istadèa, istadèja, istadèra , nf: istajera, istatea, stadea Definizione genia de pesa fata de unu piatu apicau cun tres cadenedhas e unu bratzu o canna cun is intacas a duas alas (una fine - is intacas pesant prus pagu -, e una grussa - is intacas pesant de prus), su pirone (o pillone) e tres gàncios Sinonimi e contrari arromana, pesa Modi di dire csn: pònnere s'istadea a sa fine = pònnere su bratzu ziradu a manera chi a s'ala de subra resurtent e si lezant sas intacas de prus pagas grammas (puntu de agguantu e puntu de arrimu sunt prus atesu de pare); pònnere a sa russa = a s'ala chi sas intacas inditant de prus (e s'i. si apicat o leat a s'àteru gantzu, su prus acurtzu a su puntu de agguantu) Frasi candho est amministrada chen'abbusu sa giustíscia est pretzisa a s'istadea (Piras)◊ Gesumaria ite mania fea, e parias un'ómine educadu: candhomai in balansa o istadea o in su pesu-bílicu pesadu non ti sias, pro àere un'idea de su valore chi as?!(Cubeddu) Terminologia scientifica mds Etimo itl. Traduzioni Francese balance à bascule Inglese steelyard Spagnolo romana, báscula Italiano stadèra Tedesco Laufgewichtswaage.

istagílu , nm: istàgiu, istàgliu, istallu, istazu Definizione una genia de cuntratu: a cótimu, a impresa Sinonimi e contrari agiustada, scarada Etimo spn., ctl. destajo, estall Traduzioni Francese travail à la pièce Inglese job contract Spagnolo destajo Italiano còttimo Tedesco Akkord.

isterricràre , vrb: isterrigai, isterrigare, isterrigiare, isterrigrare, isterrijare, isterrugiare, isterrujare Definizione betare, istrumpare a terra, crocare istérrios in terra Sinonimi e contrari aterrai, aterrighinare, imbrortzinare, isterricorjare, isterrighinare, isterrinai, istragorzare, sterrionai Frasi giòvunus mannus… isterrigaus siant! ◊ in Osposidha bido chimbe ómines isterrujados: a balla los ant fertos che sirbones (C.Mura)◊ sa muzere de su zigante, atachendhe cun grandhe fúria sos soldados de su re, ndh'isterrijeit trinta ses ◊ at agatadu sa pobidha isterrigada in terra che àinu, imbriaga ◊ si est isterrigadu in s'erva ◊ candho pensas de isterrujare su male cun sa vindita, ndhe faghes nàschere un'àteru! Etimo srd. Traduzioni Francese abattre, renverser à terre Inglese to lay out, to pull down Spagnolo derribar, tumbar Italiano abbàttere, stèndere per tèrra Tedesco niederwerfen.

istraciài , vrb: (i-stra-ci-a-i) straciai Definizione fàere tempus malu meda, istrachia, prus che àteru pròere abba a meda Sinonimi e contrari delluviai, istrangussare Frasi aundi nanca at a bolli andai, chi est istraciendu, proendu a dallúviu! ◊ tempus malu: immui cumentzat a istraciai! Etimo srd. Traduzioni Francese pleuvoir à verse Inglese to bucket down Spagnolo diluviar Italiano diluviare Tedesco gießen.

istrintzàdu , pps, agt Definizione de istrintzare; nau de ccn., chi est cun sa trintza o bestimentu (pantalones o gunnedha) illascau, calandhochedhi Sinonimi e contrari ischintu, istrantzillerau Frasi totu istrintzadu, istaio rujadas de manzana ifatu de carchi grígliu ◊ chie est a bunnedha istrintzada, chie a caltzones ispresos Traduzioni Francese à demi vêtu Inglese half-dressed Spagnolo desaliñado Italiano discinto Tedesco ohne Gürtel.

isveltudídu , agt Definizione nau de unu immadoinau, chi si est coment'e ischidau, torrau in bidórios Sinonimi e contrari irvertudadu Traduzioni Francese qui est revenu à soi, réveillé Inglese to come to, to awake Spagnolo reanimado Italiano rinvenuto, risvegliato Tedesco wieder zu sich gekommen.

