Ditzionàriu in línia
de sa limba e de sa cultura sarda

illabinàre , vrb: illainare, illainari Definition èssere a iscurrentziadura, fàere alloina, ladamíngiu a brodu, portare s’iscurréntzia e indebbilitare Synonyms e antonyms allainare, atilimai, iscacaredhare, iscussurare 1, tirchinare 2. a tui t'illainat su fragu de sa fà Translations French avoir la diarrhée, foirer English to have diarrhoea Spanish tener cagalera, tener diarrea Italian avére la sciòlta, avére la diarrèa German Durchfall bekommen, Durchfall haben.

incapitàe, incapitài, incapitàre , vrb Definition su èssere, imbàtere o agatare in calecunu logu o chistione po cumbinatzione, comente podet arresurtare chentza chi dipendhat de su bòllere de nemos Synonyms e antonyms capitai, incapai 1 / acontèssere Sentences arratza de mulleri chi apu incapitau! ◊ chi iat incapitau a mimi no si fut fuiu, no! ◊ míseru tue chi nche ses incapitandhe in cussa malasorte! ◊ chi incapitat a no nch'èssede zeo, nch'est issa ◊ incàpitat, a boltas, in su note, che unu pitzinnu s'ischidet su bentu (S.Baldino) Translations French avoir lieu, se passer English to come, to happen Spanish acontecer, ocurrir Italian capitare German geraten, geschehen.

incrèschere , vrb: incresci, incrèsciri Definition giare ifadu, giare incruescu, ma mescamente sentire calecunu dolore o fintzes unu dannu, unu dispraxere Synonyms e antonyms dispiàghere, dòlere, ifadare, incrudèschere Sentences non dia chèrrere incrèschere a nisciunu (G.Fiori)◊ aia bisonzu e apo incréschidu 2. dh'increscit una camba ◊ m'increscit una denti, m'increscint is arrigus 3. su de no premiare una poesia in calchi cuncursu no devet incrèschere e ne ammutzighilare sos cuncurrentes Etymon itl. increscere Translations French avoir mal, être désolé English to ache, to be sorry Spanish doler, lamentar Italian dolére German schmerzen.

infachilàre , vrb: infacilai, infacilare Definition pònnere su fachile, sa faciola; pònnere calecuna cosa a cuare sa cara Synonyms e antonyms acapuciai, acubudhare, acuguciai, acugudhai, fachilare, incugudhai Etymon srd. Translations French avoir des œillères (fig.) English to put blinkers Spanish poner anteojera Italian méttere il paraòcchi German Scheuklappen aufsetzen.

irfrebbàre , vrb Definition essire sa frebba, passare sa callentura Synonyms e antonyms isfrebbire Etymon srd. Translations French ne plus avoir de la fièvre English to bring s.o.'s temperature down Spanish bajar la fiebre Italian sfebbrare German fieberfrei werden.

iscrèdere , vrb: iscrèere, iscrètere, iscrèiri, iscrere, scrèiri Definition prnl., lassare o acabbare de crèdere, no crèdere prus a sa cosa chi unu est ibertandho, no crèdere ca si biet sa cosa comente est / pps. iscréditu, iscréitu, iscrétidu, iscrétiu / iscrei a unu = fai a manera chi no pentzit prus a sa cosa chi fiat abetendi Synonyms e antonyms disaprensionai, discrèiri Sentences mi fia iscreindhe candho apo bidu chi fizis istentendhe ◊ bah, dèu mi ndi andu, ca madiru miu si at a èssiri giai iscrétiu! ◊ aspetamus galu, ca mancari siat tardu no est ora de iscrèdere ◊ passeit unu bellu pagu de tempus e incumintzeit a s'iscrètere ◊ su mardiedu si depit portai aillargu de is angionis istitaus po si nd'iscrei 2. dónnia tantu mannant a calicunu a s'iscrèere, a preguntare, a ischire sas intentziones de cudhos malintrannados 3. cussa est cosa chi naraus a is piciochedhus po ndi dhus iscrei de bolli benni a Castedhu! Etymon srd. Translations French ne plus attendre après avoir vainement attendu English to give up weating vainly (after a long time) Spanish descreer Italian sméttere di aspettare dópo aver attéso invano German nach einer langen Wartezeit, das Warten ablassen.

iscurrentàre , vrb Definition pigare a iscurrentziadura, fàere a cussos Etymon srd. Translations French avoir la diarrhée English to have diarrhoea Spanish tener diarrea Italian avére la diarrèa German Durchfall haben.

