acarragiài, acarralzàre , vrb: acarrarjare, acarraxai, acarrexai, acarrazare Definitzione ammontare cun calecuna cosa (trastu, terra, àteru) siat po su fritu, o po cuare, difèndhere, po tudare o àteru, fintzes a unu mortu: acarrazare a logos fintzes po ammuntonare cosa a brétiu tanti po dha tènnere Sinònimos e contràrios acuguzare, ammantai, assacarrare, carragiare, cratzai, imbusciae, incarralzare | ctr. iscarragliare, iscucuzare Frases poita no ti acarràgias asuta de terra, ègua de is seti pratzas?! 2. ancu ti acarrarjent! 3. ómine asuriu e cagasutzu, est totu sa vida acarrazandhe dinare! Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu couvrir Ingresu to cover Ispagnolu cubrir, tapar Italianu coprire Tedescu bedecken.

ammantài, ammantàre , vrb Definitzione ammontare cun manta (nau de letu), cun bestimentu, cun àteru (nau de sa persona); si narat fintzes de s'aera chi si carràgiat de nues e de su nie candho est niandho e ponendho pígiu / a. unu mutu = fàere is versos de coberimentu Sinònimos e contràrios acaparronare, acapotare, acarragiai, acugudhare, acuguzare, cumpannare, imburrussai, imbusciae, incapotai / ammantedhai | ctr. iscucuzare / isclarire, ispalaciae Frases pro dh'ammantare no portant pannos ◊ si at ammantau is genugus cun sa camisa ◊ is feminedhas tocat a dhas avesai de piticas a si ammantai ◊ pro si ammantare cheret unu pizu de fressada ◊ custa petza coenno si ammantat cun agedu o cun binu 2. is nuis ammantant su celu ◊ su coru est comenti a sa dí: iscurigau e tristu candu si ammantat su soli! ◊ sa pira fit ammantada de frutu ◊ fit frochendhe meda e in pagos minutos at ammantadu su logu ◊ de cantu at própiu meda at ammantau s'istrada de àcua ◊ ammanta su focu! 3. chena conca non faet a cantare mancu unu mutu, ma chena pes non si podet ammantare su mutu etotu!(P.La Croce) Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu couvrir, s'envelopper Ingresu to cover, to wrap oneself Ispagnolu cubrir, cubrirse Italianu coprire, coprirsi Tedescu bedecken, sich bedecken.

ammontàre 1 , vrb: ammuntai, ammuntare, ammutare Definitzione pònnere cosa apitzu po carragiare; nau de su sole, fintzes intrare o cuare in s’orizonte / ammuntare su chelu a trudha = bolli fai una cosa chi… no fait! Sinònimos e contràrios ammantai, cuguzare, imbusciae, neulare / covacare | ctr. iscucuzare, iscugudhai, ismuntare Frases custa losa ammuntat sos restos de unu frade ◊ fit totu ammuntau in su mantedhu ◊ daghi faghiat fritu si ammuntiat una manta in codhos ◊ sa domita est ammuntada cun téula ◊ sa lughe no si atzendhet pro l'ammuntare! ◊ los at ammuntados s'umbra de una nue ◊ tia Maria si che ammontat s'isciallu e ch'essit ◊ su nie ammontat sa pastura 2. si nchi ammuntat su soi ◊ s'aera si ammuntat de nues ◊ su runzone fuit ammuntadu de s'assunzighedha ◊ apo a bènnere a ti ammuntare de carignos ◊ una lughe los at ammuntados Tradutziones Frantzesu couvrir Ingresu to cover Ispagnolu cubrir, tapar Italianu coprire Tedescu bedecken.

ammóntu , nm: ammuntu Definitzione su ammontare; calesiògiat cosa chi serbit po carragiare, a bestire / cotzare sos ammuntos in su letu = pinnigare sos oros a parte de fora, a s'ala de cabita Sinònimos e contràrios afiagnu, ammantu, assacarru, carrarzura, coguzu, cucutzura, cugutzadorza Frases a su piciochedhu ndhe dhi leat is ammontos po ndhe dhu fàere pesare! ◊ si est imboligau menzus in sos ammuntos e torrau a ormire ◊ a Cristos l'ant postu in sa rughe sen'ammuntu ◊ falaiat su lentore e deo sen'ammuntu! ◊ sa pinneta giughiat s'ammuntu de fenu e sida Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu couverture, tout ce qui sert à couvrir Ingresu everything useful to cover Ispagnolu ropa Italianu tutto ciò che serve per coprire, vestiàrio Tedescu Kleiderbestand.