latelàte , avb: latilati, latillatis Definizione caente che late; suciosu, nau de cosa de papare, cotu chentza che dhu fàere asciutu, cotu a modhe, mesu cotu / ou cotu l. = cotu a modhe (frn. à la coque) Sinonimi e contrari tébidu / suciosu Frasi sa petza lassadha latilati! Etimo srd. Traduzioni Francese à demie cuisson Inglese soft-boiled Spagnolo sancocho Italiano bazzòtto Tedesco weichgekocht.

launèdhas , nf pl: leonedhas, leunedhas, lionedhas, liunedhas Definizione genia de aina antiga meda a tres cannas po sonare a suladura; in cobertantza, genia de idea mala, cosa chi si timet, mémula / partes de is l.: tumbu, mancosa, mancosedha, cabitzinu (croba, loba: tumbu + mancosa); cuntzertu (su c.) = unu giogu, totu is tres cannas; launedha de forrani = pipiriolu de fenu Sinonimi e contrari bísonas, bisones, bísosas, cannas, trubedhas / grima Frasi sos pitzinnos andhabant a fàchere leonedhas a una tanca de trídicu ◊ su danesu Bentzon at fatu istúdiu abberu mannu subra de sas launedhas! ◊ tiu Frori fut su mellus sonadori de launedhas 2. zeo fia contrària po cudha leonedha chi mi aiat intrau in conca sa biada Terminologia scientifica sjl Etimo ltn. ligulella Traduzioni Francese instrument de musique à vent sard, à trois tuyau en roseau et la bouche comme réservoir d’air Inglese launedhas (typical reed-pipe of Sardinia) Spagnolo instrumento músico de trés tubos típico de Cerdeña Italiano spècie di zampógna tìpica sarda Tedesco sardische Hirtenflöte.

léntzu , nm Definizione orrugu de lentza cun su prumu po averguare si una cosa (mescamente su muru chi si fràigat) est bene prantau in verticale (a prumu) Sinonimi e contrari aprumadori, peumu Modi di dire csn: pònniri a l. = pònnere o fàghere ritzu; essiri de l. = essire a un'imboe, betadu a un'ala, coment'e ruindhe Frasi custu muru no est a lentzu Cognomi e Proverbi smb: Lenzu Traduzioni Francese fil à plomb Inglese plumb line Spagnolo plomada, nivel de albañil Italiano filo a piómbo Tedesco Lot, Senkblei.

lèpa , nf Definizione aina cun d-una lama puntuda e segante de atzàrgiu temperau, a màniga prus che àteru de corru cun isperradura in mesu po serrare sa lama cun s'atza aintru / min. lepedha, leputza, leputzedha; partes de sa l.: màniga (a duas perras cun s'ànima o alcu de ferru in mesu, ribbadinos, anedhu de otone), frama (punta, ata, tolu), collu o truncu (su tretu inue sa frama est intrada apare cun sa màniga); l. de innestare = itl. innestatóio Sinonimi e contrari arrasoa, brotzu, lesòrgia, istuzu Modi di dire csn: segare, púnghere a l., acutare o arrodare sa l.; lepa a follu a brenti de isparedha o a folla de murta = lepa a frama larga meda; crezes de lepa: patadesa, guspinesa, arburesa; l. iscollada = lepa chi a fortza de l'impreare che abberit sa frama prus de comente depet, dorchíndhesi a daesegus; èssere una lepa (nadu de ccn.)= tramperi, fartzu, leperi; èssiri una mala lepa = prenus de rusas, de trampas Frasi fiat una lepa lussurgesa, de cussas a mànigu de corru e lama de atzàrgiu bàtiu e temperau in s'ollu ◊ sa màniga de sa lepa est incircada cun anedhu po fortalesa ◊ pro mànigas de lepa sos menzus corros sunt sos de murone, ma sos piús impitados sunt sos de su màsciu de elveghe Cognomi e Proverbi smb: Lepedda, Leppedda Terminologia scientifica ans Traduzioni Francese couteau à cran d'arrêt Inglese jack knife Spagnolo navaja Italiano coltèllo a serramànico Tedesco Klappmesser.

