Ditzionàriu in línia
de sa limba e de sa cultura sarda

acúgia , nf: acúglia, acúlgia, acúllia, acuza, agúglia 1, agúlgia, agulla, aguza, aúcia, auza Definition genia de agu pitica, ma cun sa concutzedha a una parte, impreada prus che àteru po mantènnere firma s’orrobba, unu trastu o àteru; fritza de arrellórgiu, de sa pesa / min. acuzita Synonyms e antonyms frícia Idioms csn: sas aguzas de su nasu = càrica, nàstula; aguzas de Nostra Segnora = auzas de N.S., zenia de erba; aguza de mesu ’e dentes = binzias tra dente e dente; aguza de sas orijas = itl. trago; erba de agullas = arrelògius (Erodium botrys, e. ciconium, E. cicutarium), filavila (Erodium malacoides, E. moschatum), erba de fogu (Geranium robertianum), furchetas (Scandix pecten-veneris) Surnames and Proverbs smb: Augias, Auzas, Auzzas Scientific Terminology ans Etymon ltn. aculea Translations French épingle, aiguille English pin, hand (of a watch) Spanish alfiler, aguja Italian spillo, lancétta dell'orològio German Stecknadel, Uhrzeiger.

aporríre , vrb: aporriri, porrire* Definition giare calecuna cosa a unu chi si portat acanta, candho no dhue lompet a si dha pigare issu etotu o est un’istràngiu; fintzes giare a ischire una segurtade, una nova / cong. 2ˆ p. sing.: apòrgiast Synonyms e antonyms apòrrere, apurriai, dare, donai / nàrrere Sentences aporridhi una cadira, a gomai! ◊ aproxat unu billetu! ◊ pònedi in cue ca custa cosa ti l'aporro deo! ◊ da’ue ses apórrimi sa manu! ◊ su didali ti dh'apòrgiu dèu ◊ no dhi apòrgiasta feli comenti ant fatu a Cristus! 2. addaghi li ant aporridu sa segurtàntzia ndh'est bénnidu isartigadu fatu! ◊ mi ant aporridu chi sa robba mia la tenent tancada in tale logu Etymon Translations French passer, rapporter English to hand, to refer Spanish pasar, alcanzar, referir Italian pòrgere, riferire German reichen, berichten.

campitzàre , vrb: campizare, camputzare Definition campare comente male si podet, chentza fortza meda Synonyms e antonyms arramputzare, campugiai, campurigiai Sentences de cudhu mannau chi campizaiat sos mandroníglios no si ndhe agatat zenia! ◊ campizat sa crabita a trazu de su chintorzu ◊ fit zentighedha chi campitzaiat cun pagu e nudha Etymon srd. Translations French vivoter English to live from hand to mouth Spanish ir tirando Italian campicchiare German sich mühselig durchschlagen.

campugiài, campugiàre, campugliàre , vrb: campullare, campuzare Definition campare a sa bona, male comente si podet Synonyms e antonyms balivigare, campitzare, campurigiai Sentences fint baranta cristianos chi campugliaiant cun pagos fiados a s'ispàstinu ◊ triballant ortos, téula e matone e si campullant sa pòvera vida (P.Lavra)◊ issu si dha campugiàt cun d-una parada de birduras chi bendhiat in pratza Etymon srd. Translations French vivoter English to live from hand to mouth Spanish ir tirando Italian campicchiare German sich mühselig durchschlagen.

derèta , nf: drelta, dresta Definition una de is duas manos, sa prus àbbile, manu bona (po is prus, ca sinono po is mànchinos est s'àtera) Synonyms e antonyms manuesta, esta | ctr. manca Sentences a sa dereta, in coxina, una porta donat a is aposentus ◊ e a drelta si girat e a manca, unu chíndhalu paret in die de bentu ◊ in cussa calara, a dereta dhoi est su campusantu ebreu ◊ si mi mancas tue est che a mi mancare sa destra ◊ Gesugristu, artziau a is celus, est assentau a sa dereta de Deus Babbu Surnames and Proverbs smb: Deretta Translations French droite English right hand Spanish derecha Italian dèstra German Rechte.

