Ditzionàriu in línia
de sa limba e de sa cultura sarda

abbrovendhàe, abbrovendhàre, abbrovennàre , vrb: aproendhare, aproennare, aprovendhare, provendai Definition giare o pònnere sa brovendha a is animales: in cobertantza si narat de gente puru in su sensu de giare cosa po ndh’àere calecunu acotzu o praxere Synonyms e antonyms addascare, aescai, afrongiai Sentences seo intrau a s'istadha pro abbrovendhare su cuadhu ◊ annada mala, abbrovendhandhe sa robba sero e menzanu! ◊ sos massajos in cussa funtana bi aproendhant sos boes Etymon srd. Translations French affourager English to forage Spanish dar forraje, subvencionar Italian abbiadare, foraggiare German mit Hafer füttern.

acavacài , vrb: acovecai, acrobecare, acrovecai, cavacai Definition betare a covecu, betare apitzu; betare a conca a bàsciu, coment’e ponendho a covecu; fintzes bortulare, furriare / a. a ccn. = cumbíncherelu, conchinàrelu a carchi cosa, fintzas pònnereli timoria faedhendhe de no lu lassare mancu faedhare comente cheret Synonyms e antonyms abbucai, acuguzare, apatigai, bíncere, furriai, tavacare | ctr. iscavacare Sentences chi fui dèu nci dhi acovecau sa pingiada in conca! ◊ is argiolas no acabbànt mai, cun su celu totu de unu colori acovecau in pitzus 2. tèngiu unu bellu scannu po mi sèi: cussu gei no si nci acovecat! 3. li ant covacadu sa carena in su putu 4. cussa tenit unu mairu pioncu e unu fillu acovecau! Etymon srd. Translations French retourner, renverser English to turn upside down Spanish volcar, dar la vuelta Italian capovòlgere German auf den Kopf stellen.

aconàre , vrb: conare Definition fàere a conos, a bómbitos, fàere a gana lègia de caciare Synonyms e antonyms abbolotai, afastiai, agrungiai, ascamare, colloviare, contomiare, ilvilire, isbolotiare, iserare, istomacare, tolocare Etymon srd. Translations French dégoûter English to nauseate Spanish dar náuseas, disgustar Italian nauseare German anekeln.

acorriaméntu , nm Synonyms e antonyms acorriadente, acorriadura Etymon srd. Translations French agacement (des dents) English setting on edge Spanish el dar dentera Italian allegaménto German Zusammenziehung.

acorriàre , vrb Definition est su chi faet a is dentes su frutuàriu papau aghedu chentza èssere ancora bene cotu e druche; atrotigare, fàere coment'e corria, a corria; baliare ccn. cosa Synonyms e antonyms incurriatare / agguantai, babiai Sentences sa pruna crua mi at acorriadu sas dentes ◊ sa frúture cherva acórriat ◊ mi sento acorriare solu in bídere custa ua: no ndhe cherzo assazare!(P.Mossa) 2. no faghet a bos nàrrere peruna cosa: no acorriades nudha! Etymon srd. Translations French agacer English to set on edge Spanish dar dentera Italian allegare i dènti German sich zusammenziehen.

addascàre , vrb: addescare Definition giare a papare ponendho in buca sa cosa a unu pipiu, a unu chi no podet papare a solu (ma si narat fintzes de chie papat cun dificurtade manna, apenas arrennescet o no arrennescet a papare a solu); pònnere o betare s'addescu, sa brovenda a is animales Synonyms e antonyms aescai, abbrovendhae, imbuconai Sentences atzegadu, si de tzibbu un'aizu che ingullias fit de àteras manos addescadu ◊ a chie los addescat, lendhe s'addescu aggantzant a sa manu ◊ sa mama addescat sos puzonedhos minudos in su nidu ◊ su maritu addescaiat sos minores ◊ unu malàidu grave mancu a si addescare si abbalet ◊ Nennedha est addascandhe su late a su piticu Etymon srd. Translations French nourrir à la petite cuillère English to feed Spanish dar de comer Italian imboccare, nutrire German in den Mund stecken, füttern.