arramài , vrb: arramare, arromai, arromari, ramai Definitzione pònnere sida frisca, cambos, frores e àteru in crésia, in is portales, in is orrugas, fintzes a betadura in terra, po is festas ue passat sa crufessone cun su santu Frases eus segau prunica po arromari is bias innantis de passari sa prucissioni 2. arromai s'arau po fai mellus is surcus Ètimu ctl. enramar Tradutziones Frantzesu couvrir de feuillages Ingresu to cover with branches Ispagnolu enramar Italianu infrascare Tedescu mit Zweigen bedecken.

arrestigàre , vrb: arrestricare Definitzione pònnere sa restiga a unu trastu, bestire unu trastu (cadira) de restiga Sinònimos e contràrios afiletai, impagliai 2. su fiascu arrestigadu muntenet su binu friscu Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu empailler Ingresu to cover with straw Ispagnolu empajar Italianu impagliare Tedescu mit Stroh umwickeln.

assacarràre , vrb Definitzione carragiare bene de o cun ccn. cosa, nau fintzes in su sensu de pònnere apitzu o carrigare calecuna cosa a tropu Sinònimos e contràrios acarragiai, aciocai, acuguzare, assacarronare, cratzai / fizire | ctr. iscarragiare Frases sa fàuna assacarrat e caentat ◊ assacarrada de lana dormis a sonnu isoltu (Z.Deriu)◊ preparesint una chea, che ponzesint sa morta e l'assacarresint de terra ◊ badhes e montígios si sunt assacarrendhe d'erva ◊ chi s'abba de su batizu l'assacarret de lughe! 2. malannu chi los assacarret! ◊ malasorte chi lis assacarret sos ossos! ◊ puite dh'azis assacarrada de sale cust'insalada?! Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu se couvrir davantage Ingresu to cover oneself warmly (up) Ispagnolu cubrir, cubrirse bien Italianu coprire, coprirsi mólto Tedescu bedecken, sich gut anziehen.

búrra , nf Definitzione ammontu grussu de lana, po su letu / min. burrixedha, burronedhu Sinònimos e contràrios caldada, frassada, tzellone Frases su noti si acarraxada cun d-una burrixedha ◊ sa burra de istràciu si fera po coberri su pani e oi po tapetus Sambenados e Provèrbios smb: Burra Ètimu ltn. burra Tradutziones Frantzesu couverture Ingresu cover Ispagnolu manta Italianu copèrta Tedescu Decke, Bettdecke.

caldàda , nf Definitzione genia de ammontu de lana, grussu, po letu, pígiu de ammontu Sinònimos e contràrios burra, coce, coberta, frassada Frases mamma comintzat a ndhe bogare isterrimentas e caldadas…◊ si che poniat dereta suta de sas caldadas in su letu ca teniat fritu Terminologia iscientìfica ts Tradutziones Frantzesu couverture de laine Ingresu woollen cover Ispagnolu manta de lana Italianu copèrta di lana Tedescu Wolldecke.

cannitàre , vrb Definitzione fàere s'incannitzau Sinònimos e contràrios incannitare Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu ramer, entourer de chaume Ingresu to cover with canes Ispagnolu encañizar Italianu incannucciare Tedescu mit Rohr umzäunen.

carragiài, carragiàre, carragliàre , vrb: carrajare, carralzare, carrargiare, carrarjare, carrarzare, carraxai, carrazae Definitzione ammontare cun calecuna cosa (trastu, orrobba, terra, àteru chi si ponet o arresurtat in pitzu) siat po su fritu, po cuare, po aprigu, difesa, po tudare e àteru Sinònimos e contràrios acarragiai, acuguzare, ammantai, assacarrare, cratzai, imbusciae, incarralzare | ctr. iscarragiare, iscuguzare Frases su pàrracu intregat su letzolu a su giàcanu e custe carràgliat a Santu Bainzu ◊ su trainu in sa badhe si est drommidu intro de su letu carralzadu de nie ◊ sa leada est totu carrarzada de romasinu, almidha e àteras erbas fiagosas 2. si aiat carragliatu sas oricras e si aiat tentu sa conca chin sas manos ◊ iscummitu ca ti carraxant is fémmias a usu de musca! ◊ pro carrarzare a isse mi so postu deo in pregiudíssios mannos ◊ aiant carragiau púncias in mesu a s'orruga Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu couvrir Ingresu to cover Ispagnolu tapar, cubrir Italianu coprire, sommèrgere Tedescu bedecken.

