abejài , vrb Definizione pentzare meda o èssere apedhiau a calecuna cosa (giogu, trebbalu, àteru), agiummai maniàticu Frasi ma lah ca est abejau cun cussa loredha, lah!… Traduzioni Francese se fixer Inglese to be a stickler Spagnolo tener manía Italiano avére una fissazióne Tedesco eine fixe Idee haben.

acasagiài , vrb: acasatzare, acasazare, acasizare, agasagiare, agasajare, agasazare, aggasajare Definizione arrecire una persona a domo; fàere bonu a cara, a unu, su dhu pigare in cunfidàntzia e delicadesa: nau cun ironia, su contràriu puru Sinonimi e contrari acatai 1, acogliensiai, acoglire, arretzetare, carinnare, frandhigare Frasi apena los at bidos, Mariànzela est falada a los addobiare e acasazare tocàndhelis sa manu ◊ ite birgonza, fiza mea aperindhe sa zanna a denote pro acasazare su pejus de sa bidha! ◊ amicos e connoschentes mi ant acasazau ◊ l'amus aggasajau comente si tocavat a unu paesanu vene torrau ◊ a isse l’ant acasizadu fatèndheli su bellu in cara 2. si li fit incurbiada supra delliriandhe e acasazandhesilu ◊ sos nuscos delicaos de sos calàbriches acasazant sa natura ◊ mi istringhet ambas manos meas e chin sa dresta mi acasazat sa massidha ◊ sas pitzinnas mannitas las pones a passizare sos fizos, a los acasazare 3. sos poledhos, unu mascru e una fémina, si fin acasazandhe 4. mi acasazo deretu a santu Predu chi mi presentet totu sos poetas 5. mi timu chi siat po ponni cancua tàcia noba, po acabbai de acasagiai su logu! (S.A.Spano)◊ sa mama si nci ghetat circhendi de abbratzai a Cristus in sa cruxi: Fillu miu istimau, gei ti ant acasagiau!…◊ chi trigat a sanai pobidhu miu, gei seus acasagiaus!…◊ no fiat unu de bidha, ma castiendidhu aici acasagiau, arrutu, mi pariat chi fessit unu de domu mia etotu Etimo spn. agasajar Traduzioni Francese loger Inglese to give, hospitality Spagnolo acoger, hospedar Italiano ospitare, fare buòna accogliènza Tedesco zu Gast haben, freundlich empfangen.

