Ditzionàriu in línia
de sa limba e de sa cultura sarda

ca , cng Definition foedhu chi s'impreat po ispiegare su poite de una cosa pentzau siat coment'e una càusa, motivu, o fintzes coment'e un'iscopu; in propositziones chi dipendhent de verbos che a nàrrere, pentzai, crèdere, timire, o àteros, cun su matessi valore dichiarativu de chi 1 Synonyms e antonyms caite, poita / chi 1 Idioms csn: ca deo!… (arrispundendi a unu) = "e deo su matessi!", ma nau in parti de su chi at fuedhau a primu e pro nàrriri "e tui a su própiu!"): – tue ses bentranu! – ca deo!… (= tui a su própiu!), – tue ses mandrone! – ca deo!… (= tui a su própiu), – ca tue ses diferente!… (= no ses diferenti própiu nudha): pro torrare s'acusa a chie la faghet si podet nàrrere de css. pessone, e solu comintzendhe sa frase "ca deo!…, ca tue!…, ca isse!…"; ca naras… = atacu, comintzu de unu chistionu tasidu e torradu a leare Sentences curro ca tenzo presse ◊ bufo ca tenzo sidi ◊ istat male ca est malàidu ◊ su logu est inciustu ca fut pruendi ◊ callentadí ca est frius! ◊ no bi andhes a messare, ca su sole ti leat sa bellesa! ◊ bae ca za andhat bene goi! 2. fato goi ca mi ndhe bido menzus ◊ ponimus su ledàmine ca sa terra bundhat de prus ◊ beni a innòi ca bis! 3. e nanca funt torrendi?! ◊ no intendis ca funt pichiendi? ◊ nara ca bi fia deo, sinono a sa sola no bi l'aias fata! ◊ apo nadu ca ei! ◊ apu nau ca no! ◊ naras ca at a bènnere? ◊ gei nau ca proit!…◊ lampu ca bi ndh'at de zente maca est abberu! ◊ ca narat, gomai, is cosas funt andadas de aici! 4. alla custus óminis, no fait a chistionai ca luegu ti narant ca ses pidància: balla ca issus!… 5. – Ma ses bentranu, mih!… – Uhm, balla, ca deo!… Etymon ltn. quia Translations French parce que, car English why Spanish porque, que Italian perché German denn, weil.

cabidiànu , agt: cabudianu Definition chi benit o andhat prus a innanti de un'àteru, de un'àtera cosa, chi est in primu pupa; nau de frutuàriu, chi benit o lompet a presse, lompet cabudàrgiu / màsciu cabidianu, berbeghe cabidiana = mascu, brebei de ghia Synonyms e antonyms cabidraxu, premediu | ctr. regadiu, coàinu Sentences sos tronos sunt cabidianos de sos lampos Etymon srd. Translations French précédent, chef de file English previous, leader Spanish batidor, que precede, primero de una fila Italian guidaiòlo, precedènte, che precede, capofila German Leit…, vorige, erste, Erste.

cadrabudhàu , pps, agt Definition de cadrabudhai; nau de su cuadhu, chi andhat a brinchidedhos Translations French sautillant English hopping Spanish que brinca Italian saltellante German hüpfend.

cài 1 , agt, prn: cale, cali Definition agt. e prn. indefiniu impreau in is pregontas de css. manera fatas: no càmbiat de m. a f., ma solu de su sing. a su pl. (coment'e agt.); su plurale, cun is artículos e chi tenet valore de cng. po ispiegare: su cale, su cali, su (sa, sos, sas) cales chi… = e pro cussu…, difatis…(no tenet valore relativu, mai) Sentences cai cosa ti andat bèni, a tui? ◊ cali mòri pigas po andai a ingunis? ◊ cale bentu ti ndhe at batidu? ◊ ma cale ómine, ma cale fémina?!…◊ cales àrbures est a pudare? chini iscít cun calis ideas nd'iant a èssi torraus! 2. fàghelos totu guales, e no cale goi cale gai! ◊ de custas cosas, cali bolis? ◊ de sos fizos, cale est su cojadu? ◊ tia chèrrere ischire cale ti andhat bene: custu o cudhu ◊ no isco ne chie e ne cale 3. issa est sa prus sàbia e onesta, su cales chi sas bighinas la chircant pro unu cossizu ◊ no bi at istudiadu nudha: su cales chi lu ant botzadu!◊ cussu depet àere finidu sas iscolas, su cales chi lu cherent a triballare in postu ◊ sa mama cosit e tàpulat, su cales sos pitzinnos no andhant in giru istratzulados Etymon ltn. qualis Translations French quel English which Spanish qué, cuál Italian quale German welcher.