lòmpere, lòmpi , vrb: allòmpiri, ciòmpere*, còmprere, giòmpere, lòmpiri, zòmpere Definizione andhare e arribbare a unu logu, a unu tretu, a unu certu puntu; nau de frutos e cosas chi creschent, arribbare a su puntu de èssere bonos a papare, a incungiare; portare, acostire una cosa; betare is manos a unu po dh'iscúdere, o a una cosa po ndhe dha pinnigare, po si dha papare Sinonimi e contrari acodie, arribbai, assuprire, avrastare, illompi / abberare, achiare, crompire, impertiae, ingranire / aporrire, batire / assachitzare, atacai, crazugai Modi di dire csn: tzucau e lómpiu = puntu e mortu; no s'ídere mai lómpidu = tènniri tropu pressi, lassaisí pigai de su pressi, de sa furighedha; lòmpere sos annos = fai is annus; piga sa manu e lompimidhoi!… = a pinnigu est!…, ch'est atesu meda! Frasi lompe a domo de mamma tua ca ti cheret cumandhu! ◊ si ch'est lómpidu isse innanti meu e no mi at lassadu nudha ◊ s'abba ch'est lómpida, in su surcu ◊ ajó ca est lompendi su síndhigu! ◊ a ite ora ses lómpidu a bidha? ◊ binchet su pannu chie lompet innantis de sos àteros ◊ geo lompo a Austis e bio chi funt inie, poi che sódigo a bidha 2. sa cariasa lompet in maju ◊ sa cosa semenada a regadiu no lompet frutu 3. lompemindhe cussa cosa! ◊ a ue no lompes a manos, a bodhire sa figu lea s'unchinu ◊ bai e lompididhoi e torra luegus! ◊ bae, za ti che la lompo deo, a domo tua, custa cosa! ◊ Deus bos lompat a su disizu bostru! 4. fis bona cantu su mele, e como dae su fele lompes a mi rafiare! ◊ si li lompo lu lasso fritu che nie!… 5. addaghi si che ponet una cosa in conca no s'idet mai lómpidu! Traduzioni Francese arriver, parvenir, mûrir, parvenir à maturation Inglese to reach, to ripen Spagnolo llegar, madurar Italiano giùngere, pervenire, maturare Tedesco ankommen, reifen.

luchèra , nf: lughera, lugherra, luxerra Definizione istugighedhu cun ógiu e loghíngiu po allúere a fàere lughe, genia de làmpana; lughe etotu Sinonimi e contrari candeba, lutzera / luche 2. lugheras rujas intrant dae sa fentana: no ant a èssere cosa mala? Etimo ltn. lucerna Traduzioni Francese lampe à huile Inglese oil lamp Spagnolo candil Italiano lucèrna Tedesco Öllampe.

malaggàna , nf, avb Definizione genia de tréulu de s'istògomo, ma mescamente mancamentu de gana, o gana contrària de fàere calecuna cosa / a m., de m. = contr'a sa volontade, chentza ndh'àere gana Sinonimi e contrari agrúngiu, ganamala, isvilimentu / malaboza 2. puru de malaggana, si ponit in camminu e bandat a sa bidha acanta a circai unu gopai Etimo srd. Traduzioni Francese à contrecœur Inglese unwillingly Spagnolo de mala gana, a regañadientes Italiano malvolentièri Tedesco ungern, widerwillig.

mammaíta , nf Definizione erba de agúgias, de agullas, de puntzas, aguzas de santu Giuanne, genia de erba chi bogat unu frore chi candho iscutulat sa fògia abbarrat puntudu paret unu ciou Sinonimi e contrari arrelògius, elbavulcheta, frochitedhas, miminita Terminologia scientifica rba, Erodium cicutarium Traduzioni Francese herbe à aiguilles Inglese stork's-bill Spagnolo alfiler Italiano èrba cicutària Tedesco Reiherschnabel.

