Ditzionàriu in línia
de sa limba e de sa cultura sarda

ciúghere , vrb: giúchere, zúchere Definition prus che àteru, pigare o portare in dossu, in sa carena, o apresu meda, siat foedhandho de gente, siat de animales o cosas / ger. ciughindhe Synonyms e antonyms batire, batúchere, bíghere, dúcere*, gíchere, leai, poltare / cadhicare, futire | ctr. lassai Sentences su coro tue lu ciughes de granitu! ◊ sa pudhedra la ciughia in giru ◊ a minore, mi che aiant ciutu fena a su méigu de sos pisedhos ca no manigaia Translations French avoir sur soi English to have something on Spanish llevar Italian portare addòsso, avére con sé German tragen.

corrutàe, corrutài, corrutàre , vrb: acorrutare, currutare Definition fàere su corrutu, pònnere su dolu po ccn., portare bestimentu de singiale po unu mortu Sentences coro meu istimadu, si andhas a Torinu ti corruto che mortu! ◊ at corrutadu sos mannos chi che li fint mortos ◊ si morzo innantis, corrútami tue! ◊ ses a conca falada pares currutandhe! Etymon srd. Translations French être en deuil, prendre le deuil English to be in mourning, to go into mourning Spanish estar en duelo Italian èssere in lutto, méttere il lutto German Trauer tragen.

giúchere , vrb: ciúghere, giúghere, zúchere Definition prus che àteru, portare o àere cosa in dossu, in sa carena, o acanta meda, o in posse, siat foedhandho de gente, siat de animales o cosas, fintzes solu in chistionu: si narat fintzes in su sensu de s'unione inter mascu e fémina / ger. giutendhe, pps. giutu; 1ˆ p. sing. ind. pres. giutzo Synonyms e antonyms batire, batúchere, bíghere, dúcere, gíchere, leai, poltare, úgere / règhere / cadhicare, cobèrrere, futire | ctr. lassai Idioms csn: giúghere a unu a corpos, a imbudadas, a frunzita = pigaidhu a corpus, a ispintuas, cumandaidhu de ndi fai su chi si bolit; giúghere a imbàrriu una cosa = portaidha a istrobbu; giúghere a unu a léria = pigaidhu a risu, a befa; giúghere a montovu = nomenai fatuvatu coment'e cosa de ispantu; giúghere a unu dae sa pira a sa mela = promítiri a candu una cosa a candu un'àtera tanti de dhu aguantai aspetendi ma sentza de dhu acuntentai mai, pigai in giru; giúghere a unu in buca = fuedhaindi fatuvatu (pruscatotu mali) Sentences cust'àrbure giughet sa pruna a pileri ◊ giuto custa cosa a imbargu: menzus l'arrimo ◊ a isse lu giughent a montovu ◊ prinnedhu giuchet sas pinnias niedhas 2. devet andhare pro che giúghere sos dochimentos ◊ in caminu Gesugristu est rutu giutèndheche sa rughe a su Calvàriu ◊ bennarzu malu si che at giutu sos betzos a s'àteru mundhu 3. ite bos giuto, dae tzitade? - at dimandhadu su babbu a sas fizas ◊ su dinari bollu do candho mi giughides su coro de Mariedha! 4. su naturale lu giughet a èssere de avénia cun totu ◊ ite mala fortuna chi mi at giutu! ◊ lu giughent sos dimónios 5. niunu sa fide giutesit a mie: totu los incontresi traitores 6. sa trae giughet sa domo Etymon ltn. ducere Translations French tenir, porter English to bring, to have something on Spanish llevar Italian avére addòsso, portare con sé German tragen, mitnehmen.

inlutài, inlutàre , vrb rfl Definition pònnere su dolu, bestire a dolu, po unu mortu Synonyms e antonyms allutare, lutare 2 | ctr. slutai Etymon srd. Translations French prendre le deuil English to go into mourning Spanish enlutar Italian méttere, portare il lutto German Trauer tragen.

poltàre , vrb: portai, portare, potai Definition giúghere o ingòllere de unu logu o tretu a un'àteru, siat istesiandho e siat acortzindho; giúghere in pitzu, acanta; rfl. nau de gente, àere relatzione, traténtzia cun ccn. Synonyms e antonyms batire, bature / leai, zúchere Idioms csn: portai a ispàssiu = leare, zúghere carchi cosa pro passare ora, divertimentu e gai; portai a tragu = leare trazendhe; portai a domu = batire intrada, balanzu Sentences porta a innòi cussa cosa ca est sa mia! ◊ cun Gemilianu eus detzídiu de ti nci portai o a domu sua o a domu mia, ca a solu no podis abarrai ◊ su pastori at portau su tallu a monti 2. si portu su dinai gei ti dha còmporu ◊ su dotori at arracumandau de dhas portai sempri in busciaca custas píndulas ◊ portat idea de fai is cosas comenti si depit ◊ cussa po frigociai portat tiaus!…◊ fiat tropu s'arrennegu chi portàt in corpus ◊ portat una manu longa longa 3. s'àcua de su mari portat sa sai ◊ in Sardigna dhoi at arrocas chi portant òru 4. cun cussu si portaus bèni meda e is cosas mi dhas narat ◊ nosu si portaus bèni cun totus, in bidha Etymon itl. Translations French porter, avoir English to bring, to have Spanish llevar, traer, llevar Italian portare, avére con sé, contenére German bringen, tragen, mitnehmen.

pompiài, pompiàre, pompiàri , vrb: apompiai*, pumpiai Definition tènnere sa capacidade de agguantare, de fàere un'isfortzu; castiare, furriare is ogos a ccn. parte o cosa po dha bíere / pompiare a unu a malu cabadhu = coment'e pigandhodhu a disprétziu Synonyms e antonyms abbabiai, agguantai, apoderae, rèzere / abbadiai, allutzare, annotare, cadebai, castiai, mirai Sentences su tzàpulu pigau a su bestiri nou no púmpiat cun su béciu 2. no si l'aiat mai pompiatu in cara ◊ pómpia chie b'at! ◊ su mere cada tantu andhabat a pompiare su fàchere de sos teracos ◊ sas féminas ant piachere de si lu pompiare ca est unu bell'ómine ◊ est andandu a pompiari ite bobbois dhue at in su cambu de cudha mata Translations French soutenir English to bear Spanish resistir, aguantar Italian règgere, sostenére German halten, tragen.

