abballalloàre , vrb Definitzione fàere a ballalloe, essire ballalloe Sinònimos e contràrios allollojai Frases cudhos duos fint ispipillos e atzudos, ma isse fit semper mesu drommidu, unu pagu abballalloadu Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu s’abrutir Ingresu to go out one's mind Ispagnolu atontarse Italianu rincretinirsi Tedescu verblöden.

abbarracài , vrb Definitzione pònnere o fàere barracu, istare in campu a crocare Sinònimos e contràrios intendai Tradutziones Frantzesu camper Ingresu to camp out, to erect huts Ispagnolu acampar, abarracar Italianu baraccare, attendarsi Tedescu Barackenlager aufschlagen.

abiài , vrb: aviare Definitzione pigare su camminu e andharesindhe, andhare a unu logu, pigare a in artu, a pitzu, fintzes mòrrere / aviai is ogus = artziare sos ogros, sa crista Sinònimos e contràrios andharesindhe, andharesiche / andai, alciare, imbonai, incarrebai, pigai 1, tocai 1 / mòrrere | ctr. torrae Frases primmu de si che aviare li tocheit sa manu ◊ prite torraias: no ti che fist aviada? ◊ si l'aviat chito pro che la corpare in sa tanca ◊ insudhidu, si li bortat contra invitèndhelu a si aviare, si no cheriat ciafos ◊ candho s'ierru faghet niadas mi avio cun su tazu a sas bassuras 2. abianci a susu! ◊ candu as a èssi béciu as aviai is manus e un'atru ti at a ponni su bestimentu 3. già as fatu impresse a ti che aviare chena mancu unu saludu! Ètimu ctl., spn. aviar Tradutziones Frantzesu acheminer Ingresu to start, to set out Ispagnolu encaminarse Italianu avviare, incamminarsi Tedescu sich auf den Weg machen.

acallonàe, acallonài , vrb Definitzione essire coment'e nemos, de no èssere bonu a nudha Sinònimos e contràrios adhodhoare, ammannunnare Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu hébéter Ingresu to knock out Ispagnolu ponerse chocho Italianu rincoglionire Tedescu verblöden.

aceradòlza , nf Definitzione bica, logu artu de ue faet a isperiare, averguare, de ue si podet abbaidare e bíere atesu Sinònimos e contràrios incraradorza Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu vedette Ingresu look out post Ispagnolu atalaya Italianu vedétta Tedescu Wachtturm.

aciuvàu , pps, agt Definitzione de aciuvai; chi ch'est afundhau, intrau a mesu, abbasciau, chi faet a cofu Sinònimos e contràrios infossau 2. portat is cantrexus aciuvaus, is ogus aciuvaus Tradutziones Frantzesu enfoncé, coulé, creux, enfoncé Ingresu ditched, embedded, hollowed out Ispagnolu hundido, ahuecado Italianu affondato, infossato, incavato Tedescu versunken, eingesunken.

aconculedhàre , vrb Definitzione fàere a cónculu, aciuvai, fàere a fossu, nau de is ogos, de is trempas Sinònimos e contràrios aconcuare, indevucare, istuvucare, tuvucare Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu creuser Ingresu to hollow out Ispagnolu hundirse los ojos Italianu incavarsi (détto degli òcchi, delle guance) Tedescu einfallen (für Wangen, nau po is trempas), tiefliegen (für Augen, nau po is ogus).

ammincronàu , agt Sinònimos e contràrios abbentau, acallonau, ammincau, atolondrau, atontau Frases commo est su tempus tuo pro imparare, sinono abbarras ammincronau Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu hébété Ingresu knocked out Ispagnolu agilipollado Italianu rincoglionito Tedescu verblödet.

assoliàda , nf: soleada Definitzione su assoliare, su pigare o giare sole Sinònimos e contràrios assoliamentu Frases li cheret dadu una bella assoliada a su basolu pro che lu remonire Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu ensoleillement Ingresu hanging out to dry Ispagnolu soleamiento Italianu soleggiatura Tedescu Sonneneinstrahlung.

assoliaméntu , nm Sinònimos e contràrios assoliadura Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu ensoleillement Ingresu hanging out to dry Ispagnolu soleamiento Italianu soleggiatura Tedescu Sonneneinstrahlung.

