacai, spreciai / acarrongiai, afrangillonai, afrascillonai, aggraminzonare, aggruncire, apigiare, arruntzai, atavellai, atribuntzire, cipirodhare, frongire / ischerchedhare Frases su mustàciu bèni trabballau si scrafàngiat in pícius candu est cotu ◊ sa figu est totu scrafangiada de cantu est cota ◊ scrafangiada che civraxu axedu siast! 2. custus pannus si funt scrafangiaus 3. no bengas allirga cun cuss'arrisu scaravangiau, o morti! ◊ gi ses arriendi pagu: scrafangiau ses?! Tradutziones Frantzesu se crevasser, fendre Ingresu to crack, to get chapped Ispagnolu hender, agrietar Italianu fèndersi, screpolarsi Tedescu sich spalten, bersten, rissig werden.

schinnidúra , nf: schinnirura Definitzione isperradura de cosa chídrina, tostada, deasi comente dha faet sa canna chi si aperit de longu, ma chentza èssere segada deunudotu Sinònimos e contràrios abbelta, afilada, afiladura, cannidura, filidura, isperrada, tzacadura Frases est iscorrovonendi sa fentana in dogna schinnirura ◊ sa luxi passat in is schinniduras de is portellitus de sa fentana Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu lézarde, crevasse Ingresu cleft, crack Ispagnolu grieta, hendidura Italianu fenditura, lesióne Tedescu Riß, Beschädigung.

tòa , nf: (sa t. = nr. satòa) atoa* toba 1, tzoa Definitzione calidades de sàlighe, genia de linna modhe e lenta de logos de abba, faet pertighedhas bonas po intèssere, bestire istrègios, fàere pischedhas e cosas deasi Sinònimos e contràrios sàbixi, sciova, tzarpa Frases picat pacas fronzas de toba pro cosire unu moju Sambenados e Provèrbios smb: Zoa Terminologia iscientìfica mt, Salix aurita, S. fragilis, S. viminalis Tradutziones Frantzesu saule cendré, saule fragile Ingresu common sallow, crack willow Ispagnolu sauce, mimbrera Italianu sàlice cenerògnolo, fràgile Tedescu Silberweide.

tracàre , vrb: atracare 1 Definitzione su chi faet sa linna candho s'isperrat, s'iscratzat, si aperit a isperradura (mescamente in is frochidhaduras): faet una genia de sonu de cosa àrrida isperradho, faet unu tzàcurru (tracada)/ t. focu = tzacare, apuntai fogu Sinònimos e contràrios sacai Frases faladindhe impresse de cussa nae ca l'intendho trachendhe! 2. dae meda chena piòere, sa terra est intostada e tracada Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu crépiter, fendre Ingresu to crack (apart) Ispagnolu chascar Italianu crepitare, fèndere Tedescu knistern, spalten.

trachedhàre , vrb: atrachedhare, traghedhare, trochedhare Definitzione matzigare cosa àrrida, a tzàcurru; fàere sa moida de su nie candho si càtzigat passandho in pitzu o si movet, su fogu abbruxandho sida frisca, o chi si faet isparandho, tronandho, coment'e segandho cosa àrrida (chi tracat)/ traghedhare fogu = isparai, apuntai fogu Sinònimos e contràrios atracare 1, istochidare, sacai, trachidare, strechedhai, tzacarrai, tzacazare, tzocai / abbruxai, isparai Frases fit totu addolimadu in sa carena, trachedhendhe che carruledhu de canna ◊ su porcu s'intendhet traghedhendhe fae sica ◊ papandhe si trachedhat su pane carasau àrridu ◊ isse vienne vinu e geo trochedhanne caramellas 2. traghèdhali fogu a su ruo! ◊ li ant traghedhadu una fusilada, a su grodhe ◊ nechidau che berre, picat su fusile e trachedhat focu! Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu crépiter Ingresu to crack Ispagnolu crepitar, chascar, crujir Italianu crepitare, scricchiolare, crocchiare Tedescu knistern, knarren.

tzacadúra , nf: itzacadura, sacadura, tzacarura Definitzione su tzacare; segadura de cosa chídrina, tostada, deasi comente dha faet sa canna chi si aperit de longu, ma chentza èssere segada deunudotu Sinònimos e contràrios tracadura, tzàchida / abbelta, afilada, afiladura, cannidura, calpidura, filidura, isperrada Maneras de nàrrere csn: tz. a manus, a peis, me is laus = trapadas chi faghet su fritu in sa pedhe; tz. de ossos = tracada de ossu chi si segat Frases sa porta de linna portat tzacaduras ◊ is tzacaruras de sa fentana Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu fêlure, rhagade Ingresu crack, rhagas Ispagnolu raja, hendedura, grieta Italianu incrinatura, fessura, ràgade Tedescu Riß, Schrunde.

