irranchidàre , vrb Definizione fàere rànchidu, marigosu Sinonimi e contrari ammarigosae | ctr. indrucai, indruchire Etimo srd. Traduzioni Francese rendre amer, devenir amer Inglese to embitter Spagnolo ranciar Italiano rèndere o farsi amaro Tedesco bitter schmecken.

irtazolàre , vrb: istazolare Definizione segare a fitas fines segandho in paris, segare a pígios, fàere a tazolas, bogare (linna) a ascras o àstulas Sinonimi e contrari irfinicare, laurai, tazolare Frasi ndhe segheit unu piantone e s'interesseit a l'istazolare finas chi l'at indebbilidu tropu (B.Truddaju)◊ mannedha istazolait su casu pro lu frauzare chin sas ghinzias acogliadas Etimo srd. Traduzioni Francese couper en tranches horizontales Inglese to cut into slices Spagnolo retazar Italiano tagliare a fétte o sfòglie orizzontali Tedesco aufschneiden.

istrainabías , nm: istrasinabias, istrasinaia, istrisinabias, istrisinaia Definizione cardu istratu, ispina de caràtua o molentina, genia de erba chi faet una cranciofedha cun ses o sete ispinas apertas a istella chi dha faent assimbigiare a una genia de cardu Sinonimi e contrari cadalava, cadàtola, colustídhiu, istratinavias Frasi bio su diauledhu chin su gardu istrainabias in buca Terminologia scientifica rba, Centaurea calcitrapa Etimo srd. Traduzioni Francese bleuet Inglese cornflower Spagnolo calcítrapa, cardo estrellado Italiano fiordaliso o cardo stellato Tedesco Kornblume.

màcua, màcula , nf: màgula Definizione prus che àteru, pecu de sa salude o fintzes de su cumportamentu de sa persona, neghe, curpa de s'ànima; tretighedhu de colore diferente coment'e de imbrutadura Sinonimi e contrari defeta, mendha, neche, nésica, peca 1 Frasi beneigo sas òperas de Deu chi no bi at ne màgula ne neu ◊ at de prata unu bestire sentza màcula peruna Cognomi e Proverbi smb: Maguledda Etimo itl. macula Traduzioni Francese tache, défaut Inglese stain Spagnolo mancha, defecto Italiano màcchia, mènda, difètto morale o della salute Tedesco Fleck, Fehler, Mangel.

mustèla , nf: mustella 1 Definizione genia de pische de mare (assimbígiat a su merulutzu e faet fintzes de mesu metro) Sinonimi e contrari mustia, mustiedha Terminologia scientifica psc, phycis blennioides Etimo ctl., spn. mustela Traduzioni Francese motelle Inglese rockling Spagnolo Bertorella, Mustelo Italiano motèlla o pastènula bianca Tedesco Meerquappe.

