ciuàre , vrb: (ci-u-a-re?) Definizione cantare, nau de sa tzonca Frasi cíuat sa tonca, créculat sa rana, ischémiat su biju, grígliat su grígliu Terminologia scientifica bga Traduzioni Francese cri du petit duc Inglese horned owl call Spagnolo el grito del autillo Italiano il vèrso dell'assiuòlo Tedesco Gesang der Zwergohreule.

crisài , vrb: crisare, grisai* Definizione nau de sa Luna, cambiare, passare de sa luna noa a sa bècia, fintzes in su sensu de cambiare colore, fàere múrinu, iscuru; nau de su cuadhu, aumbrare, pigare assíchidu, fintzes provare ischifu Frasi ant a crisare unu die custas lunas ojanas ◊ sa luna si fut crisada e dèu mi fua crocau aspetendi a torrai su lugori 2. su cuadhu si fut crisau, cun s'arriscu de ndhe betare su mere ◊ crisa crisa no papas! Traduzioni Francese croissant de lune Inglese lunar phases changing Spagnolo fases lunares Italiano il rinnovarsi delle fasi lunari Tedesco sich erneuern der Mondphasen.

cualtéri , nm: cuarteri 1 Definizione logu a ue faent fúrriu is carabbineris o àtera giustítzia e inue ponent gente arrestada Sinonimi e contrari caserma, presone / cdh. calteri Frasi est tucau a cuarteri ca lu cheret su marissallu ◊ si mi faghes dannu ti aviso a cuarteri ◊ a mimme, ca fipo minore, mi tratabant che teracu de cuarteri Etimo itl. quartiere Traduzioni Francese gendarmerie Inglese carabineer station Spagnolo cuartel de policía Italiano stazióne dei carabinièri Tedesco Dienststelle der Karabinieri.

cúdhe , prn, agt: cudhu Definizione (f. cudha) inditat, o serbit a inditare, persona, animale o cosa atesu (no sèmpere de logu) de chie est foedhandho e de chie est ascurtandho; tzerriandho a unu chi no s'ischit ite dhi narant o no si connoschet, si narat coment'e agt. própriu a sa persona chi si tzérriat acumpangiandhodhu a ómine, fémina, zòvanu e àteru: deosi s'impreat fintzes lastimandho o brigandho (in cunfidàntzia) a unu chi si connoschet (e duncas naendho fintzes a unu tue); si narat, puru, coment'e agt., inditandho cosas a ispantu, coment'e cosa bella o disigiada meda / a/c. cudhe s'impreat solu coment'e prn. sing. mascu; candho est agt. si ponet sèmpere innanti de su nm.; cudha cosa si narat meda de calecuna cosa chi no si bolet o no si podet numenare, mescamente ananti de àtera gente, o fintzes de cosa chi ischit bene chie foedhat e chie ascurtat Sinonimi e contrari icudhe | ctr. custe, custu Frasi cudhe est annatu a Roma e non at bistu su Papa ◊ apo fatu cudhu chi fimus nendhe innantis ◊ cudhu chi mi at a fàghere custu piaghere at a bènnere recupessadu ◊ a chini praxit custu e a chini praxit cudhu ◊ no palzo piús cudha! ◊ dèu apu a fai che cudhu: pagu intendu e pagu biu! ◊ donai una mirada piedosa a totus cudhus chi funt in aflitzioni! ◊ chie est cudhe chi si est acostendhe? ◊ cudha chi est setzendi pabas a innòi mi parit Filomena (A.Garau) 2. sonat su pitariollu movendho cudhos pódhighes annosaos de is annos ma lépidos che una manu de giovonedhu ◊ cudha robba chi ses bidindhe est sa mia ◊ cudha cosa chi mi as dadu fit guasta ◊ cudha fiuda est torrendisí a cojai 3. o cudh'ómine!, o cudha fémina!, o cudha zente! ◊ ite nachi at a fàghere cudh'ómine, malevadadu, chi no ndhe podet sa vida!…◊ m'abbàida a lassare cudha fémina sola, malàida comente est! ◊ cudhu macu, aite ses faghindhe gai?! 4. portant cudhus butones mannus de oro!…◊ cudhu bellu pane, coromeu, totu seghendhe a fitas mannas!…◊ un'isprigu pariat, cudha pratza, de comenti dh'iu mundada! ◊ cudhu gosu chi teniat, cudha tanti allegria at dépiu cambiai ◊ cudha bella síndria frisca… coromeu a bona! 5. sempre in chirca de féminas pro cudha cosa est, cussu! Etimo ltn. (ec)cu(m) + ille, (ec)cu(m) + illum Traduzioni Francese ce, cet, celui Inglese that Spagnolo él, aquel Italiano quégli, colui, quéllo (f. colèi, quella) Tedesco jener, der da, jene, die da.

defàtu , cng: difatis Definizione foedhu chi serbit po cunfirmare su chi si est nau Sinonimi e contrari énimis, iteu Frasi Fulanu fit cojadu, difatis teniat fintzas carchi fizu Etimo itl. Traduzioni Francese en effet Inglese in fact Spagnolo en efecto Italiano infatti Tedesco in der Tat.