cantecànte, cantecàntu , cng: catecantu Definition si biet ca…, est ladinu chi… : nau coment'e una cosa chi si lassat andhare, chi si cuncedit Synonyms e antonyms aposici, goregante, tantecantu Sentences cantecante, grista de carabbineri no ndhe zuches ◊ cantencante crediant chi a che picare sa bida a unu cristianu est a zocare: ma za lu sunt pacandhe! ◊ no timas a dare carchi cosa, si ndhe as: cantecantu lassamus totu inoghe! ◊ no ti fatas cosa: catecantu isco chie ses! ◊ mancari perriches, catecantu no lu bogas dai su surcu sou Etymon srd. Translations French il est évident English it is plain that… Spanish es evidente que Italian è evidènte che…, tanto… German es ist klar, daß.

casósu , agt Definition nau de su late, chi rendhet meda a casu Etymon srd. Translations French lait riche en fromage English rich of cheese Spanish leche que da mucho queso Italian ricco di formàggio German reich an Käse.

chi , prn: ci 1 Definition prn. relativu in parte de calesiògiat númene mascu o fémina, singulare o plurale, sugetu o cumplementu (su sardu no narat "su/sa cale, is calis, sos/sas cales", si no cun valore de càusa: su cales); coment'e prn. relativu s'impreat meda cun funtzione de avb. de logu in su sensu de inue, aundi, de tempus in su sensu de candho e de àteros cumplementos (fintzes acumpangiau cun pron. pers. po su sensu precisu de su cmpl.); in campidanesu e mesania s'impreat meda cun valore de cng. si po pònnere una cunditzione (e fintzes in prop. de ispédhiu); faet un'avb. in d-unas cantu maneras de nàrrere po inditare un'atzione chi sighit: èssere o istare + bvrb. sing. 2ˆ p. impr + chi ti… + bvrb (1ˆ p. sing. ind. pres.) = èssere o istare a su + bvrb 2ˆ p. impr. + matessi bvrb 2ˆ p. impr.; su/sa + nm. chi est su/sa + matessi nm… = fintzas su/sa… (s'impreat fintzes cun avb: oe chi est oe… = fintzes oe, ancora como) Synonyms e antonyms ue, candho / si Sentences dàemi sa cosa chi zughes in manu ◊ càstia a su trabballu chi ses fendi! ◊ custu est su contu chi praxit a tui ◊ bi ndhe at chi trampistant negusciendhe runza ◊ nàrami totu sas cosas chi cheres ◊ a carrela acudiat pisedhos chi teniant àteras cosas de contare ◊ sa Sardínnia tenit risorsas chi point èssi postas a fundamentu de indústrias noas ◊ apo arriciu is novas ci mi as mannau ◊ custa no est màchina chi potas cúrrere meda!◊ su ci apo fatu est istàpia una cosa ci est pràcia a totus (C.Argiolas) 2. sa domo chi isto l'apo comporada ◊ bi aiat unu palatu chi bi fint sas fadas ◊ sa die chi ant fatu a tie no ant fatu àtera cosa si no gravèglios e rosas ◊ fut s'annu chi at niau meda ◊ a candho como chi no at mes'annu apedhat, ite at a èssere a mannu, custu catedhu! ◊ sa dí chi furia gioghendu a mammacua apu agatau custu ◊ in s'annu chi non isciu ci funta duus fradis, unu arricu e s'àteru pòbiru ◊ sa poesia est unu frutu chi li cunfaghet su tempus asciutu (Màsala)◊ aiant postu a béndhere una siendha chi su mere fuit mortu ◊ at tzerriau unu cassadori chi dhi teniat cunfiantza meda (E.Musio) 3. un'amigu bonu no dhu agatas mancu a perda furriada, chi dhu circas in s'ora de s'abbisúngiu ◊ su meri miu, ci tèngiu fàmini, mi donat pastura ◊ chi boles chi mi chelle, chelladi innanti tue! ◊ como, ci morzo, mi morzo cuntentu ◊ oe nemos andhat a carrixae: bieus ci su mere si decidit a nosi pagae comente si depet! ◊ filla mia, chi si lassasta intrai finas a candu passat s'àcua! 4. fúrria chi ti fúrrio, e ite no ant imbentadu?! ◊ fint tira chi ti tiro fintzas chi che l'ant segadu ◊ est totaganta die pista chi ti pisto, cun cudhu martedhu! ◊ fit chirca chi ti chirco, fintzas chi l'at àpidu ◊ primu fiast sempri "papa chi est papa" e immoi no mi ndi bolis donai?! 5. teniat unu difetu chi no papàt atra cosa si no pasta reali 6. sa fera chi est sa fera candho ofendhet lu fachet pro si difèndhere (G.Piga) Etymon ltn. qui Translations French que, qui English what, which Spanish que Italian che, il quale, la quale, i quali, le quali German der, die, das, welcher, welche, welches.

