Ditzionàriu in línia
de sa limba e de sa cultura sarda

altúra , nf: artura, artúria Definitzione sa distàntzia de terra o de unu paris a unu css. puntu o tretu prus in artu; foedhandho de orrobba de prammu, s'artúria est sa distàntzia inter is duas avoretas o oros, sa largària; logu artu (monte, sedha, cúcuru o àteru)/ min. alturedha Sinònimos e contràrios altària / monte, monticru | ctr. basciura Frases chi siat de artura tantu arta cantu est artu su sole a mesudie! (P.Mura)◊ sunt rocas chi leant sos ojos pro s'altura 2. dae sas alturas su cucu truncat sa mútria de sas badhes ◊ ponner ti che cheria in d-un'altura, in d-una cresiedha a ti adorare! Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu hauteur, éminence Ingresu high ground Ispagnolu altura Italianu altura Tedescu Anhöhe.

carcinàrxu , nm Definitzione genia de terramíngiu chi paret crachina de cantu est biancu, ca dhue at càlciu meda, carcàriu Terminologia iscientìfica slg Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu terrain calcaire Ingresu calcareous ground Ispagnolu tierrablanca, blanquizar Italianu terréno calcàreo Tedescu Kalkboden.

codína, códina , nf: corina 1, cudina Definitzione genia de pedra chi essit a orrughedhos, a giarra; logu de terra a pigighedhu fine, de codina asuta; dhue at logu chi narant codina a sa cotzina de una mata, a s'arraighina grussa, e fintzes a s'orrugu curtzu chi abbarrat de unu cambu truncau, a sa linna grussa de su fundhu de sa bide / èssere conca de c. (nau de ccn.)= tostorrudu Sinònimos e contràrios arroca, cocoda, code, nodu / codinatu / cocina / cdh. cutina Frases su fogu che est iscazandhe finas sas codinas ◊ su tretu uve si curriat su palu fit unu cucuredhu de cutina ◊ che est essidu e si che pasat in punta de una cudina 2. ca est codina, nudha bi fiorit, s'erva comente naschet si che morit 3. cussu pischedhu de casu fut tostu che codina ◊ ma tandu ses própiu codina: possíbbili chi no cumprendas?! 4. bellos sos ranos bolendhe dae sa paza seberendhe e brinchendhe in sa codina! (B.Truddaju) 5. cun sa corina de su sarmentu si arrustit sa pècia ◊ sa trapa bollit de corina, no pértia de frutu!◊ in su fogili dhue teniat unu fogu de codinas de lione 6. cust'ómini est conca de codina e prus dhu pistas e prus est pertiassu! (G.C.Mameli) Sambenados e Provèrbios smb: Codina, Codinas / prb: chie at dinare pastinzat binza in sa codina Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu roc, grésière Ingresu rocky ground, rock, sandstone Ispagnolu pedregal, crestón Italianu suòlo roccióso, ròccia, arenària Tedescu felsiger Boden, Sandstein.

codinàrzu , nm: cudinarju, cudinarzu, cutinàgliu Definitzione logu de codina, inue si bogat codina Sinònimos e contràrios rocàgliu Frases in cussos cudinarzos de terra sútile in maju sos orzos sont zai cambiandhe colore Terminologia iscientìfica slg Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu terrain caillouteux Ingresu stony ground Ispagnolu suelo pedregoso Italianu terréno sassóso, di arenària Tedescu steiniger Boden.

cràchi , nm: cràchibi, cràchili, cràchini, cràchiri Definitzione matedu bàsciu e cracu, tibbiu, logu prenu de linna a cracu, prus che àteru de tupas ma fintzes de matas mannas Sinònimos e contràrios bedutzu, cascaràgliu, crachiredhu, craxili, frascarzu, lita, mateda, màtula 1, molalzu, stovina, tèpere 1, tuparzu, tupedu / cdh. tziresa Maneras de nàrrere csn: lassai a unu in campu e in c. = lassare a unu solu, totinduna, a si arranzare, lassare cun trinta e cun baranta, itl. piantare in asso; èssiri totu in campu e in c. = èssere abbertu in campu, totu in abbertu Frases funt cràchiris mannus cun cerbus, murvonis e sirbonis ◊ seu passau in rocas liscinosas e cràchinis de tiria (A.Casula)◊ depeus andai a cussu crachixedhu a dhu scampiai Terminologia iscientìfica slg Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu maquis, bois Ingresu ground with branches Ispagnolu hojarasca, espesura Italianu frasconàia Tedescu Gezweig.