addobbài , vrb: addobbare, addubbare, atobbai, atobbare, dobbare Definition iscúdere, giare cropos, atripare, pigare a cropos; atumbare o lassare andhare a cropu; acropare, cravare a cropos / a. su ferru = mazare, triballare su ferru in s'incúdine Synonyms e antonyms abbanzare, aciociai, acorpai, arropai, assurrare, atripai, cardare, carrubbare, ildobbare, isciúdere, magiare, sussare / tzocare / imbolare Sentences addòbbadi sa conca a sos muros, si no ischis it'e fàghere! ◊ intendiant cussa gennixedha addobbendisí de istrémpiu ◊ no ti paro sas palas nendhe "Addobba!" ◊ ista sériu, mighi ti addobbo! ◊ at addobbau tres cropus arrabiaus a sa genna ◊ una fémina arruendu at atobbau sa conca a unu truncu ◊ una die atobbeint a su batente: fit una pisedha minore 2. si ndh'est addobbadu subra mia 3. is sordaus iant addobbau is obbilus a Gesús po dh'apicai a sa gruxi Etymon srd. Translations French battre, frapper English to beat Spanish golpear, dar, sacudir Italian percuòtere, bàttere, sbàttere German schlagen, stoßen.

aescài , vrb: aiscae, aiscai, aiscari, escai, iscai Definition giare a papare ponendho in buca sa cosa a su pipiedhu, a fintzes a unu chi no si dha podet fàere a solu Synonyms e antonyms addascare Sentences si no papat, cuss'animaledhu, tocat a dh'aiscari ◊ dhi tocat a guardai sa mama ca est a camba segada, ma po papai ciai no tocat a dh'aiscai Etymon srd. Translations French nourrir à la petite cuillère English to feed Spanish dar de comer Italian imboccare German in den Mund stecken.

afenàre , vrb Definition abbrovendhare a fenu; immalaidare, portare sos fenos Synonyms e antonyms incubae Sentences teniat de múrghere bacas e berveghes e de afenare Etymon srd. Translations French affener, contracter la strongylose English to feed on hay, to catch strongylosis Spanish dar el heno, coger la strongilosis Italian affienare, contrarre la strongilósi German mit Heu füttern, sich die Strongyloidosis zuziehen.

aforài, aforàre , vrb Definition giare s'aforu, cabarras, antibitzare una parte de su prétziu po una cosa chi si bolet comporare Synonyms e antonyms acabarrare Sentences cussu at aforadu su bestiàmine meu ca lu so bendhindhe Etymon srd. Translations French accaparer English to hoarn Spanish dar una señal Italian accaparrare German einen Handel durch eine Anzahlung abschließen.

afrongiài , vrb Definition bogare fròngias noas, cambos noos; giare iscomu, cambos friscos, sida a papare a is animales; foedhandho de orrobba, disegnare, pintare a fròngias, cun cambos Synonyms e antonyms afrunzedhare, piglionai / addascare, aescai, abbrovendhae, assepare, assidai 2. is pastoris afrongiànt su bestiàmini aggruxendi suèrgius e ollastus 3. issa tenit mucadoris afrongiaus e àterus ricamaus Etymon srd. Translations French affourager English to forage Spanish dar forraje Italian foraggiare German füttern.

apugnigosài , vrb: apunnigosai, apunziconare Definition iscúdere, pigare a cropos de púngiu Synonyms e antonyms abbuciconai, acatzotai, apugnigorai, apuinare, apunzare, apunzicare, burtzigare Sentences si apunziconat sos càvanos e si addobbat sa conca a su muru Etymon srd. Translations French donner des coups de poing English to come to blows Spanish dar de puñetazos Italian prèndere a pugni German jdn. mit Faustschlägen traktieren.

apunzàre , vrb Definition pigare a cropos de púngiu, pruschetotu candho, pranghendho su mortu, no si podet padire su dolore e unu s’iscudet púngios a petorras Synonyms e antonyms abbuciconai, acorpai, addolare, apugnigosai, apunzicare Sentences tue moris… si apunzant atitendhe mama, babbu, muzere ◊ sa mama isfaghíndhesi in piantu si apunzaiat pro su fizu mortu ◊ sos depidores mandhaiant sas muzeres a si apunzare preghendhe de no che los bogare ◊ si l'aiat picada chin iss'etotu apunzàndhesi sos càvanos 2. sos cumpanzos etotu l'ant apunzadu Etymon srd. Translations French donner des coups de poing English to punch Spanish dar de puñetazos Italian prèndere a pugni German jdn. mit Faustschlägen traktieren.

cultzería , nf Definition su èssere curtzu, ma nau in su sensu de unu fàere chi giaet tropu pesu a cosighedhas de pagu contu Sentences custas sunt cultzerias, a mazare cudha criadura pro duas figos! Translations French bagatelle English pettiness Spanish dar importancia a algo que no la tiene Italian piccinerìa German Kleinigkeit.

