Ditzionàriu in línia
de sa limba e de sa cultura sarda

cucumenàle , nm: cugumale, cugumalu, cugumenale Definition su puntu prus artu de unu barracu o fintzes de sa teulada, ischinale de teulada Synonyms e antonyms coliminzu, coromalu, pinnacúcia, pópula Sentences dae su cucumenale essint sas pupadas de su fumu pintandhe in sas copertas premedias camineras ◊ como chi sos cugumenales no dant sinnales de vida sas domos parent un'àtera cosa Scientific Terminology dmo Translations French faîte de toiture English chimneypot Spanish chimenea Italian comìgnolo German Schornstein.

cucúta , nf Definition s'ispiga de su moriscu: gurdone de triguíndia, pipiedha de cixiniau Synonyms e antonyms burrichedhu, cozorotu, pannucra, tulatzu, trúturi 1, tutuàciu Scientific Terminology rbr Etymon ltn. *cucutia Translations French épi de maïs English maizecob Spanish mazorca Italian pannòcchia del granturco German Maiskolben.

cuestòre, cuestòri , nm Definition su chi cumandhat is fortzas de pulitzia in is províncias Scientific Terminology prf Translations French préfet de police English head of police administration Spanish jefe de policía Italian questóre German Polizeichef.

cuestúra , nf Definition s'ufíciu de su cuestore, totu is servítzios de pulitzia chi dipendhent de unu cuestore Translations French préfecture de police English police headquarters Spanish jefatura de policía Italian questura German Polizeipräsidium.

cufetàre , vrb: cufitare, cunfetai, cunfetare, cunfitai Definition pònnere is cundhimentos a is cosas de papare, prus che àteru a cosas chi no si papant luego: olia, panceta, presciutu, sartitzu o àteru, cosas chi po pigare sabore bolent lassadas tempus meda cun su cundhimentu Synonyms e antonyms cundhire Sentences custu sali est bonu po cunfitai olia e tomatas sicadas ◊ issu segat canciofedha isceti po cunfetai 2. sa mesa fut prena de olia cunfitada, fenugu, arreiga e casu martzu Etymon itl. Translations French enrober de sucre English to candy Spanish adobar Italian confettare German dragieren.

cuincuénniu , nm Definition sumana o tempus de chimbe annos Scientific Terminology tpc Translations French espace de cinq ans English five-year period Spanish quinquenio Italian quinquènnio German Jahrfünft.

culàssiga , nf: culàtica, culàtiga Definition est sa parte de apalas de is pantalones, in nàdigas; sa punta de sa nàdiga; sa parte de asegus de su fosile, sa chi si acostit a su codhu isparandho Synonyms e antonyms cuàrtziga Sentences custos pantalones zughent totu sa culàtiga cossumida 2. si che istrampeit a culàtigas a terra Translations French fond de pantalon, croupion English rump, breech Spanish culata Italian culatta, codrïóne German Bodenstück, Bürzel.

cumbeniàre , vrb: acumbeniare* Definition pònnere is cumbénias, is comodidades, mescamente in sa domo Synonyms e antonyms acumbenentziare Translations French doter un appartement de tous les conforts English to provide with comforts Spanish poner comodidades en la casa Italian provvedére del conveniènte, di comodità German für die Bequemlichkeit sorgen.

cumpadèssere, cumpadèssi , vrb: cumpadèssiri, cumparessi, cumpodèssiri Definition tènnere passiéntzia cun is àteros, cricare de no si ofèndhere o de dhos padire candho istrobbant o pregontant cosa, lassare fàere Synonyms e antonyms cumpatire, iscugiare, lastimai, paedhare Sentences ma ita cumparessi e cumparessi: no mi depu lassai arrovinai! ◊ funt piciochedhus de cumpadessi! ◊ custa cosa est bogandumí de conca: mi depit cumpadessi! ◊ Deus at a cumpadessi is mancàntzias nostas ◊ cumpadessat, ma no est acomenti narat fustei! ◊ lassais currillai is fillus e cumpadesseis chi istrobbint puru! Etymon spn. compadecer Translations French avoir de l'indulgence English to pity Spanish aguantar Italian compatire German nachsichtig sein mit.

cunnemàri , nm Definition cunnu de mari, genia de animale, a bisura de tzintzigorru, mannu fintzes prus de unu púngiu, chentza corgiolu: naschit mascu ma cun su tempus mudat a fémina Synonyms e antonyms orticata 1, làtiga Scientific Terminology crp, aplysia rosea, a. depilans, a. fasciata Etymon srd. Translations French aplysie, lièvre de mer English sea hare Spanish aplisia, liebre de mar Italian aplìsia German Seehasen.

dàdu 1 , nm Definition podet èssere tres cosas diferentes ma chi si assimbígiant unu pagu de figura: genia de tanchedhu de cosa po giogare, a ses afaciadas cun sinnos in cada afaciada; orrugu de ferru o àteru materiale istampau e filetau a parte de aintru, de intrare apare cun is bullones; genia de cundhimentu chi bendhent a tanchedhos po giare sabore a is papares Etymon itl. Translations French dé English dice Spanish dado, tuerca (f), cubito Italian dado German Würfel, Mutter.

dàe , prep: dai, dea 1 Definition foedhu chi si ponet ananti de númenes o pronúmenes prus che àteru inditandho s'idea de istesiare, de fàere diferéntzia (de logu e de tempus), o fintzes po inditare sa càusa / a dae Deus chi… = gràtzias a Deus chi… Synonyms e antonyms de Sentences istesiadebboche dae a mie! ◊ andhadebboche da'inoghe! ◊ dae candho che sezis? ◊ custa est cosa chi si guastat dae oe a cras ◊ da'ite si l'ant leada a si brigare? ◊ dea innoghe che depes istupare! ◊ is margianes nessunu che dhos bogat dea sa tana ◊ seo dea sèmpere amante de sa cultura sarda ◊ calecunu amigu benit dea foras ◊ issu benit dea duas a tres bortas a s'annu ◊ Nighele est grave, est dae mòrrere oe a mòrrere cras! 2. dae pisedhu a pisedha no si ndhe cumprendhet nudha! 3. a dae Deus chi sunt bibos…: no fit istau pejus si aiant àpiu bisonzu de su trapiantu? 4. est mortu dai su dispiaghere Etymon ltn. de ab Translations French de English to, from Spanish de Italian da German von, aus, vor.

de , prep: di Definition medas bortas pronunciada e iscrita chentza sa /d/ (= ’e, cun aféresi de sa /d/), est foedhu chi si ponet innanti de un'àteru (nm., prn., vrb.) po inditare totu impare: a) a chie apartenet o pertocat una cosa; b) s’arraighina, su logu, su tempus a ue apartenet unu o una cosa (ma fintzes in su sensu de bènnere, istesiare, durare), s'argumentu o chistione chi si giughet chistionandho, sa genia de una cosa, su materiale chi faet sa sustàntzia de una cosa; c) sa càusa chi at fatu naschire un'efetu, d) in maneras de nàrrere chi podent inditare fintzes una calidade; e) aina, su chi serbit po fàere calecuna cosa; cun avb. o àteras prep. faet àteros avb. e àteras prep., cun is infinios faet prop. dipendhentes implícitas. A sa campidanesa, si agatat ainnanti foedhos chi cumènciant cun /a/ o cun /o/, a logos dha càmbiant a di: si est fatu di òru, est di aici. Iscriendho cumbenit méngius a dha regularizare chentza elisione (aféresi), si no est po bisóngiu precisu de métrica in poesia, e chentza àteru cambiamentu ca giai si narat in totu su sardu ateretanti bene de Synonyms e antonyms dae Idioms csn: de a mie, de a tie, de a isse, de isse = meu, tou, sou; de pro isse = dae se, desesi; tocai de fusti, tocai de perda = iscúdere a fuste, a pedra; a su de intendher gai… = intendhidhe gai, candu at inténdiu aici…; no de… ma peri, puru, fintzas… = no isceti no…, no solu no… ma fintzas…; unu manígiu meda connotu de totu su sardu est su cuncordu de su prn. "ndhe, ndi" postu innantis (e fintzas apustis!) de nàrrere unu nm. o fintzas verbu, chi po cussu si precisat cun sa forma "de + nm./vrb.": sos preíderos no si ndhe ponent prus de àbbidu ◊ de casu no bi ndh'amus ◊ no ndi bollu, de cussu! ◊ ganas ndi tenis, de andai? Sentences custa est sa domu de fradi miu ◊ fillu de chini ses? ◊ teniat unu personale fatu a manu de Deu ◊ custa est pira de ierru ◊◊ de aundi ses aproviau? ◊ seu de Castedhu ◊ baidindi de s'ananti miu! ◊ dh'at passau de parti a parti ◊ dhu pigu de bàsciu o de pitzus? ◊ est che faladu de sas aeras ◊ pariat benendi de s'inferru ◊ de su cantu est, babbu tou? ◊ drommu de is tres a is cuatru ◊ de candho che sezis, inoghe? ◊ bandu de innòi a ingui ◊ innantis de faedhare, pessa! ◊ est duradu de Pasca a sant'Istèvene ◊ dh'abetaus de oi a cras ◊ s'olia nos at a essire de bàtoro a chimbe maghinadas ◊ de oi bau narendi "Mai prus non si biu" 2. cussos sunt contos de segamigasu ◊ de ite bos interessades, bois? ◊ de chini ses fuedhendi? ◊ Mereu at iscritu poesias de amore e de rebbellia ◊ est un'iscannedhu de férula ◊ cussa cosa dh'apu posta apitzus de sa mesa ◊ chentza de cussu no podimus fàghere nudha ◊ chentza de nudha no ti lasso 3. at batidu una fasche de linna ◊ ita bolis, de custu o de cudhu? ◊ sos líbberos sunt fatos de pabilu ◊ at cotu macarrones de patata ◊ at fatu duos pischedhos de casu ◊ Antoni est un'ómine de cabbale ◊ custa est una mata de olia ◊ est lezindhe a lughe de candhela ◊◊ s'est mascadu de pane, de abba, de sonnu 4. no poto istare de sos dolores ◊ de comente l'at leadu l'at fatu rúere ◊ chi no fut de cuss'ómini mi nd'iant furau totu ◊ inoghe no si che parat de su fritu ◊ est istontonau de su fadiori e de su sonnu ◊ est cassidu de su sidi ◊ Rosa est ancora marària de is ballus ◊ sa campana fit betza de s'impreu 5. tocat de nai ca…◊ bisonzat de andhare ◊ so sanu de pòdere tribagliare ◊ sunt dies bellas de fàghere faina ◊ est unu poeta de ammentare ◊ est ora de andhare ◊ cosa de crere, como, chi una mama mazat una criadura malàida!…◊ custa est cosa de valori ◊ no nc'est nudha de papai? ◊ tenzo sa màchina de cosire ◊ cussos sunt logos de disisperu ◊ cosa de macos, a fàghere gai! ◊ faedha de ómine, como, za che ses mannu! ◊ custa est un'aina de segai ◊ ci dh'as giau peràula de pobidha ti dhu pogno in precetu: leadidha! ◊ est un'ómine de paràgula 6. peri sas ragas, no de sa robba, ti che aiant pinnicau si no fit istau pro mene! ◊ no de ndhe balanzare, de dinari, ma che ndhe ispendhet puru! 7. arguai de tui! ◊ pòberu de mimi chi seu malafortunau! 8. andhat bene de goi ◊ no mi lessis de aici ◊ si est móidu de botu ◊ at postu sos matones de ata ◊ segai a unu de tressu ◊ at fatu de pressi (debressi) 9. ocannu est annada de olia ◊ est annada mala de cariasa ◊ annada bona de trigu ◊ est unu pudhighinu de naschidorzu ◊ dí de basca, de frius, die de bentu, de abba, note de iscuru, de luna, die de sole ◊ isfortunada, mama de dolore! ◊ no tenzo isterzu de late ◊ custu est mastru de ferru, cudhu est mastru de linna Etymon ltn. de Translations French de English of, at, to, from Spanish de Italian di, da German von, aus.

deidàle , nm: didabi, didale, didali, dirali, tidale Definition genia de cugudhu de làuna chi si ponet a sa punta de su pódhighe po cosire cun s'agu a manu / didali de prata, de lutoni, de maist'e pannu Synonyms e antonyms bidale, dighidale* Translations French dé à coudre English thimble Spanish dedal Italian ditale German Fingerhut.

demàniu , nm: domàniu Definition propiedade púbblica de s'istadu Sentences su mare est totu demàniu ◊ custas tancas unu tempus fint de su domàniu Translations French domaine de l'Etat English state property Spanish propriedad del estado Italian demànio German Domäne, Staatsbesitz.

demèda , avb Definition de tempus, de ora meda, de meda tempus a custa parte Synonyms e antonyms daora Sentences demeda est chi l'aimus acontzu cussu traste… torra segadu est! Etymon srd. Translations French il y a beaucoup de temps English a long time ago Spanish desde mucho Italian da mólto tèmpo fa German längst, seit langer Zeit.

dessaladòre , nm Definition impiantu mescamente industriale chi che bogat su sale a s'abba de mare e dha faet druche de dha pòdere impreare Sentences oe apo postu su dessaladore e mi che pigo s'abba 'e sa marina (Sozu) Translations French installation de dessalage English desalinator Spanish desalinizadora (f) Italian dissalatóre German Entsalzungsanlage.

dhàdhara , nf Definition ledàmene a bocighedhas in sa lana de is animales; genia de birilla chi faet su crecu (est una maladia po puntura de bobboi) o àteru frutighedhu tundhu Synonyms e antonyms àdhara, cadhajoni, ghiritoni, gradhajone, ladhagione / bachica, badharola, cocoredha, cucurudhú, gàdhara*, varvaríssia 2. fia sèmpiri gioghendi a bardúfulas, a pischeras de sitziledhu o a dhàdharas de orroli ◊ sa murta fait dhadharedhas pitichedhas Translations French crotte de brebis, galle English dung Spanish sirle Italian cacherèllo, galla German Kot, Kotfleck.

dibbàndha , avb: dirbandha Definition a bandha, a una parte / istare, corcare, èssere a d. = a sa sola, a contu suo Sentences una pitzinna ebbia no leaiat parte a su trechetu e si che istaiat sola sola a dibbandha de sas fedales ◊ no potendhe piús baliare tantu forroxu, ponzeit sa pascénscia a dibbandha Etymon srd. Translations French de côté English apart Spanish aparte Italian disparte German beiseite.

diciósu , agt, nm: ditzosu Definition chi o chie tenet dícia, fortuna, bona sorte Synonyms e antonyms addiciadu, additzosau, afoltunadu, assortadu, contentu, fadosu, iscofadu | ctr.   deldiciadu, disdiciosu, ifoltunadu Sentences sa ditzosa sorte nos diat in paradisu! ◊ ditzosu a chie ti at a incapare! ◊ de sas intragnas diciosas naschet su bellu fiore ◊ diciosu de chini tenit mulleri, e no coment'e dèu chi seu sorteri! Etymon spn. Translations French heureux, qui a de la chance English happy, lucky Spanish feliz, dichoso Italian felice, fortunato German glücklich.