tzacài , vrb: ciacai, sacai, tzacare 1, tzacari Definitzione fàere tzàcurru coment'e de cosa chi iscópiat, isperrare, afilare, apèrrere a cropu, segare a crepadura, crepare de su fritu o de àteru: in cobertantza, su si pigare arrennegu, foedhare male po fele, po tzacu; fintzes iscúdere (po su sonu a cropu chi faet), fàere camminu, andhare, intrare Sinònimos e contràrios abbèrrere, afilai, calpire, cannire, cherpai, filiri, fresai, ischisciai, iscopiare, iscrafangiai, issacai, scanniri, sinniai, tzacarrai, tzocare / incrivire, iscúdere Maneras de nàrrere csn: tzacai a perda = iscúdere a pedra; tzacai is peis a terra = istribitare (pro arrennegu); pratu tzacau = afiladu, cannidu; fai su crepatzaca a unu = fai su crepa crepa, fàchere su derre, fàghere carchi cosa a crebu, mancari crebet, s'àteru Frases nemus ghetat binu nou in istrexus bècius, poita su binu dhus tzacat ◊ sa canna si tzacat si pagu pagu dha fortzant ◊ portat is manus tzacadas de su frius ◊ e innui si depit tzacai s'ou, in punta o in mesu? ◊ papendi cussa cosa gei no si ant a tzacai sa brenti, no! ◊ mi depit pagai su chi mi depit, mancai tzachit… o crepit! ◊ po s'isfortzu de ai arrísiu tropu, dhi fiat tzacada una vena ◊ tzaca, manedha, ca benit babbai! ◊ tzacant is guetus arendi su celu ◊ est tzachendi de s'arrennegu ◊ in su fogu tzacat sa linna frisca, pruscatotu sa folla 2. a su fillu dhi at tzacau una bussinara ◊ lah ca ti tzacu, chi no abarras chietu! ◊ at tzacau su pratu a terra candu at ghetau sa gràtzia a is isposus ◊ mi benit ganas de dha tzacari a su muru ◊ si ti ponit chinta ti tzacat a frastimu, lah! ◊ castiadí e circa de nci tzacai su nuncu! ◊ ci fio a su postu tuo, dhi aio tzacau unu lampu e dhos io abbruscaos cummente a is tiauledhos de s'inferru! 3. toca, tzaca stradoni! Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu fendre, éclater, crépiter Ingresu to crack Ispagnolu hender, reventar, crepitar Italianu fèndere, fessurare, scoppiare, crepitare Tedescu spalten, bersten.

tzócu , nm: tzoncu 1 Definitzione su sonu surdu chi faet unu cropu, mescamente in cosa chi no est fata po sonare (es. linna, pedra, terra) o una cosa chi orruet de artu, o fintzes cosa chi iscópiat / min. tzochitu, tzochighedhu Sinònimos e contràrios cocu, corpedhu, istódhicu, tzàchidu, tzóchida / píchiu / cdh. ciocu Maneras de nàrrere csn: tènnere musca a tz. = fai un'istampu in s'àcua, no arrènnesciri, picai o pretèndiri in debbadas; basu a tzocu = manera de basare lassendhe andhare a corpu sas laras serradas afissas; ríere a tz. = a iscracàllios; èssere in su tz. de… = in su grofu, própiu in su menzus…, in mesu; èssere chin su tzocu in s'ischina = èssere ispetendhe carchi cosa de grave Frases si est intesu su tzocu de un'isparu ◊ sos tzocos de sas manos ◊ iscatat su grillete de s'archibbusu: unu tzocu introneit in s'aera ◊ apo intesu unu tzocu in su tauladu: bae a bídere ite che at rutu! ◊ cun cussos tzocos de martedhu mi ndhe as ischidadu ◊ at iscutu una pedra a intro de sa perca e at fatu tzoncu de abba 2. cudhu aturdidu, sos àteros riendhe a tzocu, no apeint sos àschidos de lu frimmare ◊ de su fele, de s'arrennegu, bi ndhe at de fàghere tzocu! ◊ za ti n'as a tènnere de musca a tzocu!… Sambenados e Provèrbios smb: Zoncu Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu coup, éclatement Ingresu stroke, percussion, crack, crash Ispagnolu golpe, chasquido, estallido Italianu bòtto, schiòcco, schianto, cólpo, percussióne Tedescu Krach, Knall, Schlag.