abbuturàre , vrb Definizione pònnere o ammadurare is butones, is ogos de is cambos, po bogare fògia e linna noa Sinonimi e contrari aoghire, aportzedhare, butonire Frasi s'ispalghent in s'aera sos dulches fiagos de sas méndhulas abbuturendhe ◊ sos isfraones sunt abbuturendhe 2. fiore abbuturadu, su fizu meu caru! Etimo srd. Traduzioni Francese pousser des bourgeons Inglese to gemmate Spagnolo brotar Italiano gemmare Tedesco knospen.

aciopài , vrb Definizione atzitzare is canes, su dhos mandhare a mossigare a ccn. Sinonimi e contrari alluscai, ateneae, atiare, auntzare, incidai, inciulai, insissiligai, intzullire, tzuntzullare, ubetzare | ctr. caciare Traduzioni Francese pousser, exciter Inglese to instigate Spagnolo azuzar Italiano aizzare i cani Tedesco hetzen (auf, mit Akk.).

ammatucàe, ammatucài , vrb Definizione fàere a matucu, a mannu, fintzes fàere crèschere Sinonimi e contrari crèschere, immannitare Frasi immoi, candu ammatucant dhis còmporant su motorinu, a is fillus! ◊ a piticu fut donau a su giogu, ma comenti est ammatuchendi est prus sériu Etimo srd. Traduzioni Francese grandir, bien pousser (fam.) Inglese to grow up Spagnolo crecer de edad Italiano divenir grandicèllo Tedesco halb erwachsen werden.

assocài , vrb Definizione nau de erbas e matedu, betare soca, pònnere arraighinas e crèschere bene (fintzes cracu); nau de gente, callai a ciorbedhu, crèschere de seru, essire giuditziosos Sinonimi e contrari acherrai, atichire, tènnere / insabiai Frasi su sèmini nascit, assocat e inflorit ◊ cuss'erba assocat meda, crescit meda a cambus ◊ custu sarmentu at assocau bèni Etimo srd. Traduzioni Francese pousser Inglese to take root Spagnolo arraigar Italiano allignare Tedesco gedeihen.

atorigài, atorigàre , vrb: aturigare, aturricare Definizione pruschetotu, pònnere o atzitzare is canes aifatu de gente o de animales; nau foedhandho de gente, giare una briga, pigare a tzérrios, bogare in bregúngia, nàrrere cosa a ccn. po dhi pònnere presse, po dhu apretare a fàere calecuna cosa Sinonimi e contrari aciopai, agegherai, ateneae, atiare, auntzare, chissire, brigare, incidai, inciulai, insissiligai, intzugare, intzullire, ubetzare | ctr. caciare 2. si bi lompo los atúrigo, cussos pisedhos! ◊ no dhu depeus atorigai: depeus avantai is calidadis chi tenit (R.Boi)◊ sos Zudeos ant cumintzadu a l'aturricare nanne: Su sàpadu est pecadu a picare pesu a pala! Etimo ltn. auctoricare Traduzioni Francese pousser, inciter Inglese to instigate Spagnolo azuzar, reñir Italiano aizzare Tedesco hetzen.

auntzàre , vrb: aunzare, untzare Definizione atzitzare un’animale, una persona contras a calecunu, po si gherrare o brigare o àteru Sinonimi e contrari aciopai, agungiari, alluscai, arruntzare, ateneae, atiare, atorigare, chissire, imbriscare, incidai, inciulai, insissiligai, intzifrire, intzigare, intzugare, intzullire, ubetzare | ctr. caciare Frasi bidet canes in paghe e los aunzat ◊ a su pedidore li fit aunzendhe su cane ◊ at aunzadu su cane a sas berbeghes pro che las salarzare Etimo srd. Traduzioni Francese exciter, pousser Inglese to incite Spagnolo azuzar, incitar Italiano aizzare Tedesco hetzen.

brioníre , vrb Definizione bogare pigionatzos, cambos noos, nau de is linnas, de naes segadas in tretu grussu Sinonimi e contrari apillonai, brionare, briorare, broculare, brotai, brundhire, incorumedhai, pigionaciare, puzonire / nàschere Frasi sos bentos malos ti ant irratada, ma deves brionire torra! ◊ inue su sole ispalghet grinas de incantu totu brionit e prendhet a oro che pispiadu de càlighe santu (G.Stara) 2. candho iscumparint sas furas e brionit s'onestade torro a bolare ◊ brionit s'aficu Etimo srd. Traduzioni Francese bourgeonner, pousser des bourgeons Inglese to sprout Spagnolo brotar, germinar Italiano germogliare Tedesco sprossen.