pòniri, pònnede, pònnere, pònni, pònniri , vrb Definition lassare apostadamente in calecunu logu una cosa chi si portat in manos o chi faet a pigare, rfl. firmare, arreare in calecunu logu o tretu, in pitzu de àtera cosa; giare cosa a ccn. po un'iscopu; nau de unu trastu, bestimentu, dinare, tempus, impreare, fintzes ispaciare, pèrdere, ispèndhere, arriscare po iscummissa giogandho; naschire e crèschere a solu, nau de is erbas e matas chi faent chentza dhas semenare o prantare apostadamente, ma fintzes própriu semenare, prantare; foedhandho de animales, parare, pesare, contivigiare po chi crescant e getzant frutu; foedhandho de persona in cantu camminat, andhare, essire, lòmpere a ccn. logu (cun s’avb. che e pron. de 3ˆ p. genéricu dha)/ in poesia, inf. ponne; ger. ponendi, ponzendhe, ponindhe; ind. pres. 1ˆ p. sing. pòngiu, ponzo; cong. pres. 1ˆ p. sing.pòngia-ponza, 2ˆ p. sing. pòngias, 3ˆ p. sing. ponzat Synonyms e antonyms acollocare, aparai, arremai 1, dare, firmai, imbàtere, lòmpere, míntere, pòndhere / crèschere, semenai, piantare / aparagonare | ctr. bocare, leai, picare Idioms csn: pònnere chi… = fàghere un'ipótesi, supònnere; èssere postu de… = èssere destinu chi…, dipèndhere de sa sorte; pònneresi a… (vrb. inf.) = fàghere…, comintzare a fàghere (su chi narat custu vrb. inf.: pònneresi a caminare, a chircare, a ríere, ponnirisí a fuedhai, a fai, a castiai, e gai); pònnere aficu, cabu, imprastu a carchi cosa = isperai in ccn. cosa, andai avatu de una cosa po dha tènniri o po dha fai a doveri; pònnere in bula (nadu de cosas de manigare) = arrèsciri in su gúturu, èssiri malu a ingúrtiri; pònnere in s'istògomo (nau de cosas de papai) = digidiri cun dificurtadi, intèndiri su papai a pesu me in s'istògumu; pònnere sidi = fai bènniri bisóngiu de bufai, fai sidi; ponner boghes = tzerriai agiutóriu; ponner boghe = ghetai boxi, tzerriai su nòmini a ccn. me is domus, in logu aundi no s'iscít chi dhoi est su meri; pònnere sos canes ifatu a unu = betàreli o aunzàreli sos canes; pònniri in pei una cosa = cuncordare o fàghere una cosa; pònnere in pè a ccn. pro carchi cosa = circai s'agiudu, s'interessamentu de unu po ccn. chistioni; pònniri timoria a unu, pònnere pore = fàgherelu timire; pònnere abbitúdine = pigai (o fai pigai) s'abbitúdini, avesai, avesaisí; pònniri passus, ponnirisí in caminu = fàghere carchi tretu, comintzare a andhare; pònnere dolore = fai bènniri dolori; pònnere oriolu, pidinu = fai stai in pensamentu; pònnere ifatu, pònniri avatu de o a ccn.= andai avatu, pònniri menti, ascurtai a ccn., fintzas cúrriri avatu po iscúdiri o fai mali; pònnere apare cun… = aparagonare, fintzas betare a méschiu totu paris; pònniri una cosa cun un'àtera = cussideràrelas de su matessi valore; pònnere, pònniri a c. = callai a ciorbedhu, currèzeresi, essire zudissiosu, insabiai, cussentire; pònniri a brenti (nau de genti) = fàgheresi a brente manna; pònnere lardu (nau de animali, de genti) = ingrassai meda; pònnere peta (nau de animali) = crèschere meda, impurpire; pònnere unu númene = dare, detzidire unu númene pro ccn.; pònniri cantzoni = iscríere, imbentare una cantone pro ccn. o carchi cosa; pònneresi in mesu, imbia, in pinna = ponnirisí intremesu de duus o de duas cosas, ponnirisí ananti, fai ccn. cosa po fai abarrai in paxi genti certendi o a iscórriu, donai istrobbu e no lassai fai ccn. cosa; pònnere cosa in mesu = (fintzas) pònniri cosa aundi podit fai istrobbu; pònnere cosa a ccn. a fàghere (cómpitu, lessione, àteru) = dare cosa a fàghere; pònneresi mere (in o de carchi cosa) = impobidhaisindi, cunsideraisí meri; pònnere una cosa (es. bestimenta) a campu, a triballare = pigaidha po andai a campu, po trabballai; pònnere unu tantu a ccn. cosa, pònniri a stimu = betare unu prétziu, nàrrere cantu est, cantu pesat; pònniri pei in ccn. logu = intrare; pònneresi una cosa a coro = pigaisí ispédhiu mannu, dispraxeri meda; pònnere fragu = lassai o apicigai fragu, fai bessí cun fragu àtera cosa