O, o , nf, cng, iscl Definizione sa de batórdighi líteras de s'alfabbeto est unu sinnu chi arrapresentat unu sonu vocale a candho apertu (acentu gràficu /`/: ò) a candho serrau (acentu gràficu /´/: ó); impreada a sola est una cng., vocale aperta (a bortas repitia puru) chi serbit a pònnere duos o prus foedhos e fràsias a bétia apare (e a sa log. càmbiat sa cunsonante mudòngia, ma no a sa campidanesa: o casu o peta = nr. ogàsu obèta; ma: o casu o petza, o fillu o terra = nr. ocàsu opètza, ofíllu otèrra); est fintzes foedhu (vocale serrada) po acumpangiare unu númene tzerriandhodhu (e custa puru benit de su ltn.). In sa foedhada logudoresa, nuoresa e de mesania podet èssere vocale de finitia de foedhu a su sing. in númenes (es. coro, domo, moro), in calecunu agt. (es. grogo), e sèmpere est voc. de acabbu, desinéntzia, in bvrb. (ind. pres. 1ˆ sing.: benzo, fato, lasso, mandho, pòngio, tèngio, fintzes ind. imp. aio, andhao, faghio, cherio coment'e variante de sa essia in -a prus manigiada), e dhu'est pruschetotu a su pl. de nm. e agt. coment'e cambiamentu de sa vocale de acabbu /u/ de su sing.: binu - binos, bonu - bonos, contu - contos, corbu - corbos, fogu - fogos, fossu - fossos, longu - longos, mortu - mortos, ortu - ortos, oru - oros, tontu - tontos). In su sistema fonéticu de sa limba sarda sa /o/ tónica est sonu mesanu apertu candho prus ainnanti de unu postu dhue at un'àteru sonu seguramente apertu (/a/: arròsa, còsa, ispòsa, lòsa), o mesanu etotu (/o/, /e/) fintzes candho custu est rapresentau cun vocale chi po régula est de sonu serrau (/i/, /u/) si però in su foedhu chi dh'at fatu dipèndhere dhue iat unu sonu mesanu etotu (o dhue at, comente est in log.) e duncas si narat: bónu - bònos e bònus, cóntu - còntos e còntus, córbu - còrbos e cròus, fógu - fògos e fògus, fóssu - fòssos e fòssus, lóngu - lòngos e lòngus, mórtu - mòrtos e mòrtus, órtu - òrtos e òrtus, óru - òros e òrus, tóntu - tòntos e tòntus, o fintzes amòri (amore), arròsciri (orròschere), bòliri (bòlere), bòxi (boche), còiri (còghere), fròri (frore), mònti (monte), òi (oe), pòngiu (ponzo), pònniri (pònnere), pònti (ponte), sòli (sole), tèngiu (tèngio), tòrru (torro). Sa /o/ tónica est sonu serrau candho prus ainnanti de unu postu dhue at una vocale serrada giai in s'étimu (/u/, /i/): bónu, cóntu, córbu, fógu, gói, lollói, lóngu, mórtu, nonnói, óbu, órtu, óru, tóntu (ma dh'aperint in su plurale totu is chi fúrriant sa -u finale a -os/-us, es. òrtos/òrtus, bíere is esémpios giai fatos), o fintzes arrósciu, arróscidu, bófiu, dófidu, dóliu, innóchidu, nóghidu, óbiga, óbbrigu, órulu, nódidu, pódhighe (e totu custos dha faent serrada fintzes in su plurale), e faet sonu serrau fintzes cun vocale mesana prus ainnanti de unu postu ma cun d-una seguramente serrada prus ainnanti de duos postos, es. grómeru, lómberu, póveru (chi dh'aperint in su plurale: gròmeros, lòmberos, pòveros, e pòberus, in custu puru aperta, ca sa /u/ de su sing. est diventada mesana cussa puru, -os, in su plurale o de matessi valore in -us camp.). In chímica si ponet a símbulu de s'ossígenu (O), in giografia est incurtzadura de "Ovest" Sinonimi e contrari sinono, sinoncas Frasi seus totus o cojaus o bagadius ◊ o est babbu, o est s'àinu, o est zerda de paza, o est sa crésia de Santu Nigola, o est lèpere fuinne! ◊ o fais su doveri o mi nc'istupas debressi! ◊ at a balli duus sodhus su costumu de Bonacata!… o chi no su braxeri de sa spaciada de mammai! ◊ fut abbarrau oto o deghe dies 2. o Frantzisca, ses pòvera ma bella! ◊ est una molentara chi poltas, o Fireli! ◊ morta ti ses, o tessidora bella! (A.Casula)◊ o sa meri, ascurtit! ◊ o bà, benide! ◊ o mà, a mi lassades andhare a ziru? ◊ o cudh'ómine, casu a ndhe comporades? ◊ o genti tostorruda, poita no ascurtais?! Etimo ltn., itl. aut, o Traduzioni Francese ou Inglese or Spagnolo o Italiano o, oppure Tedesco oder.