crastàrvu, crastàrzu , nm Definitzione logu totu crastos, totu pedra Sinònimos e contràrios crastatza, pedraghe, pedraju, pedredu, pedrera, pedriaxu, praicàrgiu, razile, talloraxu Terminologia iscientìfica slg Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu terrain pierreux Ingresu stony ground Ispagnolu pedregal Italianu terréno pietróso Tedescu steiniges Gelände.

crastàtza , nf: crastaza, crastialza Definitzione logu totu prenu de pedra, de coròngios Sinònimos e contràrios brechilaxu, crastarzu, mogolàrgiu, pedraghe, pedraju, pedredu, pedrera, pedriaxu, praicàrgiu, predàili, razile, talloraxu Frases ghiranne a cuile nche aia fatu s'inghíriu de sa crastatza inuve aia vistu vulos aggorratos in funnu de una bete perca Terminologia iscientìfica slg Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu pierraille Ingresu stony ground Ispagnolu pedregal Italianu pietràia Tedescu Steinhaufen.

maghinàda , nf Definitzione su maghinare; unu tanti de olia de mòlere in d-una borta (unos chentu chilos segundhu su logu) Sinònimos e contràrios mobinada / mólia Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu mouture Ingresu grinding, quantity ground Ispagnolu molienda Italianu macinata Tedescu Mahlen, Pressen.

mólidu , pps, agt, nm: mólitu, móliu Definitzione de mòlere; chi est fatu a farinos o a pasta a molidura Sinònimos e contràrios maghinadu Maneras de nàrrere csn: èssere móliu a grussu (nadu de ccn.) = fatu a sa grussera; giúghere una cosa a móliu = a molinadura, a furriadura; mólios de bentu = molinadas, nues de bentu 2. mólia o nono s'uliba, at carrau sos isportinos, los at prenaos e postos in sa supressa ◊ cussu molinu non bi aiat mai mólitu 3. su frade fut móliu a grussu e no si fut mancu isconciau de andhare a saludare sa sorre Tradutziones Frantzesu moulu Ingresu grinded, ground, flour Ispagnolu molido Italianu macinato Tedescu gemahlen, Gemahlene.

pedeprànu , nm Definitzione parte de sa domo a paris de terra Frases s'est corcau in sa càmera a pedepranu ◊ ajaju teniat s’ofítziu a pedepranu de s'iscola Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu rez-de- chaussée Ingresu ground floor Ispagnolu planta baja Italianu pianterréno Tedescu Erdgeschoß.

pedràghe , nm, nf: pedriaghe, perdaghe, predache, predaghe Definitzione logu totu pedra; pràdiche o pedra lada po cassare animales (margianes, pigiones, lèperes)/ parare unu p. pro tènnere puzones Sinònimos e contràrios crastarzu, pedrera, pedriaxu, praicàrgiu, razile, talloraxu / altana, peàdiga 1, pradera Frases dogni ómine o fera, mavele o marraghe, dae dogni pedraghe, gridat sa protesta ◊ ruent che puzone in sa predache Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu terrain pierreux, traquenard en pierre Ingresu stony ground, stone trap Ispagnolu pedrisco, losa Italianu pietràia, schiàccia, tràppola di piètra Tedescu steiniges Gelände, Falle aus Steinen.

pedràju , nm: pedralzu, pedràrgiu, pedrarju, pedrarzu, predarju, prediàrgiu, pretàgliu, pretarju Definitzione logu totu pedra Sinònimos e contràrios crastarzu, mogolàrgiu, pedraghe, pedriaxu, praicàrgiu, predàili, razile, talloraxu Frases in cussos pedrajos bi at mudeju, ozastros, figumorisca ◊ in sos pedrarjos bi creschet sa tiria ◊ si l'ant àpita dae sa sicagna, ma sont paschenne in sos pretàglios Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu terrain rocheux, terrain pierreux Ingresu stony ground Ispagnolu pedregal Italianu terréno roccióso, pietràia Tedescu steiniges Gelände.

