cartíglia, cartíllia , nf: castíglia Definitzione iscritu de comente unu preide podet cunfessare; fintzes is paperis po isposare Sinònimos e contràrios prubbicatas 2. una giovunedha iat donau fuedhu a unu fiuru e enta pubblicau fintzas is cartíllias candu, totu a una borta, maca isbrigungira, dh'at lassau po un'àturu Sambenados e Provèrbios smb: Castiglia Ètimu ctl., spn. cartilla Tradutziones Frantzesu licence de confesser Ingresu confessor licence Ispagnolu cartilla Italianu patènte da confessóre Tedescu Befugnis, die Beichte abzuhnemen.

cartzeléri, cartzelléri , nm Definitzione castiadore de presone, chie in is galeras tentat is presoneris Ètimu ctl. carceller Tradutziones Frantzesu gardien de prison Ingresu warder Ispagnolu carcelero Italianu carcerière Tedescu Gefängniswärter

carvedhútzu , nm Definitzione min. de carvedhu, crebedhu piticu, de pagas capacidades Tradutziones Frantzesu tête de linotte, cervelet Ingresu little brain Ispagnolu mente limitada Italianu cervellino, cervellétto Tedescu kleines Gehirn, Kleingehirn.

caschèta , nf Definitzione druche fatu cun méndhula, saba e corgiolu de aràngiu impastaos impare e postos in d-una tira de pasta tesa a fine, fata a canaledhu, prena e serrada a bisura de lóriga 2. est una caschetedha bella druci, cussa pipia, ma arguai a dh'iscontroriai! Terminologia iscientìfica drc Ètimu ctl. casqueta Tradutziones Frantzesu petit gâteau en forme de couronne Ingresu ring-shaped cake Ispagnolu rosquilla Italianu ciambèlla Tedescu Kringel.

casigiólu , nm: casizolu Definitzione genia de forma de casu piticu (agiummai solu de late bàchinu) chi si faet a bisura de pira trebballandho su casu friscu aintru de s'abba budhia: dhi faent unu nasedhu (o tenàgiu, conca), su tzugu, inue faet a dhi pònnere un'acapióngiu a dh'apicare (e po cussu a logos dhi narant tavedha)/ unu c. = unu pischedhu de casizolu Sinònimos e contràrios gruguzone, gurgugiolu, panada 3, perita, piredha / cdh. caxola Frases issus papànt arrescotu, cagiadu e casigiolu ◊ còmpora duos casizolos ca no che ndhe amus!◊ casigiolu e casu furriadu, su casu béciu cun su casu nou, totu cositas de bonu sabore! Terminologia iscientìfica csu Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu "caciocavallo" (fromage de d'Italie du Sud à forme allongée) Ingresu strong cheese from southern italy Ispagnolu "caciocavallo", un tipo de queso Italianu caciocavallo Tedescu geräucherter Hartkäse.

castagnéri , nm, agt: castangeri, castanzeri Definitzione chie ingollet a giru castàngia po bèndhere; chi o chie narat fàulas Sinònimos e contràrios castanzaju / carigaju, fabularzu, fauànciu, mincidiosu, patateri Frases acò sos castanzeris! ◊ bi at unu castanzeri in ziru: bae a comporare pagas castanzas! 2. castanzeris coriosos b'at chi narant chi bolat su molente! Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu marchand de marrons Ingresu chesnut seller Ispagnolu castañero Italianu castagnaro Tedescu Kastanienverkäufer.

catalúfa , nf Definitzione genia de otrobba Frases dhi ant arrigalau una fànuga cun sa mosta de sa catalufa Terminologia iscientìfica ts Tradutziones Frantzesu damas de coton Ingresu cotton damask Ispagnolu catalufa Italianu damasco di cotóne Tedescu Damast.

catedhína , nf Definitzione catzedhos medas; nau in cobertantza de su feduliu puru, de is iscolanos e àteros piticos Sinònimos e contràrios catedhàmine Frases cussa essit a ziru sempre cun sa catedhina de sos fizos ifatu ◊ su mastru fit cun sa catedhina de sos iscolanos Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu troupe de petits chiens, groupe de gens Ingresu a group of little dogs, sequence of people staying behind like dogs Ispagnolu banda de cachorros Italianu insième di cagnolini, codazzo di persóne Tedescu Gruppe von Hündchen, Schwarm.