puru; pònnere bestimenta = bestirisí; pònnere a notu una cosa = fai a manera de dh'arregordai bèni; pònnere in líbberu = iscriri me in líbburu; pònnere manu a unu, a carchi cosa = ghetai manu, farrancas a ccn. po dhu iscudi, a ccn. cosa po dha fai; pònnere in sarbu = portai a logu o a tretu de èssiri foras de perígulu; pònnere lussu = comporai o bistiri cosas de valori meda; pònnere su tempus = nàrriri ita tempus fait; pònnere raighinas = ghetai o bogai arréxinis, barbas (nau de matas), no si ndi andai prus (nau de genti); pònniri asuta a ccn. = aprofitaresindhe, irfrutuàrelu, leàreli sa liertade; ponnirisí, pònniri una cosa in puntu = ammanitzare, assentare o remonire bene; pònnere in pregiudíssiu = pònnere in arriscos, in perígulu de àere dannu, de àere male; pònnere una chistione in ómines = fàghere a ómines, in d-unu pretu o diferéssia, fagher detzidire a ómines sàbios e capatzos chi no siant de una parte e ne de s'àtera; pònneresi sa cara chi… = nàrriri a faci manna chi…, pònneresi su botu, bogai faci a nàrriri ca… Sentences at postu una lítera in su cascionedhu ◊ su puzone si ponet in sas àrbures, in terra ◊ su seisei bolendhe istat a su pone pone ◊ s'abe si ponet in sos fiores chirchendhe mele ◊ Cíciu si ponit arrimau acanta a su lacu de s'acuasanta ◊ si at postu s'aràdiu in màchina, sa televisione in domo ◊ si benis a Sos Màrtires de Fonne as a istare inue ti apo a ponne! (Maloccu)◊ su mànigu si ponet in sos piatos in sa mesa ◊ su motore elétricu andhat si li pones sa currente ◊ at postu fogu a sa malesa ◊ pone cue cussa cosa ca no est tua! ◊ su pirastu cherfu ponet in bula ◊ cun coro impiberidu curret e faghet pònnere su maridu 2. bi apo postu una paja de iscarpas chirchendhe su dépidu a isse! ◊ pro sa festa cantu ponides? ◊ bois ponís su binu, nois su pane e su casu ◊ pro fàghere sa domo bi at postu ispesa manna ◊ cantu bi ponimus pro che assuprire a inie? ◊ cantu bi pones chi est comente naro deo? ◊ Fulanu, faghindhe cussu triballu, bi at postu sa vida ◊ seghendhe pedra bi at postu unu pódhighe: bi che lu ant tentu in mesu duas pedras mannas 3. in cussu logu bi ponet frenugu, in cudhu murta ◊ cuss'erba ponet in su solianu ◊ in su petzu chi ponzo trigu, ista seguru chi trigu bi ponet! ◊ in s'ortu ponimus basolu, moriscu, patata, birduras ◊ ponimus un'iscra a fae 4. si at postu pudhas e cunillos in su possessu 5. a nce pònnere in marina e in màrgine a pè ince boliat coràgiu ◊ imbucheit a cadhu e che la ponzeit in su tanchitu ◊ pro tirare in leva che l'at posta in Castedhu ◊ a che la pònnere in s'América bi cheret unu sensale! 6. a pònnere a tie cun a mie est a pònnere s'atarzu cun su ferru ◊ cussas sorres sunt diferentes meda: est a pònnere sa die cun su note! ◊ a pònnere a mie cun tegus est a pònnere a Roma cun Romana! 7. at postu boghes e bi at curtu zente, sinono l'aiant àpidu mortu ◊ "Eremitanu" si dh'iat postu Bobbore ◊ issu cras in custa domu si nci ponit meri (A.Garau)◊ ite tempus at postu sa televisione? ◊ innòi no nci ponit prus pei, cussu! ◊ bois ponni cussa bingixedha cun custa domu?! ◊ s'Istadu italianu est un'Istadu postu in pei prus de unu séculu fait (I.Ortu)◊ su babbu dh'at postu a castiai sa bíngia ◊ cussa criadura fit posta de mòrrere: ant fatu, ant fatu, e totu est istadu nudha! ◊ su pitzinnu no istudiaiat sas poesias chi li poniat su mastru ◊ si pones fatu a sos machines suos za ndhe bogas su cabbale!…◊ pone chi no siat gai comente pessas tue… ti agatas furcadu! ◊ no ti ponzas in pinna ca no bido nudha! ◊ cudhos duos si poniant sa cara chi non deviant pacare ◊ tene fide: as a bídere chi su pisedhu ponet a conca! Etymon ltn. ponere Translations French mettre, poser, installer, allouer, donner English to put (in), to assign, to put down Spanish poner, deponer, asignar Italian méttere, pórre, depórre, posare, installare, assegnare German stellen, legen, ablegen, setzen, tragen (Kleidungen), geben (Geld), einsetzen, installieren, anweisen, erteilen, zuteilen.