pedriàxu , nm: perdiarzu, perdiaxu, perdigàrgiu, petriarju Definitzione logu totu perda, fintzes de orroca; perda etotu / acarrigiai perdiaxu = carrare pedra Sinònimos e contràrios brechilaxu, mogolàrgiu, pedraghe, pedraju*, pedralla, pedredu, pedrera, predàili, taparatzu Frases at semingiau su trigu in su perdiaxu ma calincunu granu est arrutu in terrenu bonu ◊ in custu perdiaxu no nci crescit nudha 2. s'alluvioni nci at tirau is domus e is chi at lassau dhas at prenas de àcua, ludu e pedriaxu portau de monti Tradutziones Frantzesu terrain pierreux Ingresu stony ground Ispagnolu pedregal Italianu pietràia Tedescu steiniges Gelände, Steinhaufen.

pétzu , nm Definitzione truncu mannu de linna, longu e no tanti grussu, pruschetotu segau a serra, chi ponent po agguantare ccn. cosa grae meda o de pòdere pigare pesu grae (es. teulada, intaulau) Sinònimos e contràrios biga, trae / terrinu Maneras de nàrrere csn: p. de terra = terrinu; petzus lauraus = terras prenas; èssiri p. de furca = malu, trassosu, malafatore; petzu de giòvunu, de ómini = zòvanu, ómine mannu meda; petz'e ogu che pira = ogros maduros Frases si at béndhidu totu, finas tàulas e petzos de sa domo ◊ l'ant àpidu impicadu a unu petzu ◊ ballendhe si àlciat e si pesat fin'a tocare su petzu: est a bídere lezeresa! ◊ sa barraca fiat fata totu a petzus mannus de tziníbiri 2. gràscias a Deus so como betzu mannu, sempre, però messendhe in petzu meu ◊ in su petzu chi bi ponzo trigu, ista seguru chi trigu bi ponet! 3. nci at petzu de giòvunu artu cantu su campanili Ètimu itl. pezzo Tradutziones Frantzesu poutre, pièce de terre Ingresu gilder, piece of ground Ispagnolu viga, parcela Italianu trave, appezzaménto Tedescu Balken, Grundstück.

pipinièra , nf Definitzione argioledha o tretu de terra chi si sèmenat po fàere sa prantàgia po erbas o birdura de ortu, po matighedhas de prantare, ma nau mescamente in cobertantza po logu o cosa ue dhue creschet cosa o abbitúdine mala / pònnere o prantare cosa a pipiniera = a filera, a tuedha, a cracu Sinònimos e contràrios argioledha, atuedha 2. sa musa issoro est… pipiniera ue b'incontras totu su chi cheres! ◊ in Silanos sos poetas pisedhos bi fint naschendhe a pipiniera Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu pépinière Ingresu breeding ground Ispagnolu vivero Italianu vivàio Tedescu Baumschule.

praicàrgiu, praicàrzu , nm: praigarzu Definitzione logu totu pràicas, totu pedras ladas Sinònimos e contràrios crastarzu, pedraju, razile, talloraxu Terminologia iscientìfica slg Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu terrain pierreux Ingresu stony ground Ispagnolu pedregal Italianu pietràia Tedescu steiniges Gelände.

ruzàre , vrb Definitzione marrare cun is peis, comente faent unos cantu animales Sinònimos e contràrios marragiadai, pateare Tradutziones Frantzesu piaffer Ingresu to paw the ground Ispagnolu piafar Italianu zampare Tedescu mit den Füssen stampfen.

solúda , nf: suluda, suludra Definitzione coròngios orrutos impare chi parent unu erriu, in canales de costeras de monte totu orrocas Frases suludras de iscaza istérridas in costeras faghent traghinos longos biancos ◊ su monte s'irfachet in suludras de zarra ◊ antiandhe a su crastarzu be at una suludra de zarrones e non be parat pè Terminologia iscientìfica slg Ètimu ltn. soluta Tradutziones Frantzesu éboulement de roches Ingresu rockfall ground Ispagnolu derribo, derrumbamiento Italianu maceréto Tedescu Geröllhalde.