àere , vrb: ai, àiri 1, ari 1 Definizione vrb. chi inditat possessu (po àere acanta/acurtzu o in dossu si narat gíghere/zúghere o portai/ portare e var.: dhu portu in buciaca, lu zuto inoghe); s'impreat coment'e vrb. aus. po fàere su tempus cumpostu de is vrb. ativos transitivos, ma fintzes de vrb. intransitivos, mescamente de totu cudhos chi inditant tempus (es. at imbatiadu, at próidu, at iscurigadu, at niadu); impreu distintu est su de serbire po fàere is bvrb. de tempus bnd. de totu is vrb. (apo a èssere, apu a fai, apo a bíere, apo a nàrrere); si ponet a su postu de èssere candho su sugetu est unu partitivu (e deosi sèmpere nm. chentza art.) o est unu calesisiat, indeterminau (es. b'at pane, b'at zente, b'at logu, b'at linna, cosa b'at?, chie b'at?, dhoi at un'ómini, dhue at calecunu chi no connòsciu, dhue at cosa de fàere; sinono: bi est su pane, bi est sa zente, bi est su logu, bi est sa linna, sa cosa b'est, bi est babbu, dhoi est Efisinu, dhu’est custa cosa de fàere); a/c.: in is domandhas chi bolent s’arresposta Emmo/eja o Nono, impreau coment'e ausíliu de àteru vrb. si ponet apustis de custu: fatu azis?, acabbau eus?, bidu as?, próidu at?, coitadu ant? / ind. pres. 1ˆ p. pl. aus, amus; ind. imp. 1ˆ p. sing. avio, 1ˆ p. pl. aviamus, abamus, aemus, 2ˆ p. pl. abazes, 1ˆ p. sing. dèu ei, emu; passau: 1ˆ p. sing. apei, apesi, 2ˆ p. sing. aisti, apesti, 3ˆ p. sing. apeit, apesit, 1ˆ p. pl. apemus, apéimus, apésimus, 2ˆ p. pl. apezis, 3ˆ p. pl. apeint, apesint; cong. pres. 1ˆ p. sing. epa, 1ˆ p. pl. epemus, 2ˆ p. pl. apetas, epedas; ger. aendhe, aindhe, apendhe, apenne, apenno (ma si narat meda in parte sua su ger. de tènnere: tenzendhe, tenindhe); pps. àpidu (fintzes po agatadu), tentu (de tènnere) Sinonimi e contrari tènnere / gíghere, poltare Modi di dire csn: b'àere, no b'àere meda a fàghere carchi cosa = chèrrere, no chèrrere tempus meda; aeresila = irfrancaresila, colaresichela gai chentza dannu, chentza deper fàghere nudha, sarbaresila (si narat mescas a su passadu: si l'at àpida); si as de fàghere (nadu a mineta, avertimentu) = si própiu ti la cheres buscare… Frasi ite as, oe, chi ses primmadu? ◊ cantas berbeghes azis? ◊ dinari meda no ndh'apo ◊ cantos annos as? ◊ at cumintzau a zubilare chene chi deo aèrepo cumpresu sa resone ◊ no bi cheriat a neunu pro timoria de l'istrobbare ◊ sos teracos, puru apenne unu pagu de paura, no si permitiant de la tocare 2. custu l'at mortu, custu l'at uscradu ◊ intradu che l'at e dadu l'at a chenare ◊ a pagu a pagu aus torrau a camminai ◊ giogadu at e példidu at! ◊ at bófiu de aici e aici eus fatu ◊ eus acabbau ◊ dhi pariat de ari bíviu sèmpiri gosi ◊ si ti ndhe fisti abbizadu ndhe aisti leadu sa sua! 3. èssere: - chie b'aiat? ◊ in custa piatza nche at unu putu ◊ in sa festa dhue aiat zente meda ◊ ndi pigas istrepus cantus dhui at ◊ in su monte de Gonare bi at una sirena…◊ àsiu aia, dego, de zubilare: tziu Luisi no s'aiat in locu (G.Piga)◊ nos tocat de andhare mesu nudos: cosa chi no si aviat bidu mai! (T.Ziranu)◊ innui at arralla at genti ◊ dhoi at unu niu de espis rabiosas ◊ bi at unu in mesus vostru chi non connoschites 4. ajó, meda b'as?! ◊ ispetade za b'apo pagu: apo bell'e fatu! 5. pro como si l'at àpita! ◊ est unu de sos pacos tirrinos chi si l'ant àpita dae sa "Letze de sas crujuras" 6. si as de fàghere lassa sa zanna abberta, si bi podet intrare animale a sa domo!… Cognomi e Proverbi prb: chie no at no est Etimo ltn. habere Traduzioni Francese avoir, y avoir Inglese to have Spagnolo haber Italiano avére Tedesco haben.

afancedhàe, afancedhài , vrb: afantzedhare Definizione prnl., nau de cojuaos, su si dha intèndhere cun àtera fémina o cun àteru ómine, tènnere su fancedhu, sa fancedha Sinonimi e contrari afantare, amicare, amicitziare, ammestadai Frasi chi ti bollis afancedhai… ge dhui est cussa stàtua! ◊ mi siat mi siat… si est istorrada de su pobidhu e afancedhada cun su datori! Etimo srd. Traduzioni Francese vivre en concubinage Inglese to find a mistress Spagnolo tener amante Italiano avére o farsi l'amante Tedesco einen Liebhaber haben.

afancedhàu , pps, agt Definizione de afancedhae; chi si dha intendhet cun àtera fémina, chi est amigau Sinonimi e contrari afantadu, amicatu, amistarau, antzedhau / cdh. inghiuculatu 2. pobidhu meu est pobidhu meu, mancari como siat afantzedhau! Traduzioni Francese concubinaire Inglese regarding common law wife (husband) Spagnolo amante Italiano concubinàrio Tedesco einen Liebhaber haben.

afriscionàre , vrb: afrissionare, afritzionare Definizione provare, fàere provare làstima; fàere torrare masedu Sinonimi e contrari apiadai, cummòvere / ammasedae Frasi canno s’afritzionat a carcunu si ponet a prànghere ◊ babbu si mi fit afriscionadu meda e no li bastaiat s'ànimu de mi che istexiare dae domo 2. afriscionat finas sas feras Etimo srd. Traduzioni Francese apitoyer Inglese to pity Spagnolo conmover Italiano impietosire Tedesco Mitleid haben.

agguantài, agguantàre , vrb: agguentare, aguantai, aguantare, aguantari Definizione tènnere sa fortza o fintzes sa passiéntzia de peleare o padire unu pesu, una dificurtade, una cosa chi ofendhet o giaet ifadu o istrobbu, fintzes de mantènnere unu segretu, sighire una faina o un'impreu chentza si arrèndhere; nau de cosas de papare o bufare, ammesturare cun àtera cosa chentza pèrdere sa naturalesa sua, àere dura chentza si guastare: nau de ccn. e cun avb. de nega, chi sa cosa dhi faet luego efetu malu; pigare e mantènnere cun is manos calecuna cosa chi faet fortza, su si aferrare a calecuna cosa po seguresa Sinonimi e contrari abbabiai, apompiai, bagiulai, dighire, durai, repetire / ateneae / abbrancai, acafai, aciapai, afarrancae, aferrai, aggafai, aggarrai, apoderae, mantènnere, rèzere | ctr. iscapae, tzèdere Modi di dire csn: aguantasí a òrus = zogare bene sas cartas de oros, leàresi su seguru; aguantai sa brulla o maleta = no si ofèndhere si li faghent brulla; aguantai sa mula = tratènneresi a tropu, istentare; agguantàresi de carchi cosa = tratènnere chentza la fàghere fintzas si si tiat chèrrere Frasi est unu dolori chi no aguantu ◊ no la fortzes meda, cussa fune, ca est fine e no agguantat! ◊ acorrau in cussu tianni de ricóveru, dí e noti, dèu no agguantu! ◊ at agguantadu a chentu cosas contràrias ◊ tocaiat de sichire gai fenas a canno si potiat agguantare 2. custu binu aguantat àcua meda ◊ tue de binu no ndhe agguantas! ◊ cussu no agguentat una tassa de binu! 3. aguanta forti, lah ca ti nci fuit! ◊ est arrennegau chi no fait a dh'aguantai 4. su cunfessori miu, apu furau e seu furendu ca no mi potzu aguantai mai…◊ no mi ndi seu aguantada de dhi narri su chi pentzu ◊ no mi ndhe agguanto: apenas mi cumbinat lu brigo! Cognomi e Proverbi prb: su cristianu est che su terrinu: no ndhe li benzat cantu ndhe agguantat! Etimo itl., spn. agguantare Traduzioni Francese résister Inglese to resist Spagnolo aguantar Italiano resìstere, sopportare, pazientare, perseverare Tedesco ertragen, vertragen, Geduld haben, beharren.

amicàre , vrb rfl: amigai, amigare Definizione fàere s'amiga, o s'amigu, nau de persona cojuada chi bivet cun àtera (cojuada o nono) che pobidhu cun pobidha, o fintzes bagadia chi si ponet cun àtera cojuada Sinonimi e contrari afancedhae, afantare, amicitziare, ammestadai Frasi pro no mi èssere amicadu cun tecus no credas chi sia pentidu ◊ custa picioca si fiat amigada cun su Forasdenosu ◊ ci cun calecuna ses amigau ti depes cogiuare ◊ custu fit amigadu cun tantas féminas…◊ una fémina gatia e un'ómine si sont amicatos Etimo ctl., spn. amigar(se) Traduzioni Francese vivre en concubinage Inglese to find a mistress Spagnolo tener un amante Italiano farsi l'amante, la concubina Tedesco einen Liebhaber haben.

ammuntàre 1 , vrb: ammutai 1, ammutare Definizione fàere sonnos lègios, sufrire pesadíglia Frasi l'ant ammuntadu, dh'ant ammutau ◊ mi ndi seu iscidau totu atzicau ca m'iant ammutau in su sonnu (S.A.Spano) 2. candho che apo bidu su pitzinnu subra de campanile mi est ammuntadu su coro! Traduzioni Francese faire des cauchemars Inglese to have nightmares Spagnolo tener una pesadilla Italiano avére, destare ìncubi Tedesco Alpdrücken haben.

apenài, apenàre , vrb rfl Definizione tènnere dolu, làstima, piedade, provare pena, dispraxere, su si interessare de calecuna cosa o de ccn. assumancu po làstima, po piedade Sinonimi e contrari apiadai Frasi su padronu si ndh'est apenadu e li at abbonadu su dépidu ◊ suporto tanta pena e tantu istragu: apenadindhe, apena! (P.Pisurzi)◊ de sa vida chi fatzu apenadindi! ◊ cussu pòburu béciu s'est apenau po mei ◊ a mei mi apenat su coru su intendi a issa! 2. eo t'iscrio, si tue ti ndhe apenas de lègere su chi t'imbio ◊ si apenet de iscultare unu lamentu! Etimo srd. Traduzioni Francese s'apitoyer, avoir de la compréhension Inglese to be moved Spagnolo compadecerse Italiano impietosirsi, avére comprensióne Tedesco Mitleid haben, für jdn Verständnis zeigen.

apiadài , vrb: apiedai, apiedare, apiodare Definizione àere dolu o piedu Sinonimi e contrari afriscionare, apenai, cummòvere Frasi pro casticu l'at lassau campàndhesi comente podiat ma apustis si ndh'est apiedau e l'at azudau ◊ si apiedet sa terra in su retzíremi pro s'eternidade! ◊ in sa misericórdia sua si est apiodau de Israele (B.Putzu)◊ apiòdati de nois! Etimo srd. Traduzioni Francese apitoyer Inglese to pity Spagnolo compadecerse Italiano impietosire Tedesco Mitleid haben.

atzaculitàre , vrb: atzucuritae, tziculitare* Definizione fàere tzaculitas, èssere a tzaculitas Sinonimi e contrari tzuluchitare Traduzioni Francese avoir le hoquet Inglese to hiccup Spagnolo hipar Italiano singhiozzare Tedesco den Schluckauf haben.

frussàre , vrb Definizione àere a meda, nau de dinare Frasi lampu ca ndhe frussat de sodhu, cussu, est abberu! ◊ si no frussas dinari, segundhu su logu mancu intrare ti bi lassant! Traduzioni Francese disposer de l'argent Inglese to have plenty of money Spagnolo tener dinero Italiano dispórre, avére danari Tedesco viel Geld haben.

godíre , vrb: gudire Definizione su provare praxere, cuntentesa, tènnere prexu, pigare gustu in calecuna cosa, istare bene, no àere perunu male, ne pentzamentos / godiresindhe, de una cosa = irfrutuare, pònnere sa cosa, serbiresindhe Sinonimi e contrari bodire, gosai | ctr. patire, sufrire Frasi Fulana si est cojada, ma in cussa domo bi est intrada pro peleare, no pro godire! 2. de sa domo no si ndh'est godidu nudha: est mortu apenas chi ant cambiadu ◊ cussu est fizu solu e totu su chi tenet sa famíllia si lu godit isse ◊ a bos ndhe godire cun saludu de custu mezoru! Cognomi e Proverbi prb: chie patit a pitzinnu godit a sa betzesa Etimo itl. Traduzioni Francese se réjouir, jouir Inglese to enjoy Spagnolo disfrutar Italiano godére Tedesco Freude haben.

gosàe, gosài , vrb: gosare Definizione su provare praxere, cuntentesa, pigare gustu in calecuna cosa, istare bene, no àere perunu male e ne pentzamentos / gosai unu bèni = serbiresindhe Sinonimi e contrari bodire, godire | ctr. patire, sufrire Frasi gosaizis e gosao in mesu a tantu alimentu ◊ a si gosai custu fillu cun alligria! ◊ como chi ses in su chelu gosendhe su reposu e sa paghe meritada, prega pro custa zente chi est restada! (S.Canu)◊ gosaisí saludi! Cognomi e Proverbi prb: chie no patit no gosat Etimo spn. Traduzioni Francese se réjouir, jouir Inglese to enjoy Spagnolo disfrutar, gozar Italiano godére, usufruire Tedesco Freude haben, nießbrauchen.

illabinàre , vrb: illainare, illainari Definizione èssere a iscurrentziadura, fàere alloina, ladamíngiu a brodu, portare s’iscurréntzia e indebbilitare Sinonimi e contrari allainare, atilimai, iscacaredhare, iscussurare 1, tirchinare 2. a tui t'illainat su fragu de sa fà Traduzioni Francese avoir la diarrhée, foirer Inglese to have diarrhoea Spagnolo tener cagalera, tener diarrea Italiano avére la sciòlta, avére la diarrèa Tedesco Durchfall bekommen, Durchfall haben.

incalchetàre , vrb: incaschetare Definizione incasciare o pònnere un’idea firma in conca, fintzes chentza de motivu Sinonimi e contrari incasciae Frasi si che l'at incaschetadu, como, ca depet fàghere gai, e no lu fúrrias prus dae s'idea sua! Traduzioni Francese se mettre en tête Inglese to be fixed Spagnolo obstinarse Italiano fissarsi, inculcare Tedesco eine fixe Idee haben.

incispíre , vrb Definizione coment'e mandhare o bogare cispa, ischintídhias, catzare fogu, nau in cobertantza de una manera de fàere fogosa, forte, airada Etimo srd. Traduzioni Francese flamboyer, faire fureur Inglese to blaze, to be the rage (all) Spagnolo chispear Italiano fiammeggiare, furoreggiare Tedesco aufflammen, großen Erfolg haben.

isarrogài, isarrogàre , vrb Definizione fàere a sorrogu a su gúturu Sinonimi e contrari arragai, arrughire, inserregare, sarracrare Frasi isarrogadas túnciant suspirendhe ◊ acirrant a cantai isarroghendisí Traduzioni Francese être enroué Inglese to have a hoarse voice, to get hoarse Spagnolo enronquecer Italiano far ràuco, avére raucèdine Tedesco eine heise Stimme haben.

iscurrentàre , vrb Definizione pigare a iscurrentziadura, fàere a cussos Etimo srd. Traduzioni Francese avoir la diarrhée Inglese to have diarrhoea Spagnolo tener diarrea Italiano avére la diarrèa Tedesco Durchfall haben.

«« Cerca di nuovo