Ditzionàriu in línia
de sa limba e de sa cultura sarda

abbadherigàre , vrb: abbedherigare Definition intostare, nau de frutuàriu chentza lómpiu, o fintzes tostau de su fritu (e deosi de su pane cruo puru); prnl. nau de una persona candho no torrat àlidu de su dispraxere o fintzes de s’errisu, e in cobertantza si narat fintzes po mòrrere Synonyms e antonyms ammustèlchere, dilmagiare, disimainai, ingortigai, sdemmaniai / intostai Sentences addaghi at ischidu chi fit mortu su fizu, sa mama si ch'est abbadherigada ◊ a ndhe tenes de risu: mih no ti che abbadhérighes, mih! ◊ male chi dh'abbadhérighet! 2. custa cosa no est lómpida: est abbadherigada ◊ bi ndhe aiat de s'abbadherigare, de su risu ◊ si ch'est abbadherigadu de su prantu, su pitzinnu ◊ su pane cheret cuguzadu bene ca sinono si che abbadhérigat, no bi pesat 3. candho mi che abbadhérigo faghide comente cherides, ma fintzas a candho abbarro biu inoghe cumandho deo! Etymon srd. Translations French s'évanouir English to faint Spanish desmayarse Italian cadére in delìquio German in Ohnmacht fallen.

abbalestràdu , agt Definition chi est coment’e abbasciau e cuau ibertandho a passare sa fera po dha cassare Synonyms e antonyms apatau, impostau Sentences comente fimis abbalestrados, sos canes ponzeint paritzos porcabros a ballare e ndhe amus mortu sete! Etymon srd. Translations French tapi English crouched Spanish agazapado, al acecho Italian acquattato, in agguato German niedergeduckt, auf dem Anstand stehen.

abbàndha , avb, prep: abbanna Definition a bandha: a solu, a una parte, chentza dipèndhere de àtere Sentences sos fizos istant abbandha ◊ su dischente si est postu a contu sou, abbandha de su mastru chi l'at imparadu ◊ maridu e muzere non andhaint de acordu e drumiant a letu abbandha 2. istat assoladu abbandha dae sa zente ◊ custu lu depes cussiderare abbandha de onzi àteru Etymon srd. Translations French indipéndamment English indipendently, apart Spanish independientemente, aparte Italian indipendenteménte, in disparte German unabhängig, beiseite.

abbòe , avb Definition parangau, incrubau a una bandha, coment'e orruendhondhe a una parte Synonyms e antonyms achibboe, achifilu, acorrimboe, calembru, imboe, ochirioe Etymon srd. Translations French biais English skew, oblique Spanish desequilibrado Italian in posizióne o in mòdo squilibrati, sghémbo German unausgeglichen.

abbucài , vrb: abbucare, abbuchiare 1 Definition pònnere istrègios cun sa buca a cara a fundhu, conca a bàsciu, afacaos, o a buca apare (ma fintzes betare cosa a covecadura a un'istrégiu); serrare calecuna cosa, mancari no deunudotu; nàrrere cosa a unu coment’e po dhi tupare sa buca, in su sensu de dhu currègere, de dhi foedhare male, de dhu fàere citire Synonyms e antonyms abbucaciai, abbufiare, currèzere, irmurrare, iscontroriare / serrai / covecare, inconchinare, rebbucai Idioms csn: abbucai sa porta = tambàrela unu pagu; abbucare un'àidu, un'abbertura = tupai, serraidhus; abbucai su lentzoru = furriàrendhe unu pagu a subra de s'àtera cuguzura, in conca de letu; abbucaisí = rúere a buca a terra, nadu prus che àteru de isterzu; abbucai su sèmini = carrarzare su sèmene betadu in sa terra arada Sentences nau ca mi nci abbucu a mari chi m'intendu nai "presoni"! ◊ prima ndi est ampuau e apustis si nci est abbucau a iscabiossu ◊ abbuca totu a su cadhaxu! ◊ dèu dep'iap'ai tocau calancunu mucioni e sa pingiada de su trébini si ndi fut abbucada a terra 2. in su cunzadu bi at àidos de abbucare, no b'intret bestiàmine ◊ abbuchedhu bene cuss'àidu, ca sas albeghes podent repítere! 3. su babbu fiat murrungendi e abbuchendi su fillu ◊ su coronellu si ndh'est fichidu e cun boghe alterada l'at abbucadu ◊ dego no ndhe aio cosas de mi nàrrere tue, e mancu commo as de mi abbucare! ◊ si istat bona dh'aiat abbucada canno dh'at intesa faedhanne male! ◊ sa sorre si est posta a fàere sa maca e su frade dh’at abbuchiada Etymon srd. Translations French tancer, rabrouer English to reproach Spanish colmar, caerse de cabeza, reprochar Italian abboccare, cadére a tèsta in giù, rimbrottare German umkippen, mit dem Munde fassen, anlehnen, ausschimpfen.

abiociài , vrb Definition èssere in fortza, briosu, pònnere brios Synonyms e antonyms abbiatzai, abbibare Etymon srd. Translations French se remettre English to fit Spanish recobrarse, restablecerse Italian rimettersi in fórma German bei Kräften sein.

achipíre, achipíri , vrb Definition fàere meda in pag'ora; fàere a ora, a tempus Synonyms e antonyms achivire, aciviri, acodie Idioms csn: a. bisonzu = resèssere a fàghere; a. a su dovere = atèndhere a su dovere, fai unu doveri Sentences chie est lestru e cabosu achipit in su tribàgliu ◊ a cosire a màchina s'achipit prus chi no a manu ◊ pro achipire faghide cun ambas manos! ◊ tocat de achipire si cherimus cumprire su tribàgliu! ◊ triballu inzotosu no si ndhe achipit ◊ si s'achipit de coro su dovere che passat su tempus prus serenu 2. chi ia achípiu a su pulma no ndhe fui torrau a pei ◊ su tempus est lestru e deo no poto achipire: lu giuto a tretu e mi at bell'e sighidu (N.Pianu)◊ oe no dh'achípio a fàere custa faina: che dh'acabbo cras ◊ candu est meda, in logu de asfaltu s'àcua no benit achipia Etymon itl. accivire Translations French faire vite, travailler efficacement English to get through a big piece of work, to work with efficacy Spanish despachar Italian sbrigare mólto lavóro in pòco tèmpo, lavorare con efficàcia German leisten, schaffen.

acodíe, acodíri , vrb: acudi, acudire, acudiri Definition cúrrere a unu logu po ccn. o calecunu bisóngiu o apretu, bènnere, furriare a domo; fàere a tempus a una cosa, arrennèscere a sighire su chi narat s'àteru, a cumprèndhere luego / pps. acurtu e acudidu; acudi una cosa, de una cosa = fàghere a tempus a ndhe godire, leare, o àteru Synonyms e antonyms achipire, acosiare, acostai, aprobiai, assuprire, bènnere, ghirare, lòmpere / aúrrere Sentences candho l'ant bidu rutu sunt acudidos totu a ndhe lu pesare ◊ acudide a su fogu fuidu! ◊ acudei, sunt bocendi a unu! ◊ zente meda est acudia a dhos bíere ◊ àturus piciochedhus fuant acudendi a biri s'automóbbili ◊ sa zente acudit a su divertimentu ◊ si no acodint is de biginau a dhas istagiai ciai si donant una bona craminada!◊ si fia istada sola, comente aia fatu a ndhe acudire a inoghe?! 2. ndhe acudeint cun binujos e coidales iscalaviados ◊ candho as a acudire in letu de sida a ue est mamma tua sa fàcia frita ti at a iscaldire cun sa sua 3. nu apu acurtu a pigai su postali ◊ a sa sola totu custu traballu no l'acudo ◊ toca e agiudamí ca assinuncas no acudu! ◊ a mesudí no acudu a torrai ◊ cumenti fatzu in cuatru dis a ti acudi pantalonis e giacheta?! ◊ current pro acudire zoronada ◊ tui ca cannoscis sa língua tedesca, dhus acudis a cumprendi su chi narant? ◊ ita totu ses narendi, chi no ti acudu?! ◊ dèu cumentzu a bandai, chi potzu acudi postu ◊ innantis fis a lèpores e pudhas a cantu ndhe potias acudire! ◊ sa missa che at a èssere finia, ma chissai chi l'acuda! ◊ camminai candu teneis sa luxi, prima chi s'acudat s'iscuriu! Etymon spn. Translations French accourir English to run Spanish acudir Italian accórrere, fare in tèmpo German eilen, rechtzeitig schaffen.