disòra , avb Definizione fora de s'ora adata o giusta, a trigadiora, in ora chi no andhat bene: s'impreat sèmpere cun sa prep. a e si narat mescamente in su sensu de apustis de s'ora sua / a oras e a disoras = in calesisiat ora Frasi torro a domo a disora: sa lughe insegus lasso cun amigos in festa (G.M.Cherchi)◊ su pudhu est cantandhe a disoras ◊ no andhes a disora ca no ti lassant intrare ◊ no torres a disora ca manzanu depimus pesare chito! ◊ sos istranzos sunt bénnidos a disora Etimo spn. Traduzioni Francese horaire inopportun Inglese out of time, after hours Spagnolo deshora Italiano fuòri oràrio Tedesco außer der Zeit.

distémpus , avb Definizione fora de tempus, fora de su tempus suo giustu o útile po fàere una cosa / fàghere una cosa a d., bènnere a d. = candu su tempus de dha fai, de bènniri, est giai passau Etimo srd. Traduzioni Francese en temps inopportun Inglese unfit weather Spagnolo destiempo Italiano tèmpo inadatto, fuòri tèmpo Tedesco außer der Zeit.

farcài , vrb: afracai* 1, flacai, fracai 1 Definizione fàere pisca de pische o cassa de pigiones a lughe de fogu o de lantione o farca Frasi candu su stàinu est abertu no fait a fracai ◊ a fracai bollit nai a allui sa làmpada e pungi su pisci chi si aciapat Terminologia scientifica pscd. Traduzioni Francese pêcher à la lanterneu Inglese night fishing or chasing with a lamp Spagnolo cazar con candil Italiano frugnolare Tedesco mit der Blendlaterne fischen o. jagen.

fulminài , vrb: fulminare, furminare Definizione betare fúlmines, lampos, fèrrere a fúlmine, abbasciare arrajos; bochíere comente faet su lampu in tempus de unu sinnu; foedhandho de lampadinas, abbruxare, segare su filighedhu chi s'inchendhet candho passat sa currente, ispaciare, no allúere prus Sinonimi e contrari bochire Frasi lampos e tronos fúlminat s'aera 2. mi fúlminet su chelu si mai l'apo connotu cust'ómine chi nades! 3. no che at lughe ca s'est furminada sa lampadina Traduzioni Francese foudroyer Inglese to strike with lightening Spagnolo fulminare, fundirse Italiano fulminare, folgorare Tedesco blitzen, auf der Stelle töten, durchbrennen.

ghiòne , nm: ghioni Definizione su cabadhante chi aperit sa currera de is cuadhos; genia de pandhera; a logos est su canàrgiu / su ghione imperiale = sa pandhera de s'imperadore Sinonimi e contrari ghiadore, ghionarzu / pignoni Etimo spn. guión Traduzioni Francese étendard Inglese starter, standard Spagnolo guión Italiano colui che apre la córsa dei cavalli, stendardo Tedesco Reiter der ein Pferderennen beginnt, Standarte, Banner.

inchiziméntu , nm Sinonimi e contrari inchizidura, incilladura, incillimentu Etimo srd. Traduzioni Francese froncement Inglese frowning Spagnolo fruncimiento del ceño Italiano aggrottaménto delle ciglia Tedesco Runzeln der Augenbrauen.

inghiriagràstos , agt, nm Definizione chi o chie s'istentat inghiriandho chentza ndhe fàere fine de una cosa o chistione, perdendho tempus in debbadas, unu chi est bonu solu a pèrdere tempus Sinonimi e contrari cagallente, immajonadu | ctr. coidadosu, contipizosu, lestru Terminologia scientifica ntl Etimo srd. Traduzioni Francese barguigneur, bon à rien Inglese ineffectual (person) Spagnolo irresoluto Italiano tenténna, cincischióne, inconcludènte Tedesco wankelmütiger Mensch, der nichts fertigbringt.

irbrofodhàre , vrb Definizione fàere o essire a fodhe, illargare, pigare un'àtera forma prus larga Sinonimi e contrari ilfodhonare, infodhonare, istiriolare, sciabudhai, sciadhonai, sciodhai Etimo srd. Traduzioni Francese déformer Inglese to put out of shape Spagnolo deformar Italiano sformare Tedesco aus der Form bringen.

irgrustiàre , vrb Definizione istesiare de su grústiu (chedha) una parte de is pegos Sinonimi e contrari iscamedhare, iscedhai, iscrobare, istagiai, istellare, istropedhare, strumai 1 Etimo srd. Traduzioni Francese faire sortir du troupeau Inglese to take from the flock Spagnolo descarriar, retazar Italiano sbrancare Tedesco aus der Herde absondern.

irmamadúra , nf: irmamatura Definizione su immamare / i. de su vinu (de s'ozu, e gai) = su dhu cambiai a un'àteru istrexu chentza sa fundhaina Sinonimi e contrari immamu, iscalancadura, iscatzedhadura, surradura / iscolomadura / cdh. smamatura 2. iscuponatura, irmamatura, agianta de pastíglias sont totu fainas chi si fachent a su vinu Etimo srd. Traduzioni Francese ébourgeonnement Inglese pinching out Spagnolo deschuponado Italiano spollonatura Tedesco Entfernung der Schößlinge.