atillàdu, atillàu , agt: atrigliadu, atillau Definitzione chi est bene cuncordau de bestimentu Sinònimos e contràrios allaputzau Ètimu itl. attillato Tradutziones Frantzesu pomponné Ingresu decked out Ispagnolu ataviado Italianu agghindato Tedescu herausgeputzt.

barrantzedhàre , vrb: barrantzellare Definitzione andhare a giru po vardiania comente faent is barracellos, o fintzes a iscrucugiare Sinònimos e contràrios rundai Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu faire la ronde Ingresu to go out on rounds Ispagnolu rondar Italianu uscire di rónda Tedescu die Runde machen.

bocàre , vrb: bogai, –are, –ari, vocare Definitzione leare o portare de aintru a fora, fintzes in su sensu de fàere bíere, de ammostare, de cumprèndhere una cosa de sa parte chi si paret o chi s'ischit; ispogiare unu trastu chi si portat bestiu, fàere andhare o fuire a fora, fàere bènnere mancu, ispèndhere, nau de cantidade pigare una parte o fintzes totu po immenguare; acabbare; istesiare de pare, mòvere de s'incàsciu (fintzes un'arremu); essire de su letu de s'erriu; nau de piciochedhu mascu comente est créschiu, cumenciare a fàere sèmene; leare, brivare de un'incàrrigu (bogare dae + nm. incàrrigu, funtzione) Sinònimos e contràrios ilgiogare, innoigare, irbesciai, isgioghedhare / acansare, balanzare, iscrúfere, lograi, otènnere / bochire, brotai, caciare, essire, ilbratare, leai, nàrrere / irburrare | ctr. insertai, intrae, istichire, pònnere, tzacare / aciúngiri, coglire Maneras de nàrrere csn: b. dae su mundhu = bochire; b. a manigare = pònniri cosa in mesa a papai; b. una cosa che ozu dae sa broca = a pagu a pagu; a si ndhe b. (de una cosa) = chistionaisindi cun ccn., abbogàresi, chistionàrendhe; bogàresi su bratzu (o àteru mermu) = mòere su bratzu dae s'incàssiu sou; b. su bratzu, sa conca, su pódhighe = istèrrere su bratzu, aparare sa conca a dainanti, istirare su pódhighe; bogare sa cara = fai bella figura; bogare dae su meu, dae su tou = fàghere cambiare idea a mie, a tie; petzi narat chi… e dae cue no lu bogas = no arrennescis a dhi fai nàrriri nudh'àteru, a dhi fai cambiai idea (ma si narat fintzas "bogare a ccn. dae ccn. cosa" in su sensu de si dha fai lassai, de dha lassai a pèrdiri); bogai, bogaisindi su frius, su fàmini = caentàresi, manigare; bogàreche sos… (númeru) annos = fai, lòmpiri is (númeru) annus; bogàreche su surcu (nau de s'àcua chi passat acuendi)= lòmpiri a s'acabbada de su surcu; bogai is pinnicas de sa brenti = mascàresi bene; bogai frocus o froris = fàghere difetu, chircare iscusas; bogare sas fortzas = fàghere totu sa fortza chi unu podet, mustrare sas fortzas chi unu tenet; bogai s'atza o sa punta a su gortedhu = arrodare; b. a pizu una cosa = pònnerela a craru, chircàrela, suguzarendhela; (una cosa o una chistioni) ndi bogat is ogus = est ladina, si bit a sola; bogai lèpuris a campu = iscobèrrere una cosa; bogai ollu, súciu de is perdas = fàghere prus de su chi si podet; bogare fae, linu, patata = tirai fà, linu, bogai patata de asuta de terra; bogare frutu = fai frutu (nau de is matas); bogare unu traste a corriolos = iscorriolare; bogare linna = isperrare linna, fàghere sa linna a perras, a ascras; bogai sa pedhi a unu = leàreli sa pedhe, iscorzare, bochire; bogai ccn. cosa (chi si narat) a unu = bogare fogu, nàrrerendhe male; bogai a unu mincidiosu = bogàrelu a faularzu, nàrrereli faularzu; bogare a unu a mortu, a cojuadu = pònnere in ziru sa boghe chi est mortu, cojuadu, e gai; bogare triballu, bogai cosa de fai = pònniri a trabballai, a fai, donai trabballu, fai òperas chi pigant genti a trabballai; bogare una leze, una moda noa = aprovare, fàghere una leze