butoníre , vrb Definizione foedhandho de matas, bogare, ammadurare butones Sinonimi e contrari abbuturare, aguxai, aportzedhare, indroghie, ocire, sbutonai Frasi in martu sas àrbures sunt totu butonindhe ca sunt apunta a isparare ◊ custos fiores sunt totu butonindhe pro fiorire ◊ sas olias butonint pro fàghere su fiore Etimo srd. Traduzioni Francese pousser des bourgeons, bourgeonner Inglese to bud Spagnolo brotar, acogollar Italiano gemmare Tedesco knospen.

impuntzonàre , vrb Definizione istare coment'e a su punghe punghe, ispinghe ispinghe atzitzandho po fàere mòvere s'àteru a calecuna cosa (e no sèmpere de bonu) Sinonimi e contrari impunciai, impuntzonire, inciulai, infruncuai, inzibbire, ispuntzonare Frasi aviat una fortza che dimóniu e bastavat apenas de l'impuntzonare pro afocare unu cristianu Etimo srd. Traduzioni Francese inciter, inciter à la révolte, pousser Inglese to instigate, to stir up Spagnolo instigar Italiano istigare, sobillare Tedesco anstiften, aufhetzen.

inciulài , vrb: (in-ciu-la-i) insulai insullai, intullae, intzugliai, intzulai, intzullae, intzullai, intzullare, untzulai Definizione betare o pònnere su cane a ccn. o a unu pegus; nàrrere, fichire ideas in conca a unu po dhu cumbínchere a fàere calecuna cosa, po dhu pònnere contra a s'àteru Sinonimi e contrari aciopai, aggussire, atiare, auntzare, birbillare, incidai, inciliare, incirigare, insissiligai, intzullire, inzibbire, issolociare, ubetzare / intriscare, mincidiare, suberiare, tinghitare / insuai | ctr. caciare Frasi dh'iant intzullau unu cani, datu ca no dhu podiant sighiri ◊ po dhu cassai dh'intzullant unu cani fonnesu in fatu 2. is domínius ant fatu destrossu insulendi chi sa língua sarda est nemiga de su progressu! (G.Lilliu)◊ a sa pessone chi si lassat intzullare li narant chi est unu tzullu ca lu picant comente cherent Etimo srd. Traduzioni Francese inciter, pousser Inglese to urge Spagnolo instigar Italiano istigare Tedesco verleiten.

intechíre , vrb: integhie, integhire, intichire Definizione seberare o fàere sa tega, nau de alegúmenes; nau de lana, trastes, pònnere su bobboi papalana; nau de animale fémina, essire próssima Sinonimi e contrari addegare Frasi sa fae est integhindhe ◊ su pisurtzis no at galu intechiu ◊ custu tempus at integhiu su pisu 3. s'ebba at integhidu Etimo srd. Traduzioni Francese pousser les cosses (des légumineuses) Inglese to pod Spagnolo poner las vainas las legumbres Italiano méttere i baccèlli (détto delle leguminóse) Tedesco Hülsen ansetzen.

inzerràre, inzerriàre , vrb Definizione fàere s'inzerra, giare ifadu, tzacu / i. su cane = aunzàrelu o pònnere contr'a ccn., atzitzare Sinonimi e contrari aciopai, atiare, audire, auntzare, imprumonare, inciulai, intzidare, ubetzare, umprigare / incidai, intriscare, mincidiare, purruntzare, suberiare, tinghitare | ctr. caciare Frasi cussos s'inzerrant e istochizant che fizastrinos ◊ ma cale pecadu deviat rimediare si a lu buscare e a l'inzerriare fit sempre issa?! ◊ in custa catza mortale so una fera inzerriada chi aisetat sa note pro un'iscàmpiu de vida (L.Mele)◊ su padronu, invece de lu chiscire, su cane, lu fit inzerriendhe! Traduzioni Francese exciter, pousser, provoquer Inglese to incite, to provoke Spagnolo instigar, azuzar Italiano aizzare, provocare Tedesco aufhetzen.