càtiri , nm: catre, catri Definitzione genia de letu fatu de linna, cun is tàulas de su fundhu incasciadas in is costaos e cun is costaos artos in tres latos; fintzes mobbília po cicire Sinònimos e contràrios letu / otomana Frases est dormendi in càtiri de òru ◊ de mi nd'iscidai disigiamu s'ora po no riposai in càtiris de fogu ◊ ge at a èssi cosa de nci passai sa noti… mi at a parri de portai púncias in cussu catiredhu! 2. si nci est ghetau in su catiredhu e aconcau s'est (G.Pili) Terminologia iscientìfica mbl Ètimu ctl., spn. catre Tradutziones Frantzesu lit de camp Ingresu campbed Ispagnolu catre Italianu branda Tedescu Feldbett.

cavaglieràdu , nm Definitzione su èssere cavaglieri Tradutziones Frantzesu titre de chevalier Ingresu knight hood Ispagnolu caballerato Italianu cavalierato Tedescu Ritterwürde.

cavanàle , nm Definitzione una parte de su frenu chi si ponet a s'animale, intrau in conca e in murros, sa chi calat in su càvanu o canterzu Sinònimos e contràrios canterzale Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu montant de frein Ingresu cheek-strap Ispagnolu quijera Italianu sguancia del fréno Tedescu Backenstück.

cèpa , nf: cepra, gepa Definitzione cocoroni o preta de sàmbene, orrugu de sàmbene cagiau; linna a tauledhas fines / intèndiri arrancu de cepa = sapíresi in perígulu Sinònimos e contràrios drúlluru 2. sa cepa pigosa de s'anima si tiat solovrare 3. su baulu de su mortu fut fatu a tàula cepa Ètimu chd. gjeppa Tradutziones Frantzesu caillot de sang Ingresu blood clot Ispagnolu coágulo, grumo de sangre Italianu coàgulo, grumo di sàngue Tedescu Blutgerinnsel.

cherchizòne , nm: crechigione Definitzione matighedha de crecu, comente dhue ndh'at chi abbarrat bascitu, a tupa, mescamente candho essit de s'arraighina de una mata segada Frases solu su cherchizone bi est creschindhe in sas terras chentza prus aradas Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu bourgeon de chêne Ingresu oak sprout Ispagnolu chaparra, sardón Italianu querciòlo Tedescu junge Eiche.

cherrítzu , nm: chirritzu Definitzione frocu, chirrione o matucone de lana a filare, su tanti chi si ponet in sa cannuga e fintzes chirrione de pilos, is pilos / chirritzilongu = nau de ccn., chi portat is pilos longos meda Sinònimos e contràrios cannugada, cugusta, pubada / cabagliera 2. pro nois sos cherritzos sunt sos pilos ◊ si no faghes a bonu ti tiro sos chirritzos! (Z.Porcu) Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu flocon, boucle de cheveux Ingresu tuft Ispagnolu mechón Italianu pennécchio Tedescu Spinnrocken.

chessòne , nm Definitzione tupa manna de modhitzi Tradutziones Frantzesu maquis de lentisque Ingresu lentisk brushland Ispagnolu lentiscal Italianu macchióne di lentìschio Tedescu Niederwald von Mastixbäumen.

chíbbalu, chíbbaru , agt: chíbberu Definitzione dhu narant pruschetotu de animales candho funt tzatzaos, prenos, e de produtos de sa terra candho essint bellos prenos, e de cosas ufradas; nau de gente, candho unu si credet unu pagu tropu o est ufrau (nau de sa natura de su mascu = arreta) Sinònimos e contràrios imbénnidu, introtzu, intrusciadu, pienu, zibbu / càdriu, crípinu, crispu, intreu, téteru, ufradu | ctr. acalamau, lentu, lenu Maneras de nàrrere csn: fiadu chíbberu = animali sanu, bellu e grassu; zúghere sa fune in chíbberu = zúghere sa fune tirada, crispa; èssere chíbberu (nadu de unu pro comente faghet) = èssere intreu, crèresi tropu, èssere ammurrionadu Frases zughiat sas titas chíbberas ca fit una die chena allatare ◊ tiu Antiogu fit cun ojos de braja a petus chíbberu ◊ giughet un'anca chíbbera, ofiada chi paret chi bi l'apant sulada ◊ s'ispiga chi siat bella e chíbbera e dogni ranu peset mesa líbbera! 2. s'abba calat chíbbera e su bentu che la fuetat atesu ◊ chilco a passu chíbberu in caminu peràulas chi mi abberzant in giaru como e cras puru de sas pedras su faedhu…(G.Fiori) 3. già sezis pagu chíbberu, oe: ite azis irmurzadu, canna de rú?! ◊ zughes sas piberistas longas e chíbberas che tudha de porcu Ètimu ltn. gibber, -era, -erum Tradutziones Frantzesu turgescent, prospère, bouffi d'orgueil, plein de morgue Ingresu turgid, prosperous Ispagnolu túrgido, próspero, orgulloso, arrogante Italianu tùrgido, prosperóso, trónfio Tedescu prall, blühend, aufgeblasen.