issilicàre , vrb Definition sentire o àere coment'e fàmene, isanimamentu, afinamentu de ànima Synonyms e antonyms schinitzai Translations French avoir l'estomac creux English to feel hungry Spanish tener hambre Italian sentire languóre, fame German Hunger haben.

mischinzàre , vrb Definition èssere o istare in mischinzia, a mindhighiu, in su pagu a tropu, in su bisóngiu, àere bisóngiu / m. de… = àere bisonzu de… Synonyms e antonyms arrunzinare Etymon srd. Translations French avoir de la pénurie English to be in shortage Spanish vivir en la estrechez Italian avére penùria German mangeln, in beschränkten Verhältnissen leben, abgebrannt sein.

parusàre , vrb Definition tènnere o àere a parusu, èssere abbituaos a calecuna cosa Synonyms e antonyms acostumai Sentences cussas badhes sunt parusadas a sos pibios de sos puzones ◊ in bidha issoro no bi lu parusant a fàghere gai ◊ no apèndhelu parusadu no ischint it'est su filonzu ◊ tue parusas s'arte de sa poesia ◊ torro a su logu parusadu Translations French avoir coutume English to use Spanish soler, acostumbrar Italian solére German pflegen (Inf. + zu).

poltàre , vrb: portai, portare, potai Definition giúghere o ingòllere de unu logu o tretu a un'àteru, siat istesiandho e siat acortzindho; giúghere in pitzu, acanta; rfl. nau de gente, àere relatzione, traténtzia cun ccn. Synonyms e antonyms batire, bature / leai, zúchere Idioms csn: portai a ispàssiu = leare, zúghere carchi cosa pro passare ora, divertimentu e gai; portai a tragu = leare trazendhe; portai a domu = batire intrada, balanzu Sentences porta a innòi cussa cosa ca est sa mia! ◊ cun Gemilianu eus detzídiu de ti nci portai o a domu sua o a domu mia, ca a solu no podis abarrai ◊ su pastori at portau su tallu a monti 2. si portu su dinai gei ti dha còmporu ◊ su dotori at arracumandau de dhas portai sempri in busciaca custas píndulas ◊ portat idea de fai is cosas comenti si depit ◊ cussa po frigociai portat tiaus!…◊ fiat tropu s'arrennegu chi portàt in corpus ◊ portat una manu longa longa 3. s'àcua de su mari portat sa sai ◊ in Sardigna dhoi at arrocas chi portant òru 4. cun cussu si portaus bèni meda e is cosas mi dhas narat ◊ nosu si portaus bèni cun totus, in bidha Etymon itl. Translations French porter, avoir English to bring, to have Spanish llevar, traer, llevar Italian portare, avére con sé, contenére German bringen, tragen, mitnehmen.

recaíre, recaíri , vrb Definition torrare a orrúere in maladia, immalaidare torra de su matessi male, orrúere torra in su male, in su vítziu o abbitúdine mala Etymon spn. Translations French avoir une rechute English to fall again Spanish recaer Italian ricadére German einen Rückfall haben.

regiràre , vrb: rezilare, rezirare Definition essire de tinu, ammachiare po ccn. cosa o calecunu (pruschetotu po amore): giogare, tocare su crebedhu Synonyms e antonyms dessessire, ilgirare, irbariare, iscansae, issentire, vogliare Sentences est bella chi ndhe faghet regirare! ◊ pro me regiras e peleas, ma ses perdendhe tempus debbadas! ◊ mi ndhe so rezirendhe, so fora de tinu ◊ in coro intendho unu turmentu chi mi fachet sa mente rezilare ◊ faghiat rezirare su chervedhu, de cantu fit bella Translations French avoir un chagrin d'amour English to suffer agonies Spanish desvivirse, morirse Italian spasimare German schmachten.

siènda, sièndha, siènna , nf: asiendha Definition is benes chi si tenent in cosa (dinare in banca, terrenos, bestiàmene, domos, e àteru); errichesa manna, cosa de valore o pretziada meda, persona istimada / tocai sa sienda = bèndhere de su ’e s'interessu Synonyms e antonyms arrichesa, interessu, propiedade / cdh. sendha Sentences no apo ne prata e ne oro pro donare a dognunu una siendha ◊ faghe chi no sucumbant brusiadas siendhas chi ti dant valores bios! ◊ de Deus sunt benes e siendhas ◊ ant fatu siendha dae su traballu anzenu ◊ ajaju at lassau sa sienda a babbai ◊ est piciocu de famíglia: ma ndi tenit de sienda? 2. sola siendha a s'ómine est sa paghe, ca issa sola dat veru cuntentu ◊ semus perdendhe sa siendha de imparare a nos cagliare (P.Pillonca)◊ po mandai fillus a is iscolas de Castedhu is ispesas fuant mannas e s'iat a èssi dépia tocai sa sienda 3. drommi siendha de oro e reposa anninnia ◊ promitimí chi sa siendha chi t'intrego dha tratis cun carignu! Surnames and Proverbs prb: si s'ómini no giuat, no balit sa sienda ◊ sa sienda bella est sa saludi Etymon spn. hacienda Translations French avoir, richesse English wealth Spanish haberes, caudal Italian avéri, ricchézza German Besitztum, Reichtum.