ispígnere , vrb: ispínghere, spingi Definizione fortzare una cosa a cara a calecuna bandha, prus che àteru fortzandho de parte de apalas, ponendho ananti sa cosa de mòvere, e de una manera pàsida; cumbínchere, fortzare a fàere cosa / pps. ispintu / ispínghere boghe = chesciaisí, abbogàresi, fàgheresi intèndhere pro su chi bisonzat Sinonimi e contrari impèlliri | ctr. remare 1, tirai, tostare Frasi in is pigadas mannas is passigeris depiant ispínghere su trenu! ◊ ispinghesit su poltone e lu muntenzesit abbeltu ◊ sa zente est a càticu e ti sunt totus a inghíriu e ispinghent a imbertas (G.Pau)◊ fiat ispingendidhu po dhu fai torrai a intrus ◊ su ventu survat ispinghènneche sas nues a innedha ◊ in su puntissusu sos pitzinnos l'azudavant ispinghèndhelu 2. s'arresone m'ispignet a iscríere!◊ custu podit ispingi is malintentzionaus e is furbus a si serbí de nosu po is malefatas insoru ◊ su disizu m'ispinghet a cúrrere Cognomi e Proverbi prb: dolore ispinghet boghe Etimo ltn. expingere Traduzioni Francese pousser Inglese to push Spagnolo empujar Italiano spìngere Tedesco schieben.

ispinghidúra , nf: spingidura Definizione su ispínghere; manera de fortzare Sinonimi e contrari ispinghinzu, ispinta, spintua Etimo srd. Traduzioni Francese action de pousser Inglese pushing Spagnolo empuje Italiano spingiménto Tedesco Schieben.

istuzàre , vrb Definizione coment'e púnghere a istuzu (gurtedhu): fàere calecuna cosa po fàere andhare o mòvere, fàere trebballare, fàere foedhare faendho pregontas o àteru Sinonimi e contrari azachinare, intzutzulai, ispuntogliare, sotae, trotinare Frasi istuzare su zuo, s'àinu, sos triballantes ◊ sighèndhelu a istuzare benzei a ischire chi isse fit su capu ◊ cun suspos mi istuzaiat a chistionare ◊ deo l'istuzaia a si nche andhare tandho chi fit galu in tempus Etimo srd. Traduzioni Francese aiguillonner (fig.), pousser Inglese to urge, to spur (on) Spagnolo aguijonear, picar Italiano pungolare, sollecitare Tedesco anstacheln, drängen.