tèrra , nf Definitzione su pianeta chi sustenet s'umanidade, logu de s'istória de s'umanidade, atesu de su Sole unos 150 milliones de chilòmetros, de forma tundha a bisura de bòcia; parte de su pianeta chi essit fora de is abbas distinta in paris, costeras, montes, ispartzia in continentes e ísulas, inue creschent matedu e animales, nau mescamente in su sensu de istérria, logu de pòdere medire de longària e largària, mannu e chentza làcanas o fintzes (oe mescamente) ispartziu in istados segundhu sa gente chi dhue faet abbitu, dhue bivet o ndh'est mere, e a orrugos piticos po su prus de propiedade privada, possessos; materiale, orroca isfata, fata a farinos, a pruine, ammesturada in pitzu, su pígiu de fora, cun materiale orgànicu a tales de dha pòdere trebballare e prantare, semenare, distinta in calidades segundhu comente e de ite fut s'orroca isfata / is movimentos de sa Terra pianeta: movimentu de rodiamentu (in sensu antioràriu), de rivolutzione (a inghíriu de su Sole), de traslatzione (totu impare cun su Sole e is àteros pianetas de su sistema, in sa galàssia) Sinònimos e contràrios mundhu / locu 1, terrenu / terraminzu | ctr. aera, celu, mare Maneras de nàrrere csn: t. manna, terravrimma = continente; Terrasanta = sos logos ue est nàschidu e at preigadu Cristos; arrogu o bículu de t. = terrinu, istérrida de pagu tretu marcada cun làcanas; t. crua = annigrinu, terrenu chentza trebballau; t. búida = terrinu líchidu, chentza semenadu; terras manixadas = triballadas, ammanitzadas pro sa laorera de s'annu benidore; t. prena a trigu, a órgiu, a fà, o àteru = chi bi ant semenadu trigu, orzu, fae, o àteru; unu moi de t. = terrinu ue bi cabet unu tantu de sèmene (unos 45 litros); t. abbenada = benatzu, logu bassu, paris, ue bi sumit abba; t. de pauli = logu a fossu ue bi abbarrat s'abba apojada; t. imbriaga = balla balla de abba de su pròere a tropu; lassai istirai sa t. = candho at própiu, lassare asciutare, chi sa terra suspat bene s'abba; t. matzosa = tropu gàrriga pro andhare bene a l'arare; andai terra terra = a paris a terra, chentza si ndhe supesare de t. (es. comente andhat sa colora), bassu, chentza si ndhe pesare meda in artu, ma fintzas solu caminendhe in t., chentza colare in mare e ne in sas aeras; èssere terra terra = a paris a terra, a su matessi paris de sa carrela; ghetai o betare a t. = batire a malu tretu, a puntu malu de debbilesa, de poberesa (nadu de s'ànimu: isarcare e dispiàghere meda, de no àere gana de nudha), arruinare; t. grussa, russa = chi est totu t. fintzas a fundhu meda chentza agatare roca; t. betada = terra móida, carrada de aterue (pro cussu no solu diferente ma fintzas prus pagu frimma); t. de istrexu = bona pro fàghere terralla; t. tuva = isorta, lébia, fatia, frúscia; t. túvula = creze de terraminzu biancu; t. de bonu manizu = bona a triballare; t. de bonu farigu = a matza de castàngia, isorta che farina, fatia, muntonili; t. tosta, mala a triballare = caldaja, crodina; t. màini = terra forti, grassa, niedha e apicigosa; t. luzana = terrasanta, maremundhu, terra muza, t. màini etotu, ma fintzas prus crara, unu pagu rujonza; t. istasia, làngia = terra romasa, totu renatzu, cun zara meda, de colore rujonzu; t. carcinaxa = bianca, carcària; t. luatza = chi paret bona, ma est metzana; t. matroxina = terra isorta, che farina fintzas si est sassiada de abba; t. braxa = a tretos bianca e a tretos niedha, bona a triballare; t. de