odhè!, odhéu! , iscl, nm Definizione foedhu chi narant ispantaos, dispràghios, timendho po dannu acontéssiu o chi podet acontèssere: it'arrori!, ite dannu! (dhu narant coment'e nm. puru), o fintzes po cosa bona, chi si credet bella meda, chi s'istimat, o po cosa lègia, mala, chi no si bolet o no si aprovat / essere a odheos = narri odheu! fatuvatu, coment'e timendi meda (o fintzas unu pagu po arreghèscia, tanti po nàrriri ca ccn. cosa no fait a dha fai) Sinonimi e contrari ateu!, mintzisti! / arguai, dannu Frasi odheu ite disastru in domo mia, chi una pedra in se piús no b'at! ◊ odheu, sos canes istanote in gianna mia! ◊ odheu, pudhighina, si ti fidas s'astore est a rodeu! ◊ "Odhè! odhè! ite raju ti est picandhe?!", zúbilat tziu Antoni ◊ e ite li apo a dare, odhè, si so sica che linna?! ◊ odheu si est abberu su chi est nendhe sa zente, chi nachi l'at mortu su fizu?! ◊ - Si no càglias ti sego sa conca! - Odheu, proite no ti provas?! 2. dae tentu, innanti chi ti sutzedat calchi odheu! ◊ e càlladi a sa muda: a ndhe tenes de odheos, mancus chi siant mortes de ómine pro àere intesu duos tzocos! ◊ làssami sos odheos, pònedi e faghe sa faina, za no ses cancaradu! 3. odheu a bonu chi est custu mele!…◊ odheu cantu est zeniosu cussu zòvanu!…◊ odheu, cudhu macu, bessimich'eretu, no so in chirca tua! ◊ odheu cust'imbriagone: candho est chi ndhe la finis?! ◊ odhè! odhè! proite no ti callas, menzus?! ◊ - Fulanu est cojendhe cun Fulana… - Odheu!… bellu inzertu, mih, unu prus macu de s'àteru! ◊ odheu, no niedas nudha ca est fintzas birgonza! Etimo srd. Traduzioni Francese mon Dieu! Inglese good Lord! Spagnolo ¡Dios mío! Italiano o Dio! Tedesco ach Gott!

orbàda 1 , nf Definizione un'arratza de pische laditu, in colore de chinisu, a iscata pitichedhedha Sinonimi e contrari ociada 2 Terminologia scientifica psc, oblata melanura Etimo ctl. oblada Traduzioni Francese oblade Inglese saddled bream Spagnolo oblada Italiano occhiatèlla o occhiata Tedesco Brandbasse.

pargherínu , agt Definizione nau de colore de chinisu iscurosu Frasi craba pargherina Terminologia scientifica clr Traduzioni Francese gris foncé, céruléen Inglese dark grey Spagnolo gris oscuro Italiano grìgio scuro, o cerulino Tedesco dunkelgrau, blaugrau.

piberòni 1 , nm Definizione una genia de anade chi portat coment'e unu chirrionedhu orrúbiu in conca (anade cun crogorista): in Sardigna che faet abbitu in passada, ma nidat puru, in logos de istagnu Sinonimi e contrari buscinu 1, pebidanu Terminologia scientifica pzn, netta rufina Etimo srd. Traduzioni Francese canard siffleur Inglese widgeon Spagnolo pato colorado Italiano fischióne o fistióne turco Tedesco Kolbenente.

privàda , nf Definizione logu, aposentedhu po fàere de bisóngiu Sinonimi e contrari bàscia, belledha, cómudu 1, comuna 1, tzesso Terminologia scientifica dmo Etimo ctl., spn. privada Traduzioni Francese water Inglese toilet bowl Spagnolo water, retrete Italiano water o tazza, bagno Tedesco Wasserklosett, Toilette.

santacída , nf: santatzida Definizione dannu mannu a su bestiàmene, mortu a bochidura o fintzes de maladia mala; carraxu, burdellu mannu cun boghes e tzérrios Sinonimi e contrari degógliu, mortalidade / abbatúliu, biuldu, budrellu, carralzu, chimentu, intatzida* 2. candho andhaimus a iscola, isetendhe a intrare bi fit sa santatzida: bi naschiat murrunzos, istrampadas, punzos e àteru Traduzioni Francese massacre d'animaux par vengeance, mortalité Inglese beasts slaughter by revenge or murrain Spagnolo mortandad de reses Italiano strage di béstie per vendétta o moría Tedesco Tiermassaker (aus Rache oder Seuche).

scrúfi , vrb: iscrúfere*, scrúfiri, scrunfi Definizione cricare de pigare, arrennèscere a pigare sa cosa a unu cun fortza, a pelea, cun dificurtade e ue dhue at dificurtade, a fortza de nàrrere e de fàere; cricare de s'iscabbúllere Sinonimi e contrari afrapare, illatzare, iscúrpere, isfrapare, istratzare, strancai / iscabbúllere Frasi si merixedha e serbidora si bolliant bèni, a bortas si scrufiat calincuna cosa ◊ mi ia a podi scrufi una pariga de sodhus…◊ gei dhu scrufeus unu momentedhu po cussu puru ◊ apu scrúfiu dus panis veti veti 2. ita ispantu ca at a scrufi sa filla, parit ca dh'at fata issa isceti! ◊ scrufidí de is malus! ◊ sa gatu circàt de si acuai, de fuiri, de si scrufi miaulendi a boxi mala ◊ cudha est torrada agoa ispramendisí, comenti at biu unu giòvunu acostendisí, e at pigau unu candeleri po si scrufi Traduzioni Francese obtenir ou prendre de force Inglese to obtain by force Spagnolo arrancar, sacar, arrebatar Italiano ottenére o prèndere con la fòrza Tedesco entreißen, erzwingen.