chíci , avb, nm, agt: chício, chissi, chito, chitzi, chitzo, chitzu 1 Definitzione nau de tempus, ora antibitzada, chi benit innanti a cunfrontu de un'àtera calesiògiat ora de sa die, ma mescamente nau de su mengianu cantu prima po s'ora chi si costumat a si ndhe pesare / min. chitzixedhu = su mengianu a bonora, chito meda, chito chito Sinònimos e contràrios cisso | ctr. trigadiu, taldu Maneras de nàrrere csn: chito chito = a chitzi meda; in chitzi = a su chitzi; chitzi mannu = chito meda; a parte de chitzu = candho comintzat a èssere chito, su manzanu, chito etotu Frases aisetade, tantu est chito! ◊ mi parit chitzixedhu, ancora! ◊ poburitu de mei, chi seu ghimallendi de chitzi mannu fintzas a merí! ◊ bae como, gai torras chito ◊ istasero mi che corco chito ca manzanu peso a sas bàtoro ◊ est arribbau chitzi chitzi, cumentzendi a fai arboris ◊ che semus essidos chito chito a múrghere sa robba 2. fint móvidos su chito ◊ andas dónnia chitzi a iscurtai sa missa ◊ mammai est pesada de chitzi mannu ◊ Antoni cussu chitzi ci fiat essiu po andai a cassa ◊ issu partit a su chitzu po andai a su sartu 3. una manzana chita che la ponzei currendhe in su casifíciu Sambenados e Provèrbios prb: si cheres vívere sanu pesa chito su manzanu Terminologia iscientìfica sdi Ètimu ltn. cito/citius Tradutziones Frantzesu de bonne heure, tôt Ingresu early Ispagnolu pronto Italianu prèsto, di buonóra Tedescu früh.

chighinàrzu , agt Definitzione chi istat imbuscinau in su chinisu, totu brutu de chinisu Sinònimos e contràrios chighineri, chijinalzu Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu sale de cendre (ou couvert) Ingresu ashy Ispagnolu ceniciento Italianu ceneróso Tedescu mit Asche bedeckt.

chíma , nf, nm: chimu 1, cima Definitzione su coromedhu de is matas, is partes prus artas o prus atesu de su truncu de is matas (e po cussu fintzes is prus fines e modhes); genia de candhelita chi bogant is erbas ue apustis faent su frore, ma pruschetotu is litos betzos (Hyoseris radiata, itl. radicchio selvatico)/ cima de làtia, de gureu, de indívia, de càuli Sinònimos e contràrios cimixedha, coma, coramedhu, frandha 1, puntioledha, rampu / síriu Frases sas àrbures faghent su frutu in chimas ◊ in sas chimas sos puzones godint gioghitendhe ◊ su cardu, sa latuca, sa tzicória sunt boghendhe sa chima ◊ candho sas erbas bogant sa chima sunt apunta a fàghere su fiore ◊ fit cun su chimu de s'olia che columba ◊ su bentu movet sos chimos de sas matas 2. in beranu essit sa chima ◊ sos pisedhos essiant a chima, unu tempus: como no cherent mancu tzoculates! Terminologia iscientìfica rbr Ètimu ltn. cima Tradutziones Frantzesu bout tendre et mince des plantes et de certaines herbes Ingresu cyme Ispagnolu cogollo Italianu punta tènera e sottile delle piante, gètto di alcune èrbe Tedescu Trieb, Sproß.

chinnída, chínnidha , nf: cinnia, cinnida Definitzione móvia de is ogos, ma fintzes de una css. parte de sa carena coment'e in s'idea de fàere calecuna cosa Sinònimos e contràrios acínnidu, móida, tzinnida / chínnita, cinnita Frases inoraona, ajó, ischida: apena apena a sa boghe supentis, betas su túnciu ma… mancu una chinnida faghes! ◊ at fatu una chínnida de conca ◊ s'uricra mi est drinnendhe e apo a chínnidhas s'ocru ◊ de ogu una cinnia si potzu ti fatzu Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu signe, cligner de l'oeil Ingresu nod, wink Ispagnolu seña, ademán (m) Italianu cénno, mòssa Tedescu Wink.

«« Torra a chircare