dàe 1 , vrb: dàere, dai 1, dare, dàrrere Definition aporrire, pònnere in manos, intregare calecuna cosa a un'àteru chentza nudha in càmbiu (ma si narat fintzes de bèndhere, de su arresurtare de unu trebballu, e de unu contu); rfl. si narat in su sensu de andhare a calecunu logu, a una bandha, cun che in su sensu de arresurtare o acabbare a una tzerta ora; cun su verbu pòdere o a su tempus benidore tenet su sensu de acontèssere, de capitare deasi comente essit essit / cong. pres.: 2ˆ p. pl. diadas, diedas, dezas; passau: 3ˆ p. pl desint, ant dadu; impr. 2ˆ p. pl: dade, daze, dage (custu cun enclíticu: dagedenosi!) Synonyms e antonyms donai, giai, gionai, intregai / combidai / bèndhere, frutai, resurtare / addare, andhare, finire, passae, penciai | ctr. leai Idioms csn: dare a una cosa = pentzai, donai atentzioni a una cosa; dàreche a… (una cosa, un'ora) = resurtai; dàresi a fàghere, a fuire, a lèzere = pònneresi a fàghere, a si mòere, a fàghere carchi cosa, a fuire, a lèzere; dàresi a carchi cosa = pèrdiri sa conca avatu de ccn. cosa: dàresi a su zogu, a s'interessu, a sa fura, a su triballu, a su binu, a su ziru, a sas féminas; dàreche a subra de una cosa = arrennèsciri a isciri una cosa; dàreche una cosa o a unu in mesu = ponidha, faidha resurtai in mesu, imbusticaidhu in ccn. cosa o chistioni; dàreche in carchi logu = passai in ccn. logu fintzas sentza de dhu bòlliri; èssere dali ca ti doe, a su dami e ti do = donendi sempri (corpus, fuedhus), abbetiai; èssere acanta a si la dare (nadu de duos) = èssiri acanta a s'arropai, acanta a certai; fàghere a su daellea = dona e piga, a manlea, donendi e pighendi sentza de bòlliri donai diaderus; èssere, no èssere in dare = (nau de unu) tènniri ganas, no tènniri ganas de fuedhai (e fintzas de fuedhai mali, meda, tropu) Sentences apas de s'América sos mannos tesoros, ma los dias a chie tenet fàmine ◊ si su fàmine inimigu a nois derat istragu si agguantat unu pagu finas a giomper sa figu (Grolle)◊ custa cosa no est sa tua: ti l'ant dada o furada l'as? ◊ setzi un'iscuta: ite ti dao a bufare? ◊ a chie tocat sa rejone diant! ◊ fuo pro li dàrrere un’iscavanada a cussa cara pesada dae sa barrosíghine! (M.Ladu) 2. chentza lissentza custa cosa no si podet dare ◊ si ndhe agatat meda, ocannu, de custa cosa e la sunt dendhe a sa fuliada ◊ sa divisione cantu bos at dadu, a bois? ◊ ocannu s'olia est dendhe pagu: solu su bíndhighi a maghinada ◊ cussa terra a laore daet su trinta ◊ como sas berbeghes no sunt dhendhe nudha, ma comente anzant comintzant a dare late 3. dàedi a un'ala ca semus colendhe custa cosa! ◊ a ue mi est dadu su pisedhu, chi no lu so bidindhe inoghe? ◊ che so dadu in cussa carrela e apo fatu innantis ◊ che est dadu in logu malu, caminendhe a denote ◊ che est dau in sos carabbineris e pro no isparare si lis est imbertu ◊ che so dadu in mesu de su ludu ◊ ello ite bonu bisonzu a ndhe dare a custa bandha? ◊ no che so mai pótidu dare a subra de chie podet èssere cussa otada 4. a ite ora ti che at a dare a finire? ◊ che daet a tardu, a note, a manzanu, a cras, a s'annu chi benit a fàghere custa cosa ◊ ejò, a como ti che at datu a ti ne ammentare?! ◊ a custas cosas ti che daet a fàghere su zustu?!…◊ a cue ti che at dadu a fàghere avitu: avita in su lussu, no in su mànigu! ◊ a èssere canu ti che at dadu a como! 5. at a dare chi, segundhu comente, custa cosa no si podet fàghere prus ◊ podet dare chi dae como in subra fetat tempus bonu 6. passant a sos arrestos e ndhe ant impresonadu prus de trinta: assora, medas, bidendhe basi, si sunt dados a fora ◊ no ti dias a fuire candho ti cramant a dare una manu de azudu! 7. at pérdidu su postu ma si est dadu a sa zoronada e su triballedhu li essit sempre ◊ conca mala, cussu: si est dadu a furare ◊ como mi dao a prànghere, pro cosighedhas gai!…◊ a ue, disdiciada, mi apo a dare?! 8. a cussu no bi daet! ◊ no bi apo dadu e no ndhe apo cumpresu nudha de su chistionu 9. dae tentu no ti che diant in mesu, cussos, ca ti ndhe as a impudare! ◊ frade e sorre sunt dami chi ti do pro su bene, pro sa pulítiga ◊ est totu su manzanu a dami chi ti do! ◊ cussos duos sunt acanta a si la dare, no de torrare in paghe! ◊◊ oe no est in dare: no li essit súlida! ◊ oe s'amigu est in dare: a donzunu narat sa sua! Etymon ltn. dare Translations French donner English to give Spanish dar, ofrecer, producir Italian dare, offrire, produrre, fruttare German geben, schenken, erzeugen, hervorbringen.