coru = terra bona pro fàghere isterzu, sa de mesu de sa cava; t. serbéstia (srebéstia) = terra prus rassa, sa chi in sa cava si agatat subra sa t. de coru, de meschiare paris pro fàghere terralla; torrai t. a una mata = assacarrare, ammuntonàreli terra acurtzu a su truncu; t. de… (+ nm. de cosa chi bi creschet)= terra ue bi faghet meda su…, totu leada de…; pumu de t. = patata; èssiri ghetau, ghetaisí a sa terra mala = (nadu de ccn.) èssere mandronatzu, fàghere su mandrone, ammandronàresi; comente falat t. falat coro = su dispiaghere puru s'irméntigat; torrai a pei in t. = bènnere in bisonzu, torrare de ricu a póveru, cumandhare prus nudha; èssiri cun is ogus in t. = a chiza bassa mescamente pro birgonza, duritu; no apodhat mancu a t. (nadu de idea, cosa chi si cheret, chi si narat) = no andhat bene in nudha, no tenit sétiu; póveru in t., apodhau, pitzicau a t.= póveru meda, chentza interessu nudha, de peruna zenia, tènniri sa terra a isterri e su celu a coberri; leàresi sas terras de su Paba = istèrreresi meda, leàresi o chèrrere tropu logu; tocai t. = lòmpere a carchi portu, falare a terra (nadu de chie andhat in mare, in sas aeras); tocare a t. = lòmpere a terra, èssere tochendhe in terra (nadu de cosa apicada); èssere in t. = pesadu dae letu Frases sa Terra est tundha e si moet a inghíriu de su Sole in tempus de un'annu ◊ su santu chi ti at fatu in su mundhu e in sa Terra! ◊ in sa Terra bi at locu pro totus 2. candu Gesugristu fut in terra giràt cun is apóstulus ◊ su sardu est sa língua prus fuedhada in terra de Sardigna ◊ is disterraus funt fuius de sa terra insoru ◊ tocat a seberai capitanus bonus e vascellus lépidus po fai passai mari a is Sardus e tocai terra in portus segurus ◊ sa Sardínnia tenit terras bonas po lori, ortalítzias, binzas, ortus e pasturas ◊ at fatu a càmbiu una terra de campu pro una pranta de domos in bidha ◊ totus cussas terras funt andadas a acabbai me in manus de una pariga de proprietàrius (A.Garau)◊ at furriau su sacu a buca a terra ◊ sos fogos in Sardinna parent postos che in terra de neune 3. pro aparisare unu fossu bi ant betadu palas de terra ◊ fiat terra de istruvina, sicorrada ◊ in sos tretos ue est totu terra betada, s'istrada at afalladu ◊ sa terra est falada, cun totu s'abba chi at fatu ◊ est terra de sassu rujonza ◊ si proet meda sàssiat sa terra ◊ is terras grussas tenint abbisóngiu de èssi cotas de sa cilixia ◊ de terra semus fatos e a terra torramus 4. candho bido a babbu imbreagu ndhe apo sa cara in terra ◊ sunt dommedhas terra terra ◊ dhus as sempri portaus in pranta de manus, a fillus tuus: chi fut in cosa no dhus iast lassai tocai a terra! (A.Melas)◊ calincunu fiat cun is ogus in terra, bregungiosu ◊ a Sant'Antiogu si andhat terra terra mancari ísula siat, ca bi est su ponte ◊ a mengianedhu ses in terra apenas faet nea Sambenados e Provèrbios prb: terra de prunitza, terra de terditza ◊ chini no iscít papai in pratu papat in terra Ètimu ltn. terra Tradutziones Frantzesu terre Ingresu earth, land, soil, ground, world, country Ispagnolu tierra Italianu tèrra, campo Tedescu Erde, Boden.

trisinàu 1 , pps, agt Definitzione de trisinai 1; chi est pistau a fine, tratagasau Sinònimos e contràrios pistadu, pistu 2. a su sàmbini si aciunghet pani móliu, casu trisinau, duas predas de sali e follixedhas de puleu Tradutziones Frantzesu trituré, broyé Ingresu ground Ispagnolu picado Italianu triturato Tedescu zerkleinert.