noa, imbitzare a un’àtera costuma; bogàreche sa moda, su físsiu = cambiai costuma, lassai su fítziu Frases a sas festas bogant sos santos in portessione ◊ apustis próidu at bogadu su sole ◊ acabbau su dillúviu, sa genti est afainada a nci bogari s'àcua de is domus ◊ sas berbeghes a fàmine sunt boghendhe pagu late ◊ che ant bogadu su re e che cherent bogare su paba puru! ◊ est binu chi ti che bogat sos afannos ◊ boga binu dae sa cuba a sas ampullas! ◊ bogachendhe ca est tropu su chi mi as postu in su piatu! ◊ triballa ca ti che bogas su fritu! ◊ moghiat sa manu pro che bocare musca e muschitu ◊ sos irballos che cherent bogados ◊ sos físsios che cherent bogados a minore ◊ si at bogau su bràciu, su pei ◊ si che at bogadu sas dentes pro si pònnere dentiera ◊ duos sodhos chi tenet che los bogat in cosas de nudha ◊ boga dinai si bollis a ti fai trabballu! ◊ sas próidas a meda ant bogadu sos benos ◊ depeus bogai chi nosàterus si depeus istimai ◊ su primu piatu de su chi coghiat che lu bogaiat a sos pòveros de sa carrela 2. agabbare, finire: si est irmalaidadu e no che at bogadu s'annu ◊ lassaidendenche bogare s'annu e ndhi foedhaus!◊ s'abba est paga e no bi la faghet a che bogare su surcu ◊ custas iscarpas mi che bogant totu su zerru ◊ che bogamus custa tenta e nos pasamus ◊ sas provistas no che bogant su mese, su zerru, s'annu, ca sunt paga cosa 3. bochire: s'apesta chi che lu boghet, a isse solu! ◊ ite mi tantat chi ti che bogo dae su mundhu!…◊ no che l'at a bogare su fritu, puru, cun totu cussa cuguzura!… 4. nàrrere, chistionai: no bos ndhe bochedas chin nemos! ◊ aiat gana de ghirare a bidha, ma timiat a si ndhe bocare chin su babbu ◊ bae a sa furca: cosas de bocare a campu sunt, custas?! ◊ bòcandhe a campu tue, si ndh'ischis àteras, de cantones! ◊ ant bogadu sa boghe chi…◊ bogau mi ant a isposa sentza de tenni amorau! 5. acabbai: bogamidhu de càbidu! ◊ como li bogamus de cabu ca semus istracos ◊ a isse dae s'otada o dae su sonete no che lu bocabant! ◊ tui, bogau de is gazetinus no càstias àteru! 6. fàghere frutu, linna noa: ite ndhe as bogadu de tantu triballu? ◊ un'ómini tenèt una mata de pira chi no bogàt mai frutu ◊ at a bogare dae raighinas, ma sunt totu fruedhas pirastrinas! ◊ s'ollastu abbruxau in beranu torrat a bogai ◊ sas olias ant bogadu olia paga ◊ ant bogadu una muneda noa 7. triballare de una tzerta manera: nau dh'iat s'idea de si bogai un'arrogu de narboni po dh'arai a trigu ◊ cussa terra si l'at bogada a binza ◊ sa terra cheret bogada a ràllia pro bi prantare bide 8. sos pisedhos mascros, candho sunt in sos tréighi o batórdighi annos, comintzant a bogare 9. de totu custu balanzu, candho che bogas sas ispesas ti abbarrat pagu ◊ bogaus duus o tres, cassadoris de vàglia no nci nd'at ◊ de una suma che ndhe bogas un'àtera e bides cantu ti abbarrat ◊ bogadiche sa tzacheta e apícala! ◊ est malu a si che bogare pizu de bestimenta si su tempus no est assentadu in caentu ◊ cussa furriada mala de istrada che cheret bogada ◊ a Fulanu che l'ant bogadu dae síndhigu, dae mastru, dae preíderu ◊ chi no ponis immenti, in iscola, ti nci bogant! Sambenados e Provèrbios prb: crobu cun crobu no si ndi bogant s'ogu Ètimu ltn. vocare po vacare Tradutziones Frantzesu arracher, sortir, enlever, ôter, extraire Ingresu to take off, to dig out Ispagnolu sacar, quitar, extraer Italianu cavare, estrarre, levare, ricavare, dedurre, portare fuòri, emanare, eméttere, secèrnere, eiaculare, sprigionare, tògliere, sottrarre, asportare, espèllere, espùngere, rimuóvere, destituire Tedescu herausziehen, gewinnen, ausströmen, ausscheiden, ejakulieren nehmen, entziehen, entfernen, ausschließen wegräumen, ausmerzen.