chi 1 , cng: ci 2 Definition elementu chi s'impreat po unire una propositzione chi dipendhet de un'àtera dichiarativa (verbos che a nàrrere, pentzare, supònnere, e àteros); po fàere un'augúriu, betare unu frastimu o giare unu cumandhu: chi + congiuntivu = ancu!; cng. cun valore causale o finale / comente a nàrrere chi… = itl. cioè; in paragones: prus… (agt.) chi no… (agt.), chi mancu…(+ nm), in prop. de cumparàntzia = itl. piuttosto che; chi naras, chi nades…, chi fia nendhe, chi fis nendhe… = atacu, comintzu de unu chistionu tasidu e torradu a leare Synonyms e antonyms ca Sentences su preide at pertzetau chi totu sa bidha andhet a sa festa ◊ so nendhe chi apo fatu ◊ apo intesu chi est gai ◊ creo chi nono ◊ naro chi emmo ◊ seu sigura chi dh'iat fatu ◊ chi nades, comare mia, pro bos contare totu, za est abberu chi cussos fint cojendhe! ◊ nos lamentamus chi su tribàgliu est pesosu ◊ mi at rispostu candho chi bi mancaiat forra, candho chi bi mancaiat pannu ◊ boleis ci dhu andi dèu? 2. chi mi bidant tzegu, gai est! ◊ bénnidu chi sias! ◊ iscupetadu chi siat, isse ebbia! ◊ male chi no paret in logu chi li atachet! 3. si benis a passai, faimí su sulitu chi mi apu a afaciai ◊ tzerriandedhu chi dh'ollu dèu! ◊ beni chi nonna ti contat unu contu! ◊ cumpàtimi, chi so unu molente! ◊ no cherent a ti amare, chi su mundhu est belosu! ◊ funt circhendi a papai, chi su trabballu ponit fàmini! ◊ a Deus no movedas cuntierra, de Isse no siedas inimigos, chi cumandhat in chelu mare e terra (P.Casu) 4. a sa moliada de sa frundha intendhimis muidare sa pedra chi de gasi mancu archibbusada (F.Dedola)◊ est arrennegau chi mancu dimónius!◊ chi naras, tandho ndh'est bénnida sa gherra e… 5. pro sas bidhas fut semper menzus gai chi no nudha (P.Pillonca)◊ si est a cojare mezus oe chi no cras! (Z.A.Cappai)◊ ia a bolli afrontai prus milla austríacus chi no andai acantu de cussu ◊ issa fit addasiada prus chi no atrivida ◊ balit prus su chi si donant cussus custas dis chi no su chi fais tui in d-una poriga de mesis ◊ a vortas si trement prus sos ocros chi no sa manu Translations French que English that Spanish que Italian che (cng) German daß.

chissàghi , avb, iscl Definition chissae + chi, chie ischit si…: dhu narant candho no si tenet sa cosa tanti segura, ma si podet nàrrere fintzes in su sensu de inditare una seguresa, arrespondhendho a chie at dubbitau de ccn. cosa Synonyms e antonyms acabore, chissae Sentences chissaghi no proat, puru, annuadu comente est! ◊ chissaghi puru cudhu apat nadu própiu gai: ma intantu nois no l'amus intesu 2. chissaghi siat, puru, como, chi lessas a babbu tou a fàghere irfortzu gai, malàidu coment'est: arguai a tie! Translations French peut être que English maybe Spanish puede ser que, puede que Italian può èssere che… può darsi… German es kann sein, daß.

contracúsa , nf Definition s'acusa chi faet s'incurpau Translations French contre-accusation English countercharge Spanish acusación que hace el demandado al demandante Italian controaccusa German Gegenklage.

cotogliàna , nf: cotoliana Definition fémina àbbile chi a pagamentu andhat a is domos angenas a fàere sa cota de su pane po is àteros Synonyms e antonyms cochidora Sentences sa cotogliana giuchet sa funnedha totu impodhinata Scientific Terminology prf Etymon srd. Translations French femme experte dans la cuisson du pain English woman skillful in cooking bread Spanish mujer que sabe cocer el pan Italian dònna espèrta nella cottura del pane German geschickte Bäckerin.

covacúra , nf Definition totu su chi si podet pònnere a covecu, po ammontu a calecuna cosa Synonyms e antonyms acavannu, ammantadroxu, assacarru, carrarzura, coberta, coguzu, cubutóngiu, cucutzura, cugutzadorza Sentences betare una cosa a covacura Etymon srd. Translations French couverture, tout ce qui sert à couvrir English coverings Spanish todo lo que cubre Italian tutto ciò che può servire per coprire German Decke.

cradiadòre , nm Definition agiuante de unu giòmetro o de ingenieri candho faet rilievu topogràficu (poderat su cràdiu o canna) Synonyms e antonyms cannigiadori Etymon srd. Translations French arpenteur English surveyor's helper while he is making topographic relief Spanish ayudante que pone los piquetes para medir Italian canneggiatóre German Feldmeßgehilfe.

cuadretàrju , nm Definition operaju chi segat su ortigu a cuadros a dh'aprontare po fàere is tapos Scientific Terminology prf Etymon srd. Translations French ouvrier qui coupe le liège en carrés pour en faire des bouchons English divider into squares Spanish obrero que corta el corcho en cuadros para tapones Italian quadrettatóre German wer kariert.

culivàla , agt Definition nau de ómine o de fémina, chi no aguantat segretu nudha, chi est coment'e isfundau Synonyms e antonyms culianu, culiprude, culirbudhau, culusciagu, illanadu, irmendhajolu, isciodhau, isculatzadu, lendharzu, pidànciu, pirodha, scorruledhu | ctr. segretu, sizerru Sentences cussu est unu culivala: no faghet a li nàrrere nudha chi deretu lu torrat a nàrrere Scientific Terminology ntl Etymon srd. Translations French rapporteur English blabber Spanish chismoso, que no sabe guardar un secreto Italian spifferóne German Plaudertasche.

cultzería , nf Definition su èssere curtzu, ma nau in su sensu de unu fàere chi giaet tropu pesu a cosighedhas de pagu contu Sentences custas sunt cultzerias, a mazare cudha criadura pro duas figos! Translations French bagatelle English pettiness Spanish dar importancia a algo que no la tiene Italian piccinerìa German Kleinigkeit.

