arbàu , agt Definition
nau de su sabore de frutuàriu candho no est bene cotu
Synonyms e antonyms
abru 1,
cruàxini,
crudonzu,
iscrómpiu
Idioms
csn:
arenada arbara = agra, de sabore agritzu; arenada arbara durci = unu pagu agra, no cota dereta, de pòdere manigare
Surnames and Proverbs
smb:
Arbau
Scientific Terminology
sbr
Translations
French
vert,
qui n'est pas mûr
English
varied,
not completely ripe
Spanish
agrio
Italian
non ben maturo
German
unreif.
arreoràre , vrb Definition
èssere a diferente idea
Synonyms e antonyms
iscussentire
| ctr.
adduire
Translations
French
n'être pas d'accord
English
to dissent
Spanish
disentir
Italian
dissentire
German
nicht übereinstimmen.
bóh! , iscl Definition
foedhu chi si narat candho unu, coment'e meravigiau, arrespondhet chi no ischit o no cumprendhet, o fintzes solu po arrespòndhere chi no ndh'ischit nudha de su chi dhi funt dimandhandho; foedhu po significare bastat deasi!
Sentences
boh boh: deo inoghe no che so cumprendhindhe nudha! ◊ boh, dh'at a iscí cussu aundi est! ◊ boh, e ite ndh'isco, deo?!
2.
boh, no sigas a betare ca s'isterzu est prenu! ◊ boh, boh: no torres issegus ca tocas!
Translations
French
je ne sais pas (sais pas!),
ça suffit!
English
that's enough
Spanish
no sé,
ya basta
Italian
boh!,
basta!
German
keine Ahnung,
genug damit.
chélviu , agt: chelvu 1,
cherfu,
chérviu,
chervu,
chevu,
crefu,
crevu Definition
nau de unos cantu frutuàrios, chi no funt lómpios, chi no funt fatos, no funt ancora de papare: de àteros frutos si narat chi funt cruos, agros / pira cherfa, superba cherfa, pirastru cherfu
Synonyms e antonyms
abru 1,
aghervu*,
cruatzinu,
cruenale,
iscrefu
| ctr.
fatu,
lómpidu
Sentences
bodhide pirastru, ma mih chi no siat crefu! ◊ est un'àrbure isfozada chi perdet su frutu ancora chevu ◊ nachi est birde sa mela, candho est chelva ◊ fit tzicullitendhe che aéschidu dai pira cherva ◊ frutuàriu cherfu ponet in bula ◊ sa frúture cherva acórriat
Translations
French
vert (qui n'est pas mûr)
English
unripe
Spanish
verde
Italian
acèrbo
German
unreif.
cogiúdu , agt, nm: colludu,
coxudu,
cozudu,
cuzudu Definition
nau de mascu de animales, chi portat is butones, chi no est crastau (a disprétziu, o ca est atzuda, arrabiosa, si narat fintzes de fémina); su mascu de is brebès / cuadhu, porcu, malloru colludu
Synonyms e antonyms
botonudu,
botudu
/
cdh. cudhutu
| ctr.
crastrau
Sentences
mi mandheint a tènnere custu poledhu cozudu chi, male domadu e imbitzadu, che leaiat s'arrastu de s'àina a unu chilòmetre e istei totu su sero pessighèndhelu
2.
ita apu a nai immoi a is èguas colludas?!(Scomuniga)
Etymon
srd.
Translations
French
pas châtré
English
not castrated
Spanish
cojudo,
entero
Italian
non castrato
German
nicht kastriert.
conchilénu , agt Definition
chi arregordat pagu, chi imméntigat is cosas
Synonyms e antonyms
conchischerésciu,
immentigosu,
immentrigaditzu,
innotoriadu,
irmentigajolu,
irvagantadu
Scientific Terminology
ntl
Etymon
srd.
Translations
French
étourdi,
qui n'a pas de mémoire
English
forgetful
Spanish
desmemoriado,
descabezado
Italian
smemorato
German
vergeßlich.
conchischeréscidu , agt Definition
chi s'imméntigat sa cosa, ma prus che àteru po su malu cabu, su pagu incuru
Synonyms e antonyms
abbaucadu,
ammodoinau,
innotoriadu,
ilmentigadu,
irmentigajolu,
sbentiau
Scientific Terminology
ntl
Etymon
srd.
Translations
French
étourdi,
qui n'a pas de mémoire
English
forgetful
Spanish
desmemoriado
Italian
smemorato
German
vergeßlich.
desaggradèssiri , vrb: disaggradèssere,
disaggradèssiri Definition
no ndhe àere praxere de una cosa, immentigare unu praxere, unu bene chi at fatu àtere, fàere s'isconnóschidu, èssere discannotu
Synonyms e antonyms
disconnòschere,
dispiàchere
| ctr.
aggradare
Etymon
spn.
Translations
French
ne pas agréer
English
to dislike,
to behave ungratefully
Spanish
desagradecer
Italian
sgradire,
dimostrarsi ingrato
German
übel aufnehmen,
undankbar sein.
disaggradài, disaggradàre , vrb Synonyms e antonyms
dispiàchere
| ctr.
acaressire,
aggradèssere
Translations
French
ne pas agréer
English
to dislike
Spanish
desagradecer
Italian
sgradire
German
übel aufnehmen.
incambionàda , nf Definition
passu longu, camminandho a sa lestra
Synonyms e antonyms
ispalioncada,
ispassiotada,
sperroncu,
sperruncada
/
ttr. iparangada
Sentences
fit caminendhe a incambionadas mannas: depiat tènnere presse
Etymon
srd.
Translations
French
grand pas
English
long step
Spanish
zancada
Italian
passo lungo
German
langer Schritt.
inconsideràu , agt: iscunsideradu,
iscussideradu Definition
chi no giughet cunsideru, chi faet is cosas a sa maconatza, chentza dhas pentzare bene e chentza régula
Synonyms e antonyms
disatinau,
sbentiau
| ctr.
atinadu
Sentences
fiza mia, ses tropu prepotente chi non ti abbizas iscussiderada: babbu tuo a s'anzena zorronada, mortu de gana e chene pantalone, tue chin brusa noa e fardeta pressada! (S.Soro)◊ cane mandrone, macu iscussideradu! ◊ su disonestu e iscunsideradu cheret su sou e s'anzenu puru!
Translations
French
inconsideré,
qui n'a pas de jugement
English
thoughtless
Spanish
desconsiderado
Italian
sconsiderato,
scriteriato
German
unbesonnen,
unvernünftig.
innotoriàdu , agt Definition
nau de ccn., chi no tenet prus a notu, chi imméntigat totu
Synonyms e antonyms
conchilenu,
conchischerésciu,
immentigosu,
immentrigaditzu,
irmenteriatu,
irmentigajolu,
irvagantadu,
ismentadu
Sentences
isco de èssere torrada minoredha: so topa, tzega, surda, innotoriada (G.Ruju)◊ nos narant chi semus isturudhados, innotoriados, isambrulidos, solu ca semus vetzos
Translations
French
qui n'a pas de mémoire
English
forgetful
Spanish
desmemoriado
Italian
smemorato
German
vergeßlich.
irvagantàdu , agt Definition
nau de ccn., chi no tenet prus a notu, chi imméntigat totu
Synonyms e antonyms
conchilenu,
conchischerésciu,
immentigosu,
immentrigaditzu,
irmentigajolu,
innotoriadu
Translations
French
qui n'a pas de mémoire
English
forgetful
Spanish
desmemoriado,
olvidadizo
Italian
smemorato
German
vergeßlich.
iscrómpidu 1, iscrómpiu , agt Definition
chi no est ancora fatu, nau de cosas chi lompent a unu certu tempus, chi no est lómpiu / ovu iscrómpidu = chi portat su croxu a pillonchedhu modhi, chi no est fatu
Synonyms e antonyms
cherfu
| ctr.
cotu,
drempidu,
fatu
Etymon
srd.
Translations
French
vert,
qui n'est pas mûr
English
unripe
Spanish
inmaduro
Italian
immaturo
German
unreif.
lemenàlzu, lemenàrju, leminàrgiu , nm: leminarzu,
limenarju,
liminàrgiu,
liminarju,
liminarzu,
liminaxi,
liminaxu,
lumenàgliu,
lumenalzu,
lumenarju,
lumenarzu,
lumenàrgiu,
luminàrgiu,
luminarzu,
luminaxu Definition
su tretu inue si passat in sa porta (ma a logos est fintzes su travone de una porta)
Synonyms e antonyms
briminaxu,
cumenarzu,
gennile,
minaxi,
nemenaxu,
riminale,
terminaxi
/
cdh. triminili
Sentences
iscàmpia a su lumenarju e abbérgua it'est su bandhu! ◊ dhu poniant in su liminaxu de s'enna a pediri s'elemúsina ◊ istaiat un'ora manna in su luminarzu isetendhe ◊ in custu leminarzu teracos de una vida bi at zumpau! ◊ fit brincandhe su lemenarju de sa gianna ◊ intra, ello in su liminarzu abbarras?!◊ si seent in su leminàrgiu de sa domu o peri in camminu ◊ at agatau sa mamma aspetendudedha in su liminaxu ◊ chi custa cosa no l'iscat mancu su liminarzu de sa ghenna!
2.
cussu lemenarzu est de chercu
Scientific Terminology
dmo
Etymon
ltn.
*liminarium
Translations
French
seuil,
pas
English
threshold
Spanish
umbral
Italian
limitare
German
Schwelle.
màncu , nm, avb, cng: immancu,
mancus Definition
prus pagu, nau prus che àteru a su postu de unu no forte o fintzes po afortigare su no, s'idea de mancare, de no èssere; inditat sèmpere s'idea de farta o de méngua, de mancare (es. sas oto mancu deghe = mancant dexi minutus a is otu; is noi oras mancu cincu = mancant chimbe minutos a is noe) e in matemàtica tenet a símbulu / – /
Synonyms e antonyms
nemmancu
| ctr.
finces,
prus
Idioms
csn:
chena mancu = chentza farta; mancu, mancus chi... (e fintzas "mancus" solu, + su vrb. a su cong.) = mancuberi, coment'e chi…, itl. nemmeno fosse; mancu su/sa/sos/sas…(+ númene, nadu coment'e a impudu, dispiàghidos) = no at pagadu, no ndh'est bàfidu, no ndhe balet (+ númene); èssere ómine de pacu prus o mancu = pagu ’e tzou, de pagu cabbale; èssere a mancu maledhu = istai unu pagu mellus de saludi; fàghere a mancu de carchi cosa = istare chentza, lassare istare; mancu po conca, po sonnu = mancu a bi pessare!; bènnere mancu, torrai de mancu = menguai, pèrdiri fortzas, essire peus, andhare de male in peus
Sentences
ch'est colau su prus e no che at a colare su mancu?
2.
si est gai mancu bi andho ◊ mancu a lèzere faghet, cun custa lughe ◊ no bi andhas tue e mancu deo! ◊ machisonza, no ti ndhe faghes mancu sa birgonza de faedhare gai?! ◊ no timet mancu sas annadas malas ◊ non piaghet mancu a isse ◊ cun custu corriaxu, sa bachixedha mancu si acatat de èssi giunta!
3.
diaderus ndi fatzu de mancu de atrus trumentus! ◊ faghídendhe a mancu de fumare! ◊ no si ndhe podet fàghere de mancu a manigare
4.
no ndhe at iscobiadu a sa muzere ca issa si fit posta chena mancu a sa parte de sa cuscénscia
5.
mi brigat puru, mancu lu apa fatu pro cumbénia mia! ◊ mi catzas mancus chi sia unu cane! ◊ ite presse, mancu chi sias una chida sena papare?!
6.
a mie mi ant acumpanzadu duas féminas fatendhe lughe cun d-unu titzone inchesu e brinchendhe muros de tres tancas: mancu sas rutas chi amus leadu!…◊ za nos est costadu cust'ozu… mancu su fritu chi amus leadu collindhe s'olia!
7.
sa cosa chi no benit mai mancu est sa paràgula de Deus ◊ custa est funtana chi no benit mai mancu, ne in istiu e ne in annadas de sicore ◊ sa mere de domo, custa dea-pobidha, non beniat mai mancu in sas netzessidades (Z.Zazzu)
Surnames and Proverbs
smb:
Mancu
Etymon
itl.
Translations
French
moins,
non plus,
pas,
même
English
not so much as
Spanish
menos,
ni,
ni siquiera
Italian
méno,
nemméno,
neppure
German
wenigste (Subst.),
weniger (Adv.),
nicht einmal (Adv.).
no , avb: non,
nu Definition
foedhu de nega impreada prus che àteru coment'e avb. (ma fintzes coment'e nm.) po giare a cumprèndhere sèmpere su contràriu de su chi si narat cun su vrb.; in d-unas cantu nadas, su no podet bàlere po adduire, fàere a cumprèndhere chi eja / a/c., impare cun su vrb. in forma de cong. si ponet sèmpere po fàere su modu de cumandhu negativu: no bi andhes!, no fuedhis aici!, no bos isarchedas!, no contedas fàulas!, no cumences!, no fatzais giura!, no ti pighis pentzamentu!, no dias curpas a su mastru!; si manígiat meda in is pregontas po ischire ma nau in su sensu precisu de bòllere su contràriu: Cudhu líbberu no mi l'as buscadu?, No l'as fatu ancora su cumandhu chi ti apo nadu?, No bi la ses morighendhe sa bagna in su fogu?; no + cong. = a bortas chi…, de is bortas chi…
Idioms
csn:
(in prop. dipendhentes) no… + vrb. a su cong. = a bortas chi…, no siat chi…, a manera chi…, pro chi no…; no est a (+ vrb. inf. o cong.) = no tocat de…; no est chi… (+vrb.)? = de is bortas, (vrb.)?; dae su no no si tinghet paperi = si rispondhes totu chi nono, a sas dimandhas chi ti faghent (in su porrogu), no ischint e no iscrient nudha
Sentences
no podia annare nen carru a innanti e nen carru ifatu ◊ no est cosa de tocares tue ◊ chin cussa nos istimamus, ma su babbu, no de mi la dare, no diat chèrrere mancu chi cole in su camminu issoro ◊ nu apu acutu a pigai su postali
2.
cussu bàrriu est andhendhe male: arrànzalu no che lu perdas ◊ bae a bídere no li bisonzet cosa! ◊ s'inghinúciant fachendhe oratzione no los cumbincat sa tentatzione (T.Ziranu)◊ no ti dha provis meda sa conca, no ti noxat!…◊ custu dolore de conca so pessendhe no siant sos ogros chi mi lu sunt faghindhe ◊ at a esse mellus a nosi ndi andai, non mutat is carabbineris abberu! ◊ bazi e no che torredas!◊ intrate chi b'at fritu, non bos refrietas! (A.Pau)
3.
no est gai, no, a fàghere a sa maconatza: dae tentu e fàghela bene, sa cosa! ◊ a nois no est a nos bierezas in gala: est a bíere ite bi at intro de su coro! ◊ no est a lu bídere gai, a cussu, no: cussu est professore de s'universidade, fintzas si no paret! ◊ no est chi comporais lissa bella? ◊ no est chi mi podes fàghere custu piaghere?
4.
bi at ómine chi est una die cun s'una, una die cun s'àtera: e no faghent gai sos mascros berbeghinos puru?!…◊ ih, ello nono, no faghent totugantos gai, a si che collire sa linna chi at segadu àtere?!… Ponide cue e segadebbondhe, si ndhe cherides! ◊ custu no est fritu… lampu!
5.
ballit prus su no miu chi no su si tuu
Etymon
ltn.
non
Translations
French
ne… pas,
point,
non
English
not
Spanish
no
Italian
non
German
nicht,
kein.
pàssu , nm Definition
incambionada o tretu chi si faet cun is peis camminandho; apertura de longu de is cambas, su tretighedhu chi cabet tra unu pei e s'àteru postos su prus atesu (si pigat fintzes coment'e misura de longària, tanti po bíere cantu podet èssere unu tretu); genia de móvia chi si faet cun is peis ballandho; mutúgiu, moida chi si faet cun is peis camminandho; in sa màdria o vite, apertura de su surcu a caragolu o distàntzia tra ferme e ferme, inter duas cristas; fintzes tretu significativu de iscritura
Idioms
csn:
fàghere a p. in carrela = passai ananti de una domu sentza de si firmai mancus a saludai; caminare a p. istracu = abbellu, azummai trazendhe sos pes, a passu istasiu; annare a p. pasatu = caminare pàsidos, abbellu; andai a p. istirau = lestros; betare p. = pònnere passos, caminare, mòeresi; illonghiare, istirare, allegrare, spetiai su p. = caminare prus impresse; camminai a p. = andhare chentza cúrrere; èssiri de passu, in su passu = in passera, in colada; mòghere de p. = mòere unu passu; castiai is passus a unu = zúghere a unu a oretu; su p. torradu = zenia de ballu chi no serrat a chircu
Sentences
custa bronchita no mi lassat isperriai passu ◊ torrat pro bídere ue sos primos passos at betadu ◊ apu fatu una poriga de passus ◊ tanti funt bàtero passos de sa fiera de Abbasanta a bidha!…◊ no cumences gasie a passos mannos a t'ischertzare sa persona mia!
2.
cussu terrinu l'apo medidu a passos
3.
in sos ballos, isse daiat su passu e su tonu a su cantu ◊ tue ballas bene, ma custu passu no l'ischis
4.
s'intendint passus in foras: funt issus torrendi!
5.
nci portaus custa cosa a domu sua, po cantu ca seus in su passu ◊ dae inoche no s'est móghiu de passu ◊ onzi pitzinna mirat s'amoradu e fintz'a chelu si altzat su piúere a donzi colpu de passu torradu (A.Casula)◊ bai in bonora, fortuna, giai chi ses de passu! ◊ torrat a bidha a passu istasiu ◊ gei coidat a torrai… portat passu de sitzigorru!
Surnames and Proverbs
prb:
cunformi a sa camba tira su passu
Etymon
ltn.
passus
Translations
French
pas
English
step
Spanish
paso
Italian
passo
German
Schritt.
sciampíta , nf, nm: sciampitu Definition
su passu prus fàcile de su ballu sardu, genia de manera de mòvere is peis ballandho, coment'e atzopiandho, brinchidedhu (ma fintzes una genia de iscucuricàrgiu chi unu balladore, poderau cun àteros duos istacaos de su giru, faet ballandho furriau a peis in artu, a conca a bàsciu); manera de ballare, genia de ballu / fai s'isciampita a unu = parare s'anca
Synonyms e antonyms
ciapita,
tzopita
/
ballu
Sentences
a sciampitas altas acomenti a nosu mancu bosatrus badhais! ◊ bai ca oi no dha fais sa sciampita cun sa sposa a su costau! ◊ cun d-unu brínchidu si fut postu conca a bàsciu e peis a susu e iat fatu sa sciampita, sighendu a badhai ◊ o Luisicu, dh'arriscas de fai una sciampita?
Etymon
srd.
Translations
French
entrechat,
pas de danse sarde
English
sardinian ball step
Spanish
paso del baile sardo
Italian
scambiétto
German
Kreuzsprung,
Entrechat.