caciàre , vrb: cassae, catzare Definitzione bogare, fàere istesiare, fuire, andhare atesu; leare o bogare calecuna cosa chi no serbit; prnl., lograre una cosa disigiada (nau fintzes de bisóngiu, óbbrigu) Sinònimos e contràrios irbersulare, irghelare, iscabbúllere, iscastedhare, ispitzigare, leai, mòere, pristare, sputzai | ctr. auntzare, inciulai, batire, chèrrere, cramare, pònnere Maneras de nàrrere csn: catzàresi su capoto = bogaresiche su capoto; catzàresi su sonnu = iscidaisindi; catzàresi unu disizu, sa preítia, su bisonzu, sa muga, unu dépidu, un'óbbrigu, su sidi, su machine; catzàresi o ischíresi catzare sa musca = èssiri bellu a si difèndiri; catzàresi s'impinnu, sa promissa = fai sa cosa impromítia, fai su chi est de doveri; catzare sos canes = fàgherelos asseliare chi no diant a subra a ccn.; catzare fogu = èssiri arrabiaus, fogosus in su fai Frases càtzache dai domo cussa zente e tue etotu achipi a su trabàgliu! (A.P.Appeddu)◊ sos malafatores che cherent catzados ◊ catzadichela cuss'erba chi ti est atacada a sa camisa! ◊ catza su cane, no mi móssighet!◊ at iscutu sos cartzones po dhis cassae su pruine 2. apo fatu custu pro mi caciare su disígiu ◊ sunt pagos sos chi si podent catzare dogni gustu ◊ ch'est pigadu a s'àrbure: za si l'at catzadu su disizu de sa figu!…◊ si no cherides intèndhere peràulas malas, catzàdebbos s'óbbrigu e bos lassant in pasu ◊ andho a santu Bainzu de Portu a mi catzare s'impinnu ◊ cun custu dinari nos catzamus sos dépidos ◊ a fizu meu candho teniat deghessete annos mi l'apo catzadu e mandhadu a imparare un'arte ◊ sont essitos deretos catzanne focu Ètimu itl. cacciare Tradutziones Frantzesu chasser, enlever Ingresu to drive out, to take out Ispagnolu alejar, echar Italianu scacciare, espèllere, tògliere, eliminare Tedescu vertreiben, ausschließen.

cambàre , vrb Definitzione abbarrare, istare o lassare agoa, asegus, a una bandha, immentigare, sartare cosa lassandhodha chentza fàere; foedhandho de cosa chi si betat de un'istrégiu (abba, binu, late e cosas deasi), pèrdere, in su sensu chi una parte de sa cosa chi si betat no calat totu impare cun s'àteru ma torrat coment'e agoa in costas de s'istrégiu chi s'imbuidat e po cussu orruet a fora de s'istrégiu prenendho; rfl: èssere o fàere prus pagu de un'àteru Sinònimos e contràrios acadiare, acogiai, codiare, coigiare, ilmentigare, incoizare, lassai, scaresci / scabidai Frases l'apo sighidu e cambadu, a isse, ca deo camino prus lestru ◊ betendhe su late dae s'isterzu at cambadu e che ndhe at rutu a terra ◊ coita, no ti cambes, ca sinono est peus a sighire sos àteros! 2. seberade su menzus e cambade su malu! ◊ s'olia l'ant collida male: ndh'ant cambadu meda ◊ chentza nos ndhe sapire amus cambadu un'àrbure de olia chentza collida ◊ derisero apo cambadu sa lughe de fora alluta ◊ in binza amus cambadu fundhos chentza binnennados: tocat de andhare a s'atenta! ◊ so torradu ca apo cambadu cosa chi depia leare! 3. so essidu e apo cambadu sa lughe alluta ◊ abbàida si acobore apo cambadu sas craes mias in domo tua! 4. cussos za no si cambant: si lis daes una cosa, nessi ateretantu ti ndhe torrant! ◊ pro mandronia za no ti cambas, tue puru! Tradutziones Frantzesu rester derrière qqn., qqch., être derrière Ingresu to leave out Ispagnolu dejarse atrás Italianu tralasciare, distanziare, lasciarsi diètro qlcs., qlc., stare diètro Tedescu auslassen, hinter sich lassen.

coglionài, coglionàre , vrb: cogliunai, colgiunai, collonare, collunai, cugliunai, cugliunare, culiunai, cullionare, cullonare, cullunai, culunnai Definitzione pigare a ingannu, a imbrógliu, giare a bíere o a crèdere una cosa po un'àtera, prus che àteru a brulla; prnl., befare de ccn. Sinònimos e contràrios abbovai, colovrinare, imbaucare, imbelecare, imbusterai, improsae, ingannai, ingregai, istusciare, piocai, scafai, trampai, transare Frases collonendhe mi ses o abberu mi ses nendhe?◊ cudhu lu mutiat, ma isse no bi rispondhiat ca ischiat chi fit a lu collonare ◊ de su disgratziau no ti ndi cugliunis! ◊ cantu cogliono a tie apa dannu! ◊ abarras cugliunau si creis a totu su chi ti narant!◊ oe mi at collonadu su sonnu: depia pesare a sas ses e mi ndhe so ischidadu a sas sete! Ètimu itl. Tradutziones Frantzesu duper, tromper Ingresu to piss out of s.o Ispagnolu mofar Italianu coglionare Tedescu betrügen.

cradiadúra , nf Definitzione su cradiare Sinònimos e contràrios apalonadura Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu placement de piquets de grève Ingresu staking out Ispagnolu poner los piquetes, jalones Italianu picchettatura Tedescu Absteckung.

devucàre , vrb Definitzione fàere cofuda una cosa, istuvonare a fundhu Sinònimos e contràrios afungurai, aprofundai, aprofundhire, indevucare, istuvucare, stuvulai, tuvucare Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu creuser Ingresu to hollow out Ispagnolu cavar Italianu incavare Tedescu aushöhlen.

disamparàdu , pps, agt, nm: disamparau Definitzione de disamparare; chi no tenet amparu, chi est lassau in abbandhonu Sinònimos e contràrios abbandhonadu, difortunadu, disciamparau | ctr. amparadu, contivizadu 2. caru babbu, prite nos as lassadu disamparados? ◊ depimus dare calchi cosa pro sa zente disamparada ◊ che pòbera isconfusa, disamparada e nuda, no at bratzos ne ghia chi la potant torrare in bona muda 3. in sos muntonarzos sos disamparados sunt chirchendhe recatu, in mesu de sa zente dimandhendhe (L.Marielli)◊ si a su disamparadu daes apozu est caridade Tradutziones Frantzesu sans protection, délaissé, abandonné Ingresu forlorn, emarginated, unprotected, down and out, outcast Ispagnolu desamparado Italianu indiféso, derelitto, emarginato Tedescu ungeschüzt, verlassen, Ausgestoßene.

disintonài , vrb Definitzione su no èssere a tonu, intonaos de boghe, fintzes su no torrare apare de duas cosas, in calecuna chistione Sinònimos e contràrios distonare, istonai | ctr. atonare Ètimu spn. desentonar Tradutziones Frantzesu chanter faux, dissoner Ingresu to be out of tune Ispagnolu desafinar Italianu stonare, dissonare Tedescu falsch spielen, oder singen, falsch klingen, nicht übereinstimmen.

«« Torra a chircare