sciorài , vrb: isciorai* Definition fàere braga, fàere a bíere sa cosa chi si tenet, bantandhosindhe Synonyms e antonyms abantai, bagianai, isfartzare Sentences sétzius in su friscu, sighint a arrexonai sciorendi de contus de pisca mera ◊ donniunu sciorat su mellus chi tenit! ◊ cussas féminas portant petzus de visoni, po sciorai! ◊ sciorant is piciocas a passillu in s'arruga Translations French afficher, étaler English to show off Spanish ostentar Italian ostentare German zur Schau tragen.

zúchere , vrb: ciúghere, giúchere*, zúghere Definition prus che àteru, portare o àere in dossu, in sa carena, in pitzu, o apresu meda, aifatu, a trubbu, a contivigiare o trebballare, siat foedhandho de gente, siat de animales o cosas; nau de unu mascu, de un'ómine, unire cun sa fémina, betare a sa fémina, cobèrrere; si narat fintzes in su sensu de àere, tènnere / ind. pres. 1ˆp. sing. zuco, zuto, zutzo; cong. pres. 1ˆp. sing. zuca, zuta, 3ˆ p. sing. zutzet; ger. zughindhe; pps. zutu Synonyms e antonyms batire, batúchere, bíghere, dúcere, gíchere, leai, poltare / cadhicare, futire, grumpire / manigiai | ctr. lassai Idioms csn: cantas berveches zuchet su mere tuo? = cantas berbeghes pastórigat?; zúghere in buca a unu = istare faedhendhe de unu, prus che àteru a zúdigu; zúghere a ogru (carchi cosa, a ccn.) = castiai, orbetai e biri, fai atentzioni a calecuna cosa, a ccn. (itl. tener d'òcchio); zúghere in manu una cosa = manigiai una cosa po dha trabballai, po dh'arrangiai, po dhi fai calincunu cambiamentu; zúghere una faina, unu triballu, un'òpera belle e in manu = belle e fata, acanta de acabbai; zúghere s'ingannia a ccn. = ordiminzare carchi ingannu, carchi trampa, fàghere su fartzu; zúghere a sa nuda, a sa lisa = chentza pònnere condò o àteru Sentences la zughes in daisegus sa cosa de mi aporrire ◊ zuto s'istògomo imbarratzadu ◊ zughet un'anca isenta ◊ ite bellos ocros chi zuchet custu pitzinnu! ◊ est arrennegadu paret chi zutat dimónios! ◊ zuto su mucadoredhu in busaca ◊ a chie cheret fogu zutzet sa téula! 2. su carru che lis depet zúchere sos lapiolos, sa chisina e unu pacu de s'isterzu 3. su mascru zughet sas berbeghes candho benint in more ◊ cussu est ómine chi li piaghet a zúghere, sempre ifatu de sas féminas! 4. su zuighe sardu zughiat su Logu, o regnu chi siat, de sa Sardigna azummai totu líbberu de istranzos 5. no ti fides ca cussu ti zughet s'ingannia ◊ za est cabosu, zughet régula faghindhe sas cosas ◊ ti lassas zúghere in buca dae totugantos, pro su malu fàghere chi tenes! ◊ cussa bestimenta cheret totu zuta in manu, ca est fata male ◊ si lu zughes in manu, cussu traste, malandhadu comente est, si che agabbat de derrúere Scientific Terminology ssl Translations French tenir sur, emmener, mener, monter English to keep, to wear, to bring, to take, to lead, to fuck Spanish llevar, montar Italian tenére, avére addòsso, portare con sé, condurre, montare German tragen, mitbringen, führen, begatten.