cavacài, cavacàre , vrb: acavacai, cobacare, cobecai, cobecare, copercare, coperciare, covacare, covecare, covocare, crobecai, crobecare, cropecare, cuprecare Definitzione pònnere calecuna cosa coment'e a covecu, po ammontu, in pitzu, e carragiare etotu; girare, furriare una cosa (o a unu) comente si ponet unu covecu, nau in su sensu de dhu bínchere, de dhu cumbínchere a calecuna cosa, fintzes isserrare Sinònimos e contràrios acuguzare, apatigai, bíncere, furriai, inconchinare, tavacare / conchinare, cumbínchere | ctr. iscavacare Maneras de nàrrere csn: èssere covacadu a suore = a una murca de suore, insorau; casu de cuprecare = casu de fàghere a culirzones Frases s'isterzu samunadu si covecat a sucutare ◊ a su piatu si ndhe li covecat un'àteru pro muntènnere sa cosa in caentu ◊ daghi che aiant crobecau su baulu, su tziu si est postu a brabulliare 2. candho falat su ràndhine, covàcadi! ◊ sa pinneta est covacada a bude ◊ fit una domo betza meda e covacada a fenu ◊ su chelu est totu covacadu de nues ◊ sa paghe s'ala betat cavachendhe sas puntas de su male ◊ sas cartzas covacant sas ancas 3. est própiu cropecadu dae su demóniu! ◊ a chie sisiat, betzu, mannu o minore, che lu covecaiat 4. sos fizos, mischinos, sunt semper in intro che copercaos! Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu couvrir, renverser Ingresu to cover, to overturn Ispagnolu tapar, volcar, convencer Italianu coprire, capovòlgere, sopraffare Tedescu bedecken, stürzen, überwältigen.

cavàcu , nm: cobacu, covacu Definitzione crobetore, coment'e tapu de un'istrégiu largu, o calecuna cosa lada de pònnere in pitzu Sinònimos e contràrios acovecu, cabertore, tavacu / cdh. cuvacu / apetigu Maneras de nàrrere csn: covecu de s'ogru = sa pabarista, sa prapedha; agatare a ccn. furandhe a manu in covacu = sighire in grímines Frases a su baule li ant ingiaitadu su covacu ◊ si est abbertu su covacu de sa tabbachera ◊ ant fatu burdellu mannu tzochendhe padedhas e covacos Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu couvercle Ingresu cover Ispagnolu tapa (f), tapadera (f) Italianu copèrchio Tedescu Deckel.

coberigàscia , nm Definitzione telu téssiu po dhu pònnere a usu de tiàgia in pitzu de is càscias Sinònimos e contràrios coberibbanca Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu nappe pour coffre Ingresu box cover Ispagnolu tela para cubrir las arcas Italianu copricassa Tedescu Truhedecke.

cobèrrede, cobèrrere, cobèrri , vrb: cobèrriri, copèrrere, cuberri Definitzione pònnere cosa in pitzu de un'àtera chi no si biat; nau de mascu, de ómine, artzare a pitzu o pònnere in pitzu de sa fémina po dh'improssimare o àteru (e foedhandho de sa fémina si manígiat su matessi vrb.)/ cobèrriri is faltas de un'àteru = cuare sas neghes de s'àteru Sinònimos e contràrios acarragiai, acuguzare, cuai, imbusciae / cadhicare, saltiare, zúchere | ctr. iscuguzare Frases si coberzant sos chelos de niedhore e pàsidos comintzent sos butios! (G.Ruju)◊ si fiat furriada coberrendusí sa faci ◊ su sèmini dhu coberint de terra cun s'arau o a marra ◊ sa terra si est coberta de erba 2. su bandhidore brullanu betaiat su bandhu: Totu cudhas chi cherent cobertas andhent a piata!…◊ po cobèrrede a tie mi seo orrovinau! Terminologia iscientìfica ssl Ètimu ltn. cooperire Tradutziones Frantzesu monter, saillir Ingresu to cover, to leap Ispagnolu tapar, cubrir, montar, cubrir, acaballar Italianu coprire, montare Tedescu decken, decken.