tènnede, tènnere , vrb: tenni, tènniri Definizione èssere meres o in posse de calecuna cosa, àere (ma fintzes pentzare, èssere in parentella, sentire una dólima, àere bisóngiu); contivigiare, manigiare de calecuna manera; aferrare a manos o cun calecuna cosa, mescamente currendho aifatu, pigare cosa iscapa, chi si movet currendho, a bolu o àteru, e fintzes furare, arregòllere e pigare de mesu de àtera cosa, arresurtare in mesu de cosa chi istringhet, chi sidhit; genia de giogu chi faent is piciochedhos cricandho de si aciapare paribari: giogai a tènnere o a tenedene; nau de sa linna o àteru chi abbruxat, pigare fogu, temperare a abbruxare, iscapai pampa (vrb. aus. èssere o àere: si podet nàrrere fintzes coment'e vrb. ativu transitivu); nau de cosa prantada o innestada, de arremu de sa carena o de sèmene chi ingendrat in sa madre (nau de fémina, bènnere príngia), pigare vida in sa terra o in sa linna noa, abbarrare biu, pigare a crèschere / ind. pres. 1ˆp. sing. tèngiu, tengu, tenzo, tenzu; ind. imp. dèu tenei, nosu tenestus, nois teniaimus; cong. pres. 1ˆp. sing. tenga, tenza, 2ˆp. pl. tenzades, tenzedas; pps. tentu, ténnidu, ténniu. Coment'e sinónimu de àere a logos dhu narant in parte de custu candho su sugetu, in su cuncetu de èssere in su logu, no est bene determinau: Sa Nuge si narat aingasi poite ca unu tempus dhue teniat una mata manna de nuge, in s'ortu dhue tenet crabas = bi aiat un'àrbure de nughe, bi at crabas Sinonimi e contrari àere, tèndhere 1 / acherrai, aciapai, cassai, contifizare, furai, prugae / agganciai, arratulare / aggafiare / allumae, atzèndhere, brugiare / assocai, atechire | ctr. iscapae / lassai / mòrrere Modi di dire csn: ie teniat pira = bi aiat pira; tènniri in cunsideru = pònnere in càrculu, fàghere contu mannu de unu; tènnere, tènniri de… (+ vrb. infinidu)= dèpere + vrb. infinidu; èssere tene tene a… = apunt'a aferrare, aferrendhe; giúghere a unu tene pro tene = tene tene, acurtzu meda de lu pòdere azummai aferrare (ma chentza lu sighire deunudotu); tènniri frius, basca, fàmini, sidi = sentire fritu, calura, fàmine, sidi, àere bisonzu de caentu, de friscura, de manigare, de bufare; tènniri pani e gortedhu = àere totu sas codomidades, istare a códumu; tènniri fuedhus cun d-unu = leàresi peràulas, faedhàresi male, cun peràulas graes, àere tentu murrunzu; tènnere a unu a picu = sighírelu curríndhelu; tènnere carchi cosa a pesu (es. su male fatu) = èssiri dispràxius; tènnerela cun ccn. = èssiri oféndiu, èssiri contras a ccn.; tènneresi musca a tzocu = irbulàresi de…, lassai a pèrdiri, mandai a pasci cocas; intrare in tènnere = allúiri, apampai Frasi sonniei de ti àere pro tota sa vida e no ti tenzei ◊ tenet deghe annos in sos úndhighi ◊ si teniat sas fortzas de Sansone!…◊ póveru est chie no tenet cosa ◊ sa Sardínnia tenit richesas ◊ isse tenet bestiàmine ma no tenet pàsculos ◊ de dinai ndi tengu, ma immoi no ndi portu ◊ tenent sa cosa ma no zughent mai unu sodhu in busaca ◊ bendhe su chi tenes e dalu a sos pòberos! ◊ Mariedha si at carragliatu sas oricras e si at tentu sa conca chin sas manos 2. totu custu frius…: ita tenit, babbai? ◊ custu mànigu no tenet nudha: proite no ti est piaghindhe? ◊ e ita tenis isconchiendi? ◊ tenit su mali de is pedras ◊ is pipius no tenint nudha contras a su sardu ◊ cussu no tenet parentes 3. sa carrada male tenta ponet tastu a su binu ◊ est bèni tentu che cani acapiau ◊ in tempus malu sas berbeghes las tenimus a proendha 4. cunsiderendi comenti pasciat, mali mi pariat su dha tenni morta! (E.Pintor Sirigu)◊ apo tentu su cabadhu a issocu ◊ sa cane mia tenet su lèpere, su crabolu ◊ cudhos chi navant a tènnere a mie innantis meu cumbeniant tentos! ◊ bae e tènemi su cadhu ca tuco a bidha! ◊ bi aiat zente meda in su fogu fuidu e belleggai l'ant tentu 5. mi che ant tentu duos fiados ◊ sa pedra mi che at tentu sa manu suta ◊ no li piaghet sa cosa rassa e che tenet su pizu dae su late ◊ fit tenendhe s'ozu in su corriotu ◊ no azes àpiu su corazu de nche tènnere una tzica ◊ proite ses pulighendhe su minestrone, ite che ses tenindhe?! 6. feus tenni su fogu cun custu pimpiridu de paperi ◊ su fogu est intradu in tènnere, est tenindhe, si ch'est tentu ◊ sa linna de umbrinu est mala a tènnere ◊ sa linna mascada de abba no bi tenet ◊ sa linna sica tenet dereta ◊ sa linna frisca istentat a tènniri ◊ ténelu, su fogu, ca sinono s'iltudat! 7. sas iferturas ant tentu totu ◊ si est prantada frisca, sa canna tenet dereta ◊ sas arburedhas chi si prantant, prus mannas sunt e prus sunt malas a tènnere ◊ sa prantaza tenet bene, dereta, si est posta proindhe ◊ comente si est cojubada at tentu deretu 8. chirchendhe sidhadu si pariant tene tene a èssere ricos ◊ proite la tenes cun megus si no ti apo fatu nudha?! ◊ si fit istatu pro mene, si ne aiant tentu de musca a tzocu! Cognomi e Proverbi prb: fillu de gatu topis tenit ◊ chie no curret no tenet! Etimo ltn. tenere Traduzioni Francese avoir, posséder, capturer, attraper, prendre, brûler, s'enraciner, prendre, pousser Inglese to have, to own, to catcht, to burn, to take root Spagnolo tener, detener, quemar, arraigar, prender Italiano avére, possedére, detenére, catturare, acchiappare, prèndere, àrdere, attecchire, allignare Tedesco besitzen, innehaben, fangen, packen, verbrennen, Wurzel fassen, einwurzeln.