intregài, intregàre , vrb: intrigai Definition giare cosa, pònnere in manos de àtere; su si pònnere cun apentu mannu a fàere calecuna faina Synonyms e antonyms apentare, dare, imbèlghere, intzidiare / apentare Idioms csn: intregai cosa a manus de ccn. = pònnere in manos de ccn.; intregadu dae sos diàulos = chi zughet bundhos; intregai is pudhas a margiani = comporare casu dae sos sórighes, fidàresi de chie no si depet Sentences ant intregadu su malefatore a sa giustíssia ◊ a tie apo intregadu coro, vida e pessone ◊ Antoni Maria s'iat béndiu s'ànima a s'eremigu e si dh'iat a èssi intregada un'àtera dí ◊ totus dh'intregant faina, ca est maistu bonu ◊ dhi at intregau dónnia cosa a manus suas 2. a Cristos li fatesi sa promissa de pòdere a sa rughe intregare sas fartas mias pro non prus pecare (G.Ruju)◊ mannus e piticus s'intregant a is Santus cun un'isperàntzia chi dhus agiudant a bivi (M.Porru) 3. si est intregadu totugantu a s'istúdiu 4. candho si atriviat a mòvere dae su triballu li tocaiat guasi de s'intregare pro torrare a caminu 5. "Duncas!" - si fadiat po cumentzai, iscrariendusí sa boxi e intreghendu su contu - Etymon spn. Translations French livrer English to hand over, to grant Spanish entregar Italian consegnare, affidare German aushändigen, übergeben.