sudhíre , vrb: assudhire Definition su si acatare de ccs., pruschetotu nau in su sensu de abbarrare dispràxios, tènnere sudhu po su male fatu, istare impentzamentaos, timendho; fintzes pentzare, intzertare coment'e po cossígiu, agiudu de ccn. / sudhíresi de una cosa = interessaisí, tenni pentzamentu po calincuna cosa, coment'e timendi Synonyms e antonyms arrepentire, impudare, penètere / consigiai, indetare Sentences sudhi sudhi e a s'abboja abboja apo, prima ch'inserrent sas aeras, su torradorzu bostru assebertadu (G.Marras)◊ tiu Raga si la sudhiat de àere annada mala ◊ mi sudho in s'ànima coment'e chi no ape mancu comintzadu 2. mancu male no apo curadu in binza, deris, paret chi mi l'at sudhidu calicunu chi oe deviat pròere! Translations French se troubler, avoir des remords English to get upset, to feel remorse Spanish turbarse, tener remordimientos Italian turbarsi, impensierirsi, aver rimòrso German sich beunruhigen, Gewissensbisse haben.

supentíre , vrb Definition pentzare o èssere presente cun is sensos a su chi si biet o chi s'intendhet Synonyms e antonyms atinai, atoare, penciai Sentences no supentit prus ◊ s'ómine, su piús no supentiat ilgadaradu a un'oru che mortu (P.Casu)◊ inoraona, ajó, ischida: apen'apena a sa boghe supentis! ◊ supenti e pesadindhe! ◊ supentit de tantu in tantu e si li movet su bultzu Translations French avoir conscience English to be conscious Spanish ser consciente Italian èssere cosciènte German sich bewusst sein.

