afílu , avb Definitzione a filu: comente si tocat, comente andhat bene, a dovere, de sa manera giusta / essire afilu = bene, zustu, dritu Sinònimos e contràrios adderetu, bene Frases no ndhe faghet una afilu ◊ custa lepa seghendhe no bi andhat afilu Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu bien, comme il faut Ingresu well Ispagnolu bien, debidamente Italianu per bène Tedescu gut.

bène , avb, nm, iscl: bèni, vene Definitzione manera de fàere is cosas adata a s'iscopu, adderetu, cunforma a una régula morale; totugantu su chi est bonu Sinònimos e contràrios adderetu, afilu / meda | ctr. male Maneras de nàrrere csn: fai una cosa mellus bèni = menzus; bèniri a bèni = benner bene, a betu, andhare bene; su pagu bene de… = s'ispaciau de…, su colzu, su biadu de…; chèrrere unu bene macu = a ammachiadura, meda; bene fatu = chi est zustu, bonu, méritu (nadu de un'assione, de unu cumportamentu); fatu bene = chi est fatu cun arte, cun pratighesa, a régula (nadu de unu triballu o cosas gai); fai bèni e bai in galera! = faghe bene ma no aisetes recupessa (antzis est dàbbile chi ti torrent male); bene cun bene = bèni meda, própiu bèni, a fini a fini; pagubbene, pagu bèni!, pagu bèni miu!… (nadu a làstima) = ite mi siat su bene!, cale bene?!…, nudha!, tropu pagu!, siscuru a mie!; bene pro me!… = (nau cun ironia) mali po mimi, a dannu miu Frases sas cosas cherent fatas bene ◊ faghindhe goi mi ndhe agato bene, mi ndhe bido bene ◊ custu triballu comente l'as fatu no andhat bene ◊ mirai a bèni custu coru miu! ◊ oe no mi andhat bene a fàghere cussa faina ◊ bene meda: mi ndhe allegro! ◊ custu trabballu comenti dh'as fatu andat bèni 2. pro su bene chi ti cherzo tia fàghere donzi cosa ◊ podimis tènnere benes pro ndhe dare ◊ chi s'istrexiat su mucu fadiat mellus bèni! ◊ lea sa meighina ca ti faghet bene ◊ est unu bene a prantare àrbures ◊ ci fiant centu ogus iscochendu su bèni po mali e su mali po sèi etotu 3. tandho si agataiat su pagu bene de Antoni 4. in su stani nostu nci sunt unu bèni de mangonis mannus ◊ mi paret chi est a arriscare unu bene de dinari chentza garantzia de su balanzu ◊ ant chistionadu unu bene de ora ◊ si bi at atrumadu unu bene de zente ◊ che ndh'at, de bene de férula, inoghe!… 5. bene, bene meda, mi ndhe allegro! ◊ si annischitzais ca si nci ghetant a galera: a sa fruca iat a èssi mellus e prus bèni fatu! ◊ at fatu un'iscutinada de abba, ma bene cun bene no bi at próidu etotu ◊ mancu abbaidadu apo, bene cun bene! ◊ mi ponzo cudha cosa, bene pro me…, e guastu mi at sas manos! ◊ fato s'aconcada, bene pro me!…, e pérdidu ndhe apo totu ◊ como s'abba za che la tenimus ma, bene pro nois, comente ant créschidu sa pressione nos at fatu dannu! ◊ – E gopai no dh'agiudat? – Pagu bèni!… Sambenados e Provèrbios smb: Bene / prb: faghe bene e no mires a chie ◊ su fai bèni no est mai connotu ◊ su fagher bene no perdet mai ◊ a chie faet bene, bene tenet Ètimu ltn. bene Tradutziones Frantzesu bien Ingresu well, good!, property Ispagnolu bien Italianu bène Tedescu gut, Gut.

benighédhu , avb Definitzione min. de bene Sinònimos e contràrios cdh. bearedhu Tradutziones Frantzesu assez bien Ingresu quite well Ispagnolu bastante bien Italianu benino Tedescu ziemlich gut.

benòne, benòni , avb Definitzione bene meda Tradutziones Frantzesu très bien Ingresu very well Ispagnolu muy bien, requetebien Italianu benóne, mólto bène Tedescu sehr gut.

ingeniài , vrb: ingeniare, ingignai, inginnai, inginniai, inzeniare Definitzione andhare a géniu, èssere a gustu, pràghere; fàere sa cosa faendho a médiu fintzes si no est fàcile, pentzandhodhas totu, imbentandho calecuna cosa noa, diferente (mescamente in forma rfl.), fintzes cuncordare calecuna cosa; fàere s'inginna, s'incàsciu in is doas de is carradas po dhis pònnere is fundhos / i. a unu (nadu mescamente de fizos) = betàresi, tènnere su betu, s'assemizu de sos parentes; èssiri inginnau a… = èssere a zisa de…, fatu a…; inginnai trassas = trassai, ordiminzare carchi cosa a trassa Sinònimos e contràrios geniare / abbirtiai, arragnare, imbentai, indeletare, inteltiare / cuncodrai / abbaradhare, abbelare, imbelare, indeosare Frases a mimi no m'ingéniat: tropu arrústicu est! (A.Garau) 2. at biu s'ómini fracóngiu? at ingeniau a su babbu! ◊ sa fémina mala fait s'ómini trasseri e aici su pobidhu est custrintu a inginnai trassas po pòdiri papai ◊ su chi no tenit cosa de fai nd'inginnat de cosas!… 3. mi so ingeniadu a chircare ◊ cussu s'inzéniat a fàghere de totu, ma chentza fàghere no abbarrat ◊ pro bois m'inzénio a totu su chi poto ◊ cun carilloni e follas de iscraria inginnant una pipia de serbussu (G.Moi)◊ don Masedhu non iat mai ingeniau nudha: su bèni e su mali dh'iat fatu su fradi (I.Lecca)◊ mi depu ingeniai po unu tzichedhu de binu 4. tui ses inginnau a tiàulu! (G.Mura) Sambenados e Provèrbios prb: chie no s'inzéniat no campat Ètimu itl. Tradutziones Frantzesu plaire, faire un peu de tout, s'arranger Ingresu to try hard, to go down well Ispagnolu caer bien, ingeniárse Italianu andare a gènio, ingegnarsi, industriarsi Tedescu gefallen, sich bemühen.

isuzigàre , vrb Definitzione cricare, fàere pregontas, foedhare po bòllere ischire ccn. cosa de is àteros Sinònimos e contràrios dimandhare, ispreculare, isuguzare, precontare, speculitai Frases l'isúzigo bene, lu bato a su sou e, mih!, chi narat chie bi aiat in s'irrobbamentu! Tradutziones Frantzesu examiner avec attention Ingresu to examine very well Ispagnolu fisgar, escudriñar Italianu esaminare ben bène Tedescu gründlich untersuchen.

mancumàle , avb Definitzione foras male Sinònimos e contràrios bellaggai Frases mancumale s'annu a poi fatesit annada bona e su bestiàmine si campesit ◊ mancumale arriveint su matessi, finas si aiant fatu unu caminu inghiriosu Tradutziones Frantzesu heuresement (que) Ingresu just as well Ispagnolu menos mal Italianu méno male Tedescu Gott sei Dank!.

poétu , nm Definitzione pou, putzighedhu pitichedhedhu (in logu de fognas, de cundhutos e tubbos de abba) Ètimu ctl. pouet Tradutziones Frantzesu petit puits, fosse d'écoulement à l'égoût Ingresu well Ispagnolu hoyo, pozo Italianu pozzétto Tedescu Abzugsgrube.

pússu , nm: putu, putzu Definitzione genia de fossu tundhu e fundhudu meda fatu apostadamente e a muru in costaos de pòdere sumire e bogare abba in logos chi no si agatat vena chi essit a fora: su buidu chi abbarrat si narat incalu / betare a putinu = a cúcuru ficadu, che betendhesiche a su putu; putzu mortu = ilt. pózzo néro, bóidu suta de terra a ue iscarrigare s'abba de gabbinetos e lavandinos Sinònimos e contràrios fantana Frases in d-unu ingroni de su cortili su pussu pariat unu nuragi iscorrovau ◊ seo andhada a putzu de crésia a carrare s’abba a carcida ◊ est unu bellu giardinu chin fundhos mannos, unu putu mannu, una funtana in mesus e setidòglios Sambenados e Provèrbios smb: Putzu, Puzzu Ètimu ltn. puteu(m) Tradutziones Frantzesu puits Ingresu well Ispagnolu pozo Italianu pózzo Tedescu Brunnen.

«« Torra a chircare