mànu , nf Definition arremu de sa carena de su cristianu (una a cada bandha, manca e destra) chi acabbat su bratzu, laditu, parte totu a unu e parte ispartziu in chimbe pódhighes chi serrant apare a tonàgia, cun su pódhighe mannu a betu contràriu de is àteros a tales de pòdere tocare e aferrare sa cosa / in sa manu si podet distínghere: sa pranta (parte prus lisa, prupuda, a sa parte chi serrat), prus adata a tocare, físchida meda a su tocu, sa turra (bista pinnigada, sa parte de apalas, inue is ossos si parent de prus ca sa carre est a pígiu fine), is ossos (27: cussos de s'annoigadórgiu cun su brúciu si narant mètenes), is annoigadòrgios (cun su brúciu, cun is pódhighes e de is pódhighes: su primu de is tres annoigadòrgios, cun is pódhighes, si narat ossu de búngiu, corónzulu), is pódhighes (de diferente longària, su primu pódhighe mannu, su segundhu inditziali, su tertzu, prus longu, su mesanu o de mesu, cuartu su de s'anedhu, s'úrtimu didixedhu o pódhighe pitzinnu), su fídigu o mela (sa prupa asuta de su primu ossu de su pódhighe mannu, a s'ala de sa pranta), is pinnigas (genia de síngias o piegas a sa parte de sa pranta comente sa manu si serrat); su corru de sa m. = su tretu in mesu tra su pódhighe mannu e s'inditziali; carcàngiu de sa m. = su tretu de sa pranta comente acabbat custa e cumènciat su brúciu; perra de m. = su tanti de cosa chi cabet in d-una manu fata a cónculu (a logos est sa manada, su matzu de cosa, mescamente messandho, chi si pigat a una manu); min. manedha, manighedha, maninchedha, manixedha, manaredha Synonyms e antonyms farranca, farrunca / agatadura, istrina, passada / parte Idioms csn: betare sa m. = allonghiai su bratzu po pigai ccn. cosa cun sa manu; a m. dereta = a destra; bínciri a unu a m. límpia = sentza nudha, chentza arma; fai cosa a m. límpia = chentza aina, chentza forramenta peruna; leare cosa a manos = sentza de si serbiri de ccn. aina o àteru, a manu límpia; a m. de intro, de fora = a parti de aintru, de foras; fàghere de manos = mòere sas manos; fàghere de manu = mòere sa m. inditendhe o cherindhe nàrrere carchi cosa; torrar'e m. = triballare sa binza (o àteru) un'àtera borta; dare una ghetada de m. = donai una manu de agiudu, fai ccn. cosa; èssere, colare o andhare a m. sua, a s'àtera m. = a sa parti sua (a manu dereta), a s'àtera parti; fàghere una cosa a m. furriada = a manu imbesse, girendi sa manu a sa parti chi andat mali (e po cussu sentza de s'abbiléntzia po fai sa cosa bèni); andhare, caminare a manu fadhida = a sa parti contrària de su giustu, itl. contromano; fàghere cosa a m. franta = a iscusi, a s'acua; frundhire cantu andhat sa m. = a totu codhu, cantu prus atesu, a cantu podet sa manu; andhare a manos iscutas = a manus iscudi iscudi, chen'e portai nudha, sentza is ainas o is cosas chi serbint, fintzas sentza de portai arregalu; dare a m. isparta, èssiri de m. isprata, de m. iscapa = dare a bonugoro, a meda, chentza rispàrmiu; èssere de m. afissa = susuncu, limidu; èssere de manu forte, débbile = nau de chini cumandat, èssiri (o no èssiri) de manu firma, severus, porosos, impònneresi (o nono) a fagher fàghere su dovere; dare ampra m., m. manna = lassai fai tropu acomenti bollit s'àteru (pruscatotu unu fillu, unu chi dipendit de chini cumandat de prus); èssere a m. de unu (nau de una cosa) = èssere in podere de unu, àere su podere de fàghere una cosa, (nau de genti), dipèndhere de ccn., andhare o fàghere comente cheret ccn.; àere manu subra de ccn. = èssiri a tretu o àiri su poderi de si fai pònniri in menti; fàghere a m. càmbia, a m. torrada = triballare a presta càmbiu, a càmbios, agiudu torrau, fàghere a càmbiu torradu, agiudaisí apari (ma de su própiu tanti); fàghere unu triballu a manos anzenas = pagai àtera genti po dhu fai; fàghere una cosa manu manu = in duus isceti, ghetendi una manu s'unu, una manu s'àteru, fendi una cosa s'unu e una s'àteru; fàghere a m. de unu (mia, tua, sua, e gai) = fai una cosa acomenti unu bollit, a prexeri de cussu, comenti e candu si dha fait cussu etotu; portai is manus cotas, che s'allu cotu, che casu axedu = zúghere sas manos sicas, coment'e cancaradas, chi no muntenent o rezent bene sa cosa (fintzas pro no dare tentu, pro su pagu cabu); dare o leare una cosa manu manu = a manu (e no cun sa posta), dare, pònnere própiu in manos; sa m. de sa sennora = (in su messonzu), su messadore de s'ala de fora, ue su trigu che l'ant messadu; passai sa bona m. = colare pedindhe un'oferta (es. pro ccn., pro un'ispetàculu); sa bona m. = istrina pro chie daet carchi indíssiu, chie agatat e torrat cosa pérdida; una m. de… (carchina, colore, intúnigu, arga) = unu pillu o passada de cracina (imbrachinendi), de colori, de imbussadura, de àliga a meda; andai a m. aferrada, a m. acafada, a m. pigada, a manos dadas, a m. funtesa = a manu tenta, muntenindhe s'unu sa manu de s'àteru; èssere a manos incraedhadas = cun totu is didus intraus apari; m. isprapiedhara = bene isparta, cun sos pódhighes cantu prus atesu in punta; donai unu corpu, una bussinada a m. prena = cun totu sa manu; leare cosa a m. prena = cun totu sa manu, aferrendhe a manera de tocare cun totu sa manu; no isciri a cali m. si giai = no ischire a ue si dare, coment'e fàghere in carchi dificurtade; bídere una cosa o unu logu che in pranta de m. = bèni meda, coment'e chi si portit in manu, própiu acanta ananti; donai sa prima m. (faghindhe una faina) = pònnere su primu pizu, fàghere una prima passada; abarrai a manus arréndias, a manus in gruxi = chentza fàghere sa faina; dare o tocai sa manu a unu = afíere sa manu pranta cun pranta pro saludu, pro promissa (zenia de zuramentu), pro azudu; tocos de manu = genia de saludu, itl. strette di mano; fàghere che sa m. ’e Deu = bèni meda po sa saludi (in suspu: mali); pònnere sa manu in conca a ccn. = amparai, cuntzillai po su bonu, po èssiri sàbius; èssere chei sa manu destra (nau de una cosa, de un'aina)= serbiri meda; portai a unu in prantas de m. = risparmiàreli donzi dificurtade, leàrelu cun rispetu meda; zúghere una cosa o faina belle e in m. = acanta de acabbai, acanta a dh'aguantai; pònnere m. a unu = ghetai is manus apitzus po dhu iscudi; intrare in manos de ccn. = intrare in ungras, arruiri in poderi de ccn., in manus de unu chi aferrat, si ndi ponit meri; ómine o fémina de bàscia m. = póveru/a; m. de ferru = zenia de rastellu cun bàtoro o chimbe corros; m. de s'inimigu = animaledhu croxiu chi s'intanat in cocoedhos de mare; fàgheresi a ccn. a sa m. = leàrelu cun losingas o àteru, fàghere a manera de lu tènnere a pavore, manizare a ccn.; dàreche in manos de ccn. = andai, arresurtai, acabbai in manus de ccn.; èssere domados a ónnia manu = abbituados a baliare su domíniu de onzunu, a cumandhu de totus; domandhare una cosa a manu arta = a faci manna, sentza de brigúngia; zúghere sas manos che a su Milesu (cudhu chi contaiat s'arantzu cun su pè, istropiadu)= fatas a unchinu, cancaradas de no pòdere leare nudha; leare m. a una cosa, a unu triballu, a una faina = arrennèsciri bèni po pràtiga a fai cosa; dare una cosa a cantu in m. = aguantai is àterus sentza de autonomia, sentza de sa libbertadi po fai acomenti creint, po si pigai su chi creint, pigaidhus coment'e pipius; zúghere manos de fada = portai manus bellas meda a fai trabballu, de grandu capassidadi; (zoghendhe o in carchi chistione) pigai sa manu = comintzare (o sighire) un'àteru, tocare a unu a sighire a fàghere; èssere intro 'e manu = nau de logu, èssiri piticu, pagu, curtzu, e po cussu, nau de cosa in su logu, fintzas acanta, de dha castiai cun facilidadi Sentences sas manos tuas sunt aggalladas ◊ manus lestras sedatzant su frori de sa farra, dha cumossant e ciuexint, dh'ispòngiant e inforrant ◊ sa maista calecuna borta faiat pònnere is manos in su bancu e dhos iscudiat cun una pertighitedha ◊ castiadhi is manos commente dhas portat lisas!…◊ tandho s’ifrigòciat is manos, prexau! 2. prus timent ocros chi no manos ◊ godint allegria a ambas manos ◊ acollu torra a manu parada ca cheriat sa pitzinna a ballare ◊ a issa totus dha portant in pramas de manu ◊ a manu tenta sighimus s'andhera ◊ tue za ses cuntenta ca zuches su cujúbiu in manos! ◊ ti cheria e no ti apo a sa manu: pro cussu est chi piango! ◊ cheriant àere manu manna in su Cossizu de fàghere e dispònnere, favorire e aggravare ◊ los ant favoridos a manu larga ◊ li at dadu sa lítera manu manu ◊ cantendhe in duos sa gara si faghet manu manu ◊ ti ndhe ses bénnidu a manos iscutas, pro sa mandronia de leare cosa! ◊ su triballu fatu a manos anzenas no podet andhare bene! ◊ cun babbu li semus intrados manu manu e in d-unu dómine ndhe amus pesadu su muru ◊ at fatu sèmpere a manu sua e li est andhadu totu bene ◊ a istare gherrendhe cun sa giustíssia no nos cumbenit: o pagades o faghimus a manu nostra! ◊ che frundho cussa cosa cantu mi andhat sa manu! ◊ sas manos che a su Milesu, chi contabat s'arantzu a pedes! ◊ pro s'amore de sa libbertade si fit a manu sua esiliada ◊ si est mortu a manu sua etotu ◊ presu gai no podet fàghere ne de manos e ne de pes ◊ tiras sa pedra e cuas sa manu! ◊ lèala a manos, sa cosa, za no est budhida! ◊ ti tocu sa manu in nòmini de isposu ◊ candho ti tocat sa manu isse paret chi ti ndhe ispichet su bratzu! ◊ so pessendhe inue los pònnere a drommire ca sont medas e su logu est intro 'e manu!◊ at pigau s'ortiga a manu límpia 3. custa borta fiat sa manu nosta: immoi tocat a bosatrus! ◊ chini arrennescit a binci pigat sa manu, tenit su diritu de cumentzai su giogu ◊ chini isbàlliat donat sa manu ◊ caru Gavinu, ancora ses pisedhu pro gherrare cun megus manu manu! (Cugurra)◊ ndhe funt torraos isciustos e a manos isbuidas Surnames and Proverbs smb: Manos, Manus, (Maninchedda) Scientific Terminology crn Etymon ltn. manus Translations French main English hand Spanish mano Italian mano German Hand.

passamànu , nm: prassamanu Definition su aporrire una cosa s'unu a s'àteru, prus che àteru trebballandho; linna o ferru a ue faet a si poderare cun sa manu, passandho in logu de iscala o àteru; genia de orrolu o avoreta Synonyms e antonyms linghiera Etymon spn. pasamano Translations French chaîne English passing from hand to hand Spanish en cadena, pasamanos Italian passamano German Kette, Handlauf.

sícas , nf pl Definition genia de ingestu chi si faet ponendho su pódhighe mannu in mesu de is àteros primos duos a púngiu serrau e ispudandho in su matessi tempus, dispretziandho a ccn. o calecuna cosa de mala manera, fintzes naendho Chi ti siches!, Chi si sichet! / pònnere o fàghere sas sicas Synonyms e antonyms fica* Sentences est partiu dae vidha, sa prima vorta, ponèndheli sas sicas ◊ li at fatu fintzas sas sicas de cantu no lu podet bídere! Translations French crachement pour mépris English hand superstitious practice Spanish gesto hecho con el puño cerrado para traer mala suerte Italian fiche German Feigen (derb).

uschíndhe , avb: oschindhe Definition a part'e annata, de su restu…, mancari gai…: a logos dhu narant po como / uschindhe uschindhe = comogomo, un'iscuta como Synonyms e antonyms aparteannata Sentences uschindhe, dae su palatu si vidiant artziandhe in su chelu pallas de unu fumu píchidu ◊ uschindhe, mannos e minores sunt ligaos tra issos dae sos bisonzos piús de comente si podet pessare (G.Chironi) Translations French d'autre part English on the other hand Spanish por otro lado Italian d'altrónde German anderseits, übrigens.