sparèdha , nf: isparedha* Definizione genia de pischighedhu de mare (faet de mannària a metade de su sarigotu), a ispertiadas in colore de oro e de chinisu craru, lughente, bellu po fàere orrostiu (e postu unu pagu in abba budhia e salia cun calecuna silibba de àgiu istrecada) Sinonimi e contrari ispau 1, sarigotu Frasi is piscadoris torrant cun is cius càrrigus de palària, de macioni, de ispirritu e de bella sparedha grassa Terminologia scientifica psc, diplodus annularis Etimo itl.s asparedda Traduzioni Francese sargue Inglese sargo Spagnolo sargo Italiano sàrago anellato o sparo Tedesco Ringelbrasse.

stratzònis , nm pl Definizione mali masculinu, punta de dolore forte de no dhu pòdere padire chi benit mescamente a bentre Sinonimi e contrari fragusina, passacólica Terminologia scientifica mld Traduzioni Francese entérite des animaux Inglese enteritis Spagnolo enteritis Italiano enterite o còlica delle béstie Tedesco Enteritis (in bezug auf Tiere).

sugabísci , nm Definizione genia de pische de mare chi assimbígiat a un'ambidha manna (e che a s'ambidha cricat is errios): est chentza barras, a buca tundha Terminologia scientifica psc, petromyzon marinus Etimo srd. Traduzioni Francese lamproie marine Inglese lamprey Spagnolo lamprea Italiano pésce flàuto o lamprèda marina Tedesco Lamprete.

tirgúsa , nf: (sa t. = nr. satirgúsa) trigusa trugusa, turgusa, tzurgusa 1 Definizione lau de arriu o de cuadhus, o fintzes martutzu de cuadhus, genia de erba chi assimbígiat unu pagu a s'àpiu po sa fògia chi faet, e po cussu dha narant àpiu de arriu puru, e creschet in is errios, in logu chi curret abba: est bona a papare, crua, a insalada puru Sinonimi e contrari cugusa 1, giúguru 1, giuru 1, satzu 1, tzurvusa, venale 1 Frasi sa tirgusa tenet unu sabore forte ◊ totus connoschiabamus e manicabamus sas erbas: garduminzone, trugusa, porru, martutzu, butones de marmarutza… Terminologia scientifica rbz, Apium nodiflorum Etimo srdn. Traduzioni Francese faux cresson de fontaine Inglese cress Spagnolo berraza Italiano èrba cannèlla o sedanina d'àcqua Tedesco Wassereppich.

tríncu , nm arresorzada, frincu, ischingiada, secada, sinnolu, trínchisi / tzulumbone Definizione segada a lepedha, gurtedhu, trintzete, o àteru, fintzes pistadura ufrada de cropu a conca, giúmburu Frasi portàt unu trincu ca su babbu dh'iat donau una surra a pompa ◊ custu mangallu de piciochedhu si at fatu unu trincu in conca ◊ Bachisedhu est rutu in terra, chin d-unu trincu in conca Etimo ctl. trenc Traduzioni Francese coup de rasoir Inglese razor slash, wound Spagnolo navajada, herida, golpe Italiano rasoiata, ferita da tàglio o da còrpo contundènte, tràuma Tedesco Schnittwunde.

tzarodhài , vrb: aciarollai*, tzorodhai, tzorodhare Definizione nàrrere o fàere is cosas a improdhu, betare is cosas a s'afaiu, chentza órdine, chentza critériu, fàere atzerodhos Sinonimi e contrari aciapuciae, aciorobedhare, acoredhai, afioncai, allarodhai, impiastai, improdhai, inciorodhare Traduzioni Francese parler à tort et à travers Inglese to talk nonsense Spagnolo embarullar, badajear Italiano fare o dire a vànvera, sènza critèrio Tedesco unüberlegt daherreden, aufs Geratewohl handeln.

tzèsso , nm: cesso Definizione logu adatu po fàere de bisóngiu, andhare de su corpus Sinonimi e contrari bàscia, belledha, cómudu 1, comuna 1, privada Traduzioni Francese waters Inglese toilet bowl Spagnolo retrete Italiano water o tazza Tedesco Klosett.

«« Cerca di nuovo