mancài 1 , vrb: ammancai, mancare Definizione bènnere mancu, pèrdere, su dhue àere mancàntzia, farta, su no dhue èssere o èssere pagu de is cosas (aus. èssere, o fintzes àere si su sugetu de su vrb. no est precisu); fàere a mancu, fàere mancàntzias, cosas malas o chi no andhant bene mescamente contras a un'avertimentu o una régula (aus. àere) Sinonimi e contrari afaltai, miminare, scimai / istramancai | ctr. bundhare, crèschere, èssere, subercai Frasi s'iscuta chi so mancadu mi ch'est pigadu su late in su fogu ◊ sunt duas dies chi mi mancat su bestiàmine ◊ mi est mancadu custu traste: bidu mi l'as? ◊ li sunt mancadas sas fortzas ◊ a cancu cumpàngiu no fiant mancadas is iscrocorigaduras ◊ males za no ndhe mancat a neune ◊ in custu tretu, de intúnigu che ndhe cheret àteru: comente colo sa riga si bidet chi bi ndhe mancat ◊ nos at mancadu cosa dae domo ◊ mi at mancadu bestiàmine ◊ mi sunt mancadas sas berbeghes ◊ de brabeis e angionis no ndi at mancau prus 2. ei, no apo a mancare de fàghere su chi naras tue!…◊ no as mancadu de fàghere sa faina: lampu!… mandronatzu! ◊ atrus no iant mancau de nai cancu fuedhu in prus ◊ ndh'at contau de fatos in ca fut in Iugoslàvia!… ma ci no est mortu pagu dh'at mancau 3. mamma mia, perdònami si calchi borta apo mancadu ◊ sa curpa est sa tua ca as mancadu tue ◊ si apu mancau sèndiri pipia bollu èssi perdonara ◊ nàrami in ite apo mancadu pro meritare tanta pena! Cognomi e Proverbi prb: chie no mancat no est nàschidu Etimo itl. Traduzioni Francese manquer, faire défaut, commencer à manquer Inglese to be lacking Spagnolo carecer, faltar Italiano difettare, mancare, scarseggiare Tedesco mangeln, knapp sein.

maretàre , vrb: ammaretae, maretzai Definizione mòvere che is undhas de su mare Sinonimi e contrari marugliai Frasi su trigu est maretendhe ◊ bido sos fiores maretados ◊ maju bellu in sos campos laorados maretendhe presentat su laore Traduzioni Francese flotter, il y a eu de la tempête ou la tempête a fait rage (v. imp.) Inglese to be wavy Spagnolo olear, encresparse Italiano fluttuare, mareggiare Tedesco wogen.

marrósu , agt Definizione chi portat dentímine bellu, dentes bellas, bonas / gatu m. = batu areste; tilipirche m. = genia de pibitziri mannu chi portat is cambas longas a serracu Frasi beni, mucitu marrosu, e papadindhedhu! Cognomi e Proverbi smb: Marrosu Etimo srd. Traduzioni Francese qui a une belle denture Inglese the one who has good teeth Spagnolo que tiene una buena dentadura Italiano che ha dentatura buòna Tedesco ein gesundes schönes Gebiß besitzend.

martinicàre , vrb Definizione bèndhere o comporare a martinica (e aprofitandho puru de s'apretu) Sinonimi e contrari aggangae, aggrangugliare, aggangulitare, apuligare, atuduxare, strossai, studugai Frasi sa zente in tempus de gherra fit totu martinichendhe a bétia apare ◊ issu at martinicau ca sa cosa fiat cara meda Etimo srd. Traduzioni Francese prêter à usure Inglese to practice usury Spagnolo prestar con usura Italiano fare strozzinàggio Tedesco wuchern.

medràre , vrb Definizione mediare in is maneras de fàere, in su cumportamentu, callai a cerbedhu, imparare a èssere méngius Sinonimi e contrari afrenai, arregulai, insabiai, medrire, moderai Etimo spn. medrar Traduzioni Francese s'assagir, revenir à la raison Inglese to recover one's wits Spagnolo sentar la cabeza Italiano rinsavire Tedesco wieder vernünftig werden.

mentàspru, mentàstru, mentàstu , nm Definizione duas calidades de amenta Sinonimi e contrari mentaresti / mentoni Terminologia scientifica rbc, Mentha aquatica, M. suaveolens Etimo ltn. mentastrum Traduzioni Francese menthe à feuilles rondes Inglese bergamot mint Spagnolo mastranzo Italiano mentastro, ménta selvàtica Tedesco Wasserminze, Rundblättrige Minze.

«« Cerca di nuovo