dàchi , cng: addaghi, daghi, deghi Definition (iscritu fintzas da chi, de chi) candho, si, andhe chi: tenet su valore de inditare su matessi tempus de duas cosas acapiadas apare o chi una sighit de un'àtera o benit apustis Synonyms e antonyms candho, dàgada, deganno, sicomente Sentences daghi si tatant de abbas niadas s'incantant che isposos e isposas ◊ daghi ghirat babbu tou as a bídere sa surra chi ti daet ◊ daghi essit su sole faghet caentu ◊ ti pentzas de nci torrai deghi ti ant a interrai? ◊ deghi si est acatau ca furint ànimas mortas, su pastore at atacau a cantare ◊ daghi mi paso za benzo a ti chircare, ca como so istracu! 2. daghi cheres chi mi sea, un'iscuta mi apo a sere ◊ daghi fis ispetendhe a fàghere gai, mi lu depias nàrrere! ◊ no si podet bídere, ma daghi fostè la cheret andhet a subra! ◊ deghi mi pàsiu gei eus a torrai a incumentzai Etymon srd. Translations French depuis que English when, as Spanish desde que Italian dacchè, allorchè, poichè German als, da.

dèpere , vrb: depi, dèpiri, dèvere, tèpere Definition tènnere o àere s'óbbrigu, o su bisóngiu, sa presse o s'apretu de calecuna cosa: s'impreat meda po cambiare unu pagu su significau de is àteros verbos; èssere in dépidu; si narat fintzes po inditare cosa pagu segura, chi si pentzat po calecunu motivu ma no s'ischit a seguru (s'impreat cun àere, èssere, e su pps. de àteru vrb.) e fintzes po fàere unu tempus benidore de su vrb. de modu infiniu chi acumpàngiat in sa forma des, tes; a sa campidanesa dhu manígiant, prus che àteru is poetas, fintzes in su sensu de pòdere / pps. dépidu, dépiu; ger. dependhe, dependho, depindhe; formas diferentes de dèpere: ind. pres. tue des, isse det, nois demus, bois dezis, issos dent Synonyms e antonyms gèpere Sentences depo andhare como, ca sinono si che faghet tardu ◊ depis fai a manera chi is contus torrint totus ◊ tocai, ita mi depeis narri?! ◊ chi ti piagat o nono, custa est cosa chi as a deper fàghere tue ◊ carei carei, ma su chi depis no dhu fais etotu! ◊ solu deves pensare chi de me no ti deves burulare! ◊ aiant dévitu cantare donzi dominica 2. su chi ti ndhe apo leadu de butega ti lu depo totu ◊ cosa ti depo, chi mancu mi faedhas?! 3. sa pinna che la depo àere torrada a su logu sou, si no est inoghe ◊ custa faina la depet àere fata isse ◊ depent èssere andhados issos, beru? ◊ isse depet èssere inoche a fúrriu ◊ Mundhicu depet èssere fragandu cun calincuna picioca 4. non tes àere fastizos e istrobbos (G.Ruju)◊ prima chi su pudhu cantet mi des negare, istanote! 5. fiat un'isplendori meravigliosu e oras de gosu eus dépiu gustai Surnames and Proverbs prb: chini timit cosa depit Etymon ltn. debere Translations French devoir English must, to have to, to be obliged Spanish deber, tener que Italian dovére German müssen, sollen, schuldig sein, dürfen.

disapagnàu , agt Definition nau de cosa chi si disígiat o chi si pedit, chi est fata in debbadas, no lograt s'intentu, chi nemos at acuntentau Synonyms e antonyms | ctr. apagnau, saltifatu Sentences terra, nuraxi isbuidu de su tempus, figu morisca de sa soledadi, fumu grisu de una pregadoria disapagnada (F.Carlini). Translations French insatisfait English unfulfilled Spanish que no se puede satisfacer, realizar Italian inesaudito German unerhört.

eàndhe! , iscl Definition e + andhe = ite mannu, ite bellu, ite bonu!, ma càstia!…; a bortas fintzes in su sensu de allodhu!, mindhe! Synonyms e antonyms andhe! / acondhe Sentences eandhe amore chi at tentu, a si ndhe fuire dae preíderu pro una fémina! ◊ eandhe dultzura, cussa! ◊ eandhe dannu chi nos ant fatu! ◊ eandhe làstima de zòvanu andhadu male! ◊ eandhe cosa chi as fatu a mi azuare! 2. eandhe unu de cussos chi irrobbesint a babbu! Translations French comme, que English what, how Spanish que Italian che (agg.) German was für ein..., was für eine!.