donàe, donài, donàre, donàri , vrb Definition giare in donu, coment'e arregalu, presente; fàere is donos, mescamente a sa fémina cojuada noa; giare o intregare bastat chi siat, css. cosa e a chie sisiat; s'impreat fintzes po nàrrere s’arresurtau de un'operatzione matemàtica o sa resa de unu trebballu Synonyms e antonyms arregalai, dae 1, giai, gionai | ctr. bèndhere, picare Idioms csn: donai in ccn. cosa = pessare, atuare, dàreche a subra de carchi cosa, itl. farci caso, badare; donaisí a ccn. cosa = dàresi, betàresi a carchi cosa; donai coru = bastare s'ànimu, su corazu de fàghere carchi cosa; donaindi una frida una callenti = dàrendhe una cràdia e una lena, una chi piaghet e una chi no piaghet; donai frunda mala = fàghere frundha mala, andhare male, dare resurtadu metzanu; donai boxis = betare boghes; donai isciampitas = andhare a s'istòntona istòntona, imbriagos Sentences fiat unu chi no donaiat àcua a cani ◊ chi bolis fai diabressi, bai, bendi su chi tenis e donadhu totu ◊ dongissia duus aposentus! 2. si no fint donatos de oro e de prata nche bortaiant sa cara ◊ su fidantzadu l'at donada: li at leadu anedhu, oritzinas de oro e corona de prata ◊ dh'ant donada meda, s'isposa! 3. oh, berus aici est: no nc'ia donau! 4. acabbau su préssiu mi dongu a s'olia, acabbada s'olia a s'aràngiu! Etymon ltn. donare Translations French offrir, faire cadeau English to give Spanish dar, regalar, ofrecer Italian dare, regalare, offrire, dispensare German geben, schenken, spenden, ergeben.

grariàre , vrb Definition betare o fàere gràrias, istare a gràrios Synonyms e antonyms grarire, isbraulare, ischeliare Etymon srd. Translations French vagir English to wail Spanish dar vagidos Italian vagire German wimmern.

graríre , vrb Definition betare o fàere gràrios Synonyms e antonyms grariare / iscreulare Etymon srd. Translations French vagir, pleurnicher English to moan Spanish dar vagidos, lloriquear Italian vagire, frignare German wimmern.

iglieràre , vrb rfl: igliorare, illiberare, illierai, illierare, illiorare Definition nau de is féminas príngias, illibbertare, fàere o naschire su pipiu a su lompimentu de is noe meses Synonyms e antonyms illebberare, infendiai, insinnigare, iscendiai, palturire, springiai | ctr. imprignare, improssimare Sentences cudha fémina benit torra ràida, s'illierat e naschit custa bella pitzinna ◊ sa muzere de Fulanu nachi s'est illierada ◊ a sos noe meses, sa fémina apeit sas dólimas e s'illioreit ◊ custa fémina s'est illierada de unu pitzinnedhu Scientific Terminology ssl Etymon srd. Translations French accoucher English to give birth Spanish parir, dar a luz Italian sgravarsi, partorire German gebären.

imbianchitài , vrb Definition giare una passada de bianchita, betare bianchita Translations French blanchir English to paint with white lead (stg) Spanish dar de albayalde Italian imbiaccare German mit Bleiweiß bestreichen.