cobèrta , nf: coperta, crobeta, cuperta Definitzione ammontu grussu, de letu; sa parte de pitzu de una domo, sa chi carràgiat totu; fintzes paperi coment'e imbodhigu Sinònimos e contràrios acavannu, assacarru, caldada, coce, coguzu, cubutóngiu, cucutzura, cugutzadorza, cugutzóngiu, frassada / cabertura, teulada / cdh. cupalta Maneras de nàrrere csn: ghetare sa cuperta = betare cabertura; essiri in cannas de crobeta = pesàresi a boghes male arrennegados; fai ballus in crobeta = fàghere machines de s'allegria a meda 2. ant fravicau sa coperta de sa domo ◊ sos magasinos suos si prenaiant de trigu chi bisonzaiat a irghirare sa cuperta pro che lu fàghere càpere totu ◊ su cucumeu est lamendu peri is crobetas ◊ chi dhus iat postus in allirghia, peri ballus in crobeta iant a èssi fatu! ◊ sa crobeta faet abba ca dhue at canale segau Terminologia iscientìfica dmo Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu couverture Ingresu cover Ispagnolu manta, bóveda Italianu copèrta Tedescu Decke.

cobertína , nf Definitzione pedra manna, de pigare totu sa largària de unu muru, chi ponent a istúturu in is muros a bullu, in pitzu, po dhos acabbare; in is teuladas, sa téula chi si ponet covecada in pitzu de is téulas de canale; paperi prus grussu a parte de foras de unu libbru; ammontu po pipiu Sinònimos e contràrios cobertedha, crobeca Tradutziones Frantzesu chaperon (techn.) Ingresu cover Ispagnolu cubierta Italianu copertina Tedescu Maueraufsatz.

cucuciàre , vrb: acuguzare, cucutare, cucutzare, cucuzare, cuguciare, cugugiare, cugutzare, cuguzare Definitzione betare a pitzu a cugudhu, po ammontu, pònnere ammontu; foedhandho de sonos fortes, cuare e no lassat intèndhere àteru / cuguzare cosa a unu, a carchi cosa = pònnere ammontu in pitzu Sinònimos e contràrios acarragiai, acavacai, afianzare, ammantai, assacarrare, cobèrrere, cutzicare, imbusciae | ctr. iscuguzare Frases una néula carca at cuguzadu su campu ◊ in domo bi aiat una fressada de lana pro si cuguzare su note ◊ su nie at cuguzadu onzi logu ◊ sa pinneta fit totu cuguzada a perrones d'élighe ◊ cugúzali una cobertedha a su pitzinnu, no tenzat fritu! 2. s'uraganu che cuguzat sas boghes de dolore ◊ depent àere àpidu un’impudu lébiu chi però luego aiant cuguzadu cun carchi iscusa (N.Falconi) Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu couvrir Ingresu to cover Ispagnolu cubrir, tapar Italianu coprire Tedescu decken.

imbestíre , vrb Definitzione pònnere cosa coment’e bestimentu, nau de trastos díligos (es. ampulla, timigiana); fintzes pònnere, fàere naschire unu sentidu, intrare una fortza 2. su tratamentu issoro imbestiat fidéscia Tradutziones Frantzesu recouvrir, revêtir Ingresu to cover Ispagnolu revestir Italianu rivestire Tedescu verkleiden.

imbruinàre , vrb: improinai, imprughinare, impruinai, impruinare Definitzione imbrutare de pruine Sinònimos e contràrios impioredhare, impruerinare, imprugherare | ctr. irbruerare, isprugherare Frases is làgrimas mizant de is ogus faendi surcus in is trempas impruinadas ◊ poita is crapitas de cussa genti no s'impruinant mai? Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu couvrir de poussière Ingresu to cover with dust Ispagnolu empolvar Italianu impolverare Tedescu mit Staub bedecken.

«« Torra a chircare