acoidài, acoidàre , vrb: acoitai, acoitare, acuitai, acuitare, coidai Definition fàere sa cosa in lestresa, cantu prima, a presse Synonyms e antonyms apressare, illestrire, incoire | ctr. istentare Sentences s'atóngiu acoidendi pesat unu lentzoru niedhu de nuis ◊ tocat a s'acuitai ca no s'aspetant ◊ issu si fut acoitau a crocai ◊ acoita a torrai! ◊ acoitaisí a si ndi andai! ◊ acoitate ca tenzo de fàchere su pranzu! Etymon srd. Translations French presser English to hurry Spanish apresurarse, darse prisa Italian affrettare, fare in frétta German sich beeilen.

acostumài , vrb: acostumare, costumai Definition tènnere o àere a parusu, àere s'abbitúdine, s’avesu; giare bonas abbitúdines Synonyms e antonyms abbetuare, abesare, acomunai, arranguai, imbisciare, ingustai, parusare Sentences a dí de oi unu tempus acostumaiaus a fai cancuna sciampita puru! ◊ cussu no acostumat a abarrai a giru ◊ dh'apo pretzetadu chi no si atrameset de mi ne torrare a parte de manzanu comente acostumat issu (Z.Porcu)◊ dèu acostumu pagu a fuedhai ananti de genti meda Etymon srd. Translations French avoir coutume, être coutumier English to accustom, to have in use Spanish acostumbrar Italian costumare, avére in uso, èsser sòliti fare, solére German gewohnt sein.

acrodhàre , vrb: aggradhare 1, aggrodhare Definition intanare, cuare comente faet su grodhe, su margiane, ibertandho a furare ccn. cosa, abbasciare, su si pònnere abbasciaos coment’e po no si fàere a bíere Synonyms e antonyms abbuare, acuae, ammacionai, apatai, atanai Sentences si acrodhaiat in d-un'istrintorzu, betaiat sa sanna de su rú a s'anzone colendhe e che lu tiraiat ◊ si est acrodhadu acurtzu a una mata de chessa a fàghere de bisonzu Etymon srd. Translations French se terrer, être aux aguets English to go back to one's den, to lie in wait Spanish esconderse, estar alen acecho Italian rintanarsi, stare in agguato German sich verkriechen, auf der Lauer liegen.

acumonài , vrb: acumonare Definition arregòllere o pònnere totu impare, totu a unu (bestiàmene, àteru), a cumone; giare su bestiàmene a contivigiare a mesu pérdia e a mesu badàngiu, a mesapare; su si pònnere impare Synonyms e antonyms aggregare, assotziai Sentences parte de sas abbas de cussu riu est intubbada: su restu est acumonada pro abbare campos e frutales ◊ si boleis guadangiai de prus, acumonaisí in sotziedadi! Scientific Terminology pst Etymon srd. Translations French réunir English to aggregate Spanish juntar, poner en común Italian aggregare, méttere in comune German zusammentreiben, Vieh in Halbpacht haben