tènnede, tènnere , vrb: tenni, tènniri Definition èssere meres o in posse de calecuna cosa, àere (ma fintzes pentzare, èssere in parentella, sentire una dólima, àere bisóngiu); contivigiare, manigiare de calecuna manera; aferrare a manos o cun calecuna cosa, mescamente currendho aifatu, pigare cosa iscapa, chi si movet currendho, a bolu o àteru, e fintzes furare, arregòllere e pigare de mesu de àtera cosa, arresurtare in mesu de cosa chi istringhet, chi sidhit; genia de giogu chi faent is piciochedhos cricandho de si aciapare paribari: giogai a tènnere o a tenedene; nau de sa linna o àteru chi abbruxat, pigare fogu, temperare a abbruxare, iscapai pampa (vrb. aus. èssere o àere: si podet nàrrere fintzes coment'e vrb. ativu transitivu); nau de cosa prantada o innestada, de arremu de sa carena o de sèmene chi ingendrat in sa madre (nau de fémina, bènnere príngia), pigare vida in sa terra o in sa linna noa, abbarrare biu, pigare a crèschere / ind. pres. 1ˆp. sing. tèngiu, tengu, tenzo, tenzu; ind. imp. dèu tenei, nosu tenestus, nois teniaimus; cong. pres. 1ˆp. sing. tenga, tenza, 2ˆp. pl. tenzades, tenzedas; pps. tentu, ténnidu, ténniu. Coment'e sinónimu de àere a logos dhu narant in parte de custu candho su sugetu, in su cuncetu de èssere in su logu, no est bene determinau: Sa Nuge si narat aingasi poite ca unu tempus dhue teniat una mata manna de nuge, in s'ortu dhue tenet crabas = bi aiat un'àrbure de nughe, bi at crabas Synonyms e antonyms àere, tèndhere 1 / acherrai, aciapai, cassai, contifizare, furai, prugae / agganciai, arratulare / aggafiare / allumae, atzèndhere, brugiare / assocai, atechire | ctr. iscapae / lassai / mòrrere Idioms csn: ie teniat pira = bi aiat pira; tènniri in cunsideru = pònnere in càrculu, fàghere contu mannu de unu; tènnere, tènniri de… (+ vrb. infinidu)= dèpere + vrb. infinidu; èssere tene tene a… = apunt'a aferrare, aferrendhe; giúghere a unu tene pro tene = tene tene, acurtzu meda de lu pòdere azummai aferrare (ma chentza lu sighire deunudotu); tènniri frius, basca, fàmini, sidi = sentire fritu, calura, fàmine, sidi, àere bisonzu de caentu, de friscura, de manigare, de bufare; tènniri pani e gortedhu = àere totu sas codomidades, istare a códumu; tènniri fuedhus cun d-unu = leàresi peràulas, faedhàresi male, cun peràulas graes, àere tentu murrunzu; tènnere a unu a picu = sighírelu curríndhelu; tènnere carchi cosa a pesu (es. su male fatu) = èssiri dispràxius; tènnerela cun ccn. = èssiri oféndiu, èssiri contras a ccn.; tènneresi musca a tzocu = irbulàresi de…, lassai a pèrdiri, mandai a pasci cocas; intrare in tènnere = allúiri, apampai Sentences sonniei de ti àere pro tota sa vida e no ti tenzei ◊ tenet deghe annos in sos úndhighi ◊ si teniat sas fortzas de Sansone!…◊ póveru est chie no tenet cosa ◊ sa Sardínnia tenit richesas ◊ isse tenet bestiàmine ma no tenet pàsculos ◊ de dinai ndi tengu, ma immoi no ndi portu ◊ tenent sa cosa ma no zughent mai unu sodhu in busaca ◊ bendhe su chi tenes e dalu a sos pòberos! ◊ Mariedha si at carragliatu sas oricras e si at tentu sa conca chin sas manos 2. totu custu frius…: ita tenit, babbai? ◊ custu mànigu no tenet nudha: proite no ti est piaghindhe? ◊ e ita tenis isconchiendi? ◊ tenit su mali de is pedras ◊ is pipius no tenint nudha contras a su sardu ◊ cussu no tenet parentes 3. sa carrada male tenta ponet tastu a su binu ◊ est bèni tentu che cani acapiau ◊ in tempus malu sas berbeghes las tenimus a proendha 4. cunsiderendi comenti pasciat, mali mi pariat su dha tenni morta! (E.Pintor Sirigu)◊ apo tentu su cabadhu a issocu ◊ sa cane mia tenet su lèpere, su crabolu ◊ cudhos chi navant a tènnere a mie innantis meu cumbeniant tentos! ◊ bae e tènemi su cadhu ca tuco a bidha! ◊ bi aiat zente meda in su fogu fuidu e belleggai l'ant tentu 5. mi che ant tentu duos fiados ◊ sa pedra mi che at tentu sa manu suta ◊ no li piaghet sa cosa rassa e che tenet su pizu dae su late ◊ fit tenendhe s'ozu in su corriotu ◊ no azes àpiu su corazu de nche tènnere una tzica ◊ proite ses pulighendhe su minestrone, ite che ses tenindhe?! 6. feus tenni su fogu cun custu pimpiridu de paperi ◊ su fogu est intradu in tènnere, est tenindhe, si ch'est tentu ◊ sa linna de umbrinu est mala a tènnere ◊ sa linna mascada de abba no bi tenet ◊ sa linna sica tenet dereta ◊ sa linna frisca istentat a tènniri ◊ ténelu, su fogu, ca sinono s'iltudat! 7. sas iferturas ant tentu totu ◊ si est prantada frisca, sa canna tenet dereta ◊ sas arburedhas chi si prantant, prus mannas sunt e prus sunt malas a tènnere ◊ sa prantaza tenet bene, dereta, si est posta proindhe ◊ comente si est cojubada at tentu deretu 8. chirchendhe sidhadu si pariant tene tene a èssere ricos ◊ proite la tenes cun megus si no ti apo fatu nudha?! ◊ si fit istatu pro mene, si ne aiant tentu de musca a tzocu! Surnames and Proverbs prb: fillu de gatu topis tenit ◊ chie no curret no tenet! Etymon ltn. tenere Translations French avoir, posséder, capturer, attraper, prendre, brûler, s'enraciner, prendre, pousser English to have, to own, to catcht, to burn, to take root Spanish tener, detener, quemar, arraigar, prender Italian avére, possedére, detenére, catturare, acchiappare, prèndere, àrdere, attecchire, allignare German besitzen, innehaben, fangen, packen, verbrennen, Wurzel fassen, einwurzeln.