trubàre , vrb: trubbare, truvare, turbare, turvare Definizione fàere andhare, apretare po andhare (nau pruschetotu po is animales, ma fintzes po gente pigada coment’e animales, chentza arrispetu); portare su bestiàmene de una pastura a s'àtera; fàere essire a pígiu sa fera in cassa, fintzes su pische po piscare, istesiare, fàere istesiare, fintzes solu andhare; prnl. afracai, su si betare cun fortza contra a ccn. a iscúdere, mossigare, atumbare, incorrare o fàere àteru de male; nau in cobertantza de s'ómine, de su mascu, cobèrrere; fintzes nàrrere o atuare una cosa a unu candho no dha faet po su pagu interessamentu Sinonimi e contrari sucai, tzitziare / atramudai / afarcai, agghegiare, assurpire, azachinare, crazugai, tzurricare / zúchere Frasi pastores, truvade sas berveghes! ◊ sos canes si sunt betados a sa tupa pro trubbare sa fera ◊ commo no turbas prus sos pecos dae Costera ◊ trubba s'àinu, fàghelu andhare impresse! ◊ turvaiat sos voes cun d-unu frúschiu chi ischiat isse ◊ su ventàriu aiat sichitu a turvare e a molinare sas framas 2. o luna maca, a ube ses turbandhe?! ◊ trubba a dainanti: bae, no istes ispetendhe! ◊ trubbachelu su bestiàmine, no mi che collat s'olia! 3. si li est trubbadu su trau e si no si fit fatu a bonu a si partare l'aiat mortu! ◊ ajó, ista masedu, cantu ti truvas daghi ti faedho! ◊ si mi est trubbadu a m'iscúdere, ma candho at bidu sa lepa at furriadu! Etimo ltn. turbare Traduzioni Francese pousser, conduire en avant Inglese to spur, to conduct Spagnolo aguijonear, ojear la caza Italiano stimolare, far andare, condurre avanti Tedesco antreiben, anstacheln.

trubbàda , nf: truvada, turbada Definizione su trubbare; móvia a forte, cun fortza totinduna, currendho po iscúdere, po lòmpere a calecuna cosa o a ccn. a giagaradura; in cobertantza, zutura Sinonimi e contrari trambuscada, trumentata / trubbera Frasi at fatu una trubbada de bentu ◊ si li at fatu una trubbada su mascru a tzumbadas chi l'at fatu fintzas rúere Etimo srd. Traduzioni Francese action d'exciter, de pousser Inglese rashness Spagnolo arremetida Italiano avventaménto Tedesco Werfen.

tzuntzullàre , vrb: tzutzullai Definizione nàrrere o fàere po indrúchere a unu a fàere ccn. cosa, po dhu pònnere contras a un'àteru, po dh'atzitzare / èssere tzuntzulladu a binu = piciuau, bufadu, alligru a binu Sinonimi e contrari birbillare, inciulai, seguzare / intzidiare, intzifrire, intzutzulai, ispuntogliare, ispuntzonare Frasi tzutzullai sa genti, su logu ◊ is Fariseus sighiant a tzutzullai sa genti po fai cundennai a Cristus ◊ candho cudhos no lu bochinabant prus, credendhe de fàchere male, tandho los tzuntzullabat isse matessi Etimo srd. Traduzioni Francese exciter, pousser Inglese to incite Spagnolo incitar Italiano aizzare Tedesco aufhetzen.

«« Cerca di nuovo