isaminaméntu , nm: isanimamentu Definizione ischinnitzu de istògomo de chie est arrefinau de su fàmene, genia de fàmene, de apititu forte o chi s'intendhet forte Sinonimi e contrari afinamentu, afinu, fàmene, francusina, isanimadura, sfinighimentu Frasi sa mammaluca mi gustabat ma apustis mi picabat a isanimamentu ◊ zuto su coro andhendhemindhe de s'isanimamentu! Etimo srd. Traduzioni Francese creux à l'estomac Inglese pangs of hunger Spagnolo languidez de estómago Italiano languóre di stòmaco Tedesco Gefühl der Leere im Magen.

iscamedhàre , vrb: iscammedhare, isgamedhare Definizione istesiare unu pegus de su tàgiu, andharesindhe de sa cumpangia; fintzes iscapiare su giuale a is boes giuntos Sinonimi e contrari irmedhae, iscambare, iscambuliare, iscamedhire, iscedhai, iscrobare, istagiai, istropedhare | ctr. amedhare Frasi unu pisedhu s'isgamedheit de sos cumpagnos chi fint zoghendhe ◊ apo àpidu sas berbeghes chi mi mancaiant: las depiat àere iscamedhadas carchi cane ◊ pares iscammedhadu che angione sorteri 2. sos pitzinnos s'aunint a zocare che anzones iscamedhaos Etimo srd. Traduzioni Francese éloigner du groupe Inglese to send out (of a group) Spagnolo alejar, apartar Italiano allontanare dal gruppo Tedesco von der Gruppe entfernen.

isportínu , nm: sportinu Definizione genia de istrégiu tundhu e ladu a duos pígios apertos in mesu (po intrare in su fusu de sa prentza), fatu de crinu, fatu de crinu po pònnere s'olia mólia a dha prentzare / mata de i. (nadu de unu)= mataudhone, chi portat brenti manna Sinonimi e contrari iscartinu Frasi at cumintzau a carrare sos isportinos, los at prenaos e postos in sa supressa ◊ cada momentu umpriat una túrbia de abba budhia e la ghetabat a sos isportinos ◊ is isportinus si ponint unu apitzus de s'àteru intraus in su fusu de su bancu 2. mata de isportinu chi no est àteru! Etimo srd. Traduzioni Francese scouffin Inglese big round basket Spagnolo capacho Italiano fìscolo Tedesco Beutel zum Auspressen der Oliven.

istagiài, istagiàre , vrb: istagliai, istallai, istallare, istalliare, istazare, istedhare 1, stagiai Definizione pigare e istesiare pegos de su tàgiu, nau fintzes in su sensu de istesiare una cosa de un’àtera, isconciare una loba, de lassare addaesegus, separare fintzes a segadura, a tramesadura, a furadura, ispartzire in pianos Sinonimi e contrari aredae, irgrustiare, iscambuliare, iscamedhare, iscedhai, istellare / istegiare, istesare / chirrare, iscrobare, scunfúndiri / istacare, secare | ctr. aggrustare, atagiai, intaxae Frasi candho is angiones si ammesturant dhos acorrant po dhos istagiare ◊ su pastore in Santandria che istazat sa lachinza dae su madricau ◊ at istallau is brebeis de is crabas ◊ si ndhe istallat su mascru dae sas berveches ◊ cussos duos si che sunt istedhaos unu tretu mannu dae sa tropa 2. candho arribbat a s'oru de sas àteras tropas, issu s'istazat e si nche andhat a daennantis 3. ndi dh'at istallau un'origa a mússiu ◊ su tretu de Sa Pratzita pariat cosa sua: si ndi dh'iat coment'e istallau (B.Lobina)◊ un'annu a oe mi ant istazadu sa robba 4. si benit istallau totu a muru nc'est logu po palla e po istàntzias (B.Casula)◊ su fundhu de su forru est istagiau in duas partes ◊ is domos prus antigas non giughent soleta, ma funt istagiadas a truncos e tàulas ◊ un'aposentu mannu dh'ant istagiau a tendhas e faint crocai a una parti is maschitedhus e in s'àtera is piciochedhas Etimo srd. Traduzioni Francese faire sortir du troupeau, séparer Inglese to separate, to discriminate Spagnolo descarriar Italiano sbrancare, separare, discriminare Tedesco aus der Herde absondern, trennen.

istrudhàda , nf Definizione cropu de terudha; su tanti de cosa chi leat una terudha Sinonimi e contrari istrudhonada, terudhada / palte, partzida 2. za la zughet una bella istrudhada de machine, cussu! Etimo srd. Traduzioni Francese coup de louche Inglese blow with a ladle Spagnolo cacillo Italiano mestolata Tedesco Schlag mit der Schöpfkelle, Schöpfkellevoll.

«« Cerca di nuovo