afaltàdu , pps, agt: afaltatu, afaltau, afartadu, afartau, afratadu, afratau Definition de afaltare; unu est afaltau candho, si dh'ant brigau o nau cosa (o ischit de àere fatu cosa chi no andhat bene), cumprendhet e ammitit de tènnere crupa mancai chentza dhu nàrrere, citiu, a ogos a terra, sériu, si sapit in farta; fintzes chi sentit coment'e bregúngia, duritu; a logos, bisongiosu, chi tenet bisóngiu, dhi faet farta calecuna cosa Synonyms e antonyms afusau, ammurtinau, assudhidu, fartadu, frajau, ilfartadu, mancantzosu / suxetzionosu Sentences comenti dh'apu castiau est abarrau afartau, ca gei dhu scit cussu puru chi no andat bèni su chi at fatu! ◊ est afartau che cani in crésia! ◊ si mi agatu afartau mi cunfundu Translations French troublé, contrit English troubled Spanish con mala conciencia, sucia Italian turbato, che si sa in cólpa, compunto German betroffen, sich schuldig fühlend.

afaltài, afaltàre , vrb: afartai, faltai Definition fàere farta, no fàere sa cosa; su si sapire in crupa, leare s'asséliu a sa cusciéntzia Synonyms e antonyms ammancai 2. mi afartant is notis abbilladas e po medas poitas no agatu resposta Etymon srd. Translations French se sentir coupable English to feel guilty about stg Spanish faltar, tener la conciencia sucia Italian sentirsi in cólpa, in fallo German sich schuldig fühlen.

afilerinàre , vrb Definition pònnere a filera, prantare matedu (o àteru deasi) o assentare a filera Synonyms e antonyms infilerinare Etymon srd. Translations French planter en rangées English to plant in rows Spanish plantar en hilera Italian piantare in filari German in Reihen pflanzen.

afrochedhàre 1 , vrb Synonyms e antonyms aciapuciae, aciarollai, improdhai, indrovigare Translations French gâcher, travailler grossièrement English to mess up Spanish chapucear Italian lavorare in modo disordinato e confusionàrio German unordentlich arbeiten.

aggrucàre , vrb: aggrugare, aggrugari, aggurgare, agrugai, agrugari Definition fàere passadas lestras, coment'e po bòlere bídere o fàere totugantu impresse impresse, chentza si tratènnere a dhu fàere bene; fintzes pònnere a grughe, atobiàresi a grughe (nau de camminos, istradas) Synonyms e antonyms atraessare, gruxai / navaciare Sentences sos corbos bolandhe aggrucant su chelu ◊ apo aggrucau totu su sartu ◊ sa chirca iscientífica at aggrugadu totu s'ispàtziu interplanetàriu cun astronaves e telescópios ◊ aggruco campos e badhes ◊ bi cheret ora petzi pro aggrucare chin s’iscopa cussa betedhe iscala! ◊ nois fimus aggrucandhe a inghíriu de sas cumbessias 2. debbadas chi mi aggrughe chirchendhe sos chi mancant dae domo! 3. pagos tzitzones furint aggrugados in sa forredha ◊ in coghina dhue aiat iscannos, botos e linna aggrugada Etymon its ad + cruc(u)lare Translations French fouiller English to scour Spanish despacharse, chapucear Italian perlustrare, fare un lavóro in mòdo sbrigativo German durchsuchen, eine schleunige Arbeit machen.

alavrònza , nf Definition manera de fàere de chie si che istat a un'ala, a bandha, coment'e timendho calecuna cosa Translations French méfiance English distrust Spanish desconfianza, recelo Italian atteggiaménto di chi sta in disparte diffidènte, diffidènza German Mißtrauen.

alléu , nm Definition criadura minuda, pipiu de naschidórgiu Translations French enfant au berceau English baby Spanish niño de pañales Italian bambino in fàsce German Wickelkind.

allistài , vrb: allistrai, allistrare, listrai Definition pònnere in lista, fàere sa lista Synonyms e antonyms lezistrare, malcare Sentences usada su sistema de is tachedhas po allistai sa cosa chi bendiat, ca no fiat bellu a iscriri ◊ babbu mi aiat allistradu a iscola Etymon srd. Translations French porter sur la liste English to put in a list Spanish alistar Italian méttere in lista German in eine Liste eintragen.