Ditzionàriu in línia
de sa limba e de sa cultura sarda

addeléntu , nm Synonyms e antonyms aembru, inginnu, talentu Sentences issa fit ispantada dae s’addelentu de sos meres de domo in totu su chi faghiant Translations French esprit, talent English talent Spanish genio, talento Italian ingégno German Verstand.

aléntu , nm: alientu, allentu 1 Definition fortza prus che àteru de s'ànimu; s'ària chi andhat a e torrat de is prumones / pèrdiri s'alientu = isalidare pro currera, tropu pelea leada impresse, ma fintzas pèrdere su tinu Synonyms e antonyms àbidu, alenu, àlinu 1, coragi, foltza, piogu 1 / sentidu Sentences li est torrau s'alentu ◊ sa limba zuchet sos alentos de sos mannos ◊ su disprexeri mi ndi at pigau is alientus ◊ un'iscarrociada de cosa a conca, bis ca dhi torrat is allentus, a su macu! ◊ cuss'abba at torrau s'alientu a is massajos e a is pastores 2. no currit ispera ne alientu de bentu, no s'intendit súlidu 3. a s'ómini mellus de su mundu puru podit acuntèssiri de pèrdiri s'alientu ◊ dhu naras po mi fai inchietai o ses perdendi is allentus? Etymon spn. Translations French esprit, cœur, souffle English hearh, courage, breath Spanish aliento Italian ànimo, respiro German Mut, Atem.

àminu , nm: ànimu Definition sa fortza, sa volontade chi unu si sentit de àere aintru Synonyms e antonyms coragi Idioms csn: dare ànimos bonos (de una cosa o chistione) = fai isperai bèni, donai abetu bellu; tènnere ànimos bonos, ànimu bellu = isperai bèni; bestire à. a unu = pònnere ànimu, animare, dare corazu; batire s'à. a pitu ’e dentes = fai arrennegai meda; Deus ndh'apat s'à. de… = ndhe tenzat piedade; àere in à. de…, chi… = tènniri s'idea, s'intentzioni de…, pentzai chi…; àere in à. una cosa = arregordai una cosa, portaidha in menti; èssiri de pagu à. = birgonzosu, timiditu Sentences ànimu, patriotos, a che catzare sos Frantzesos! ◊ si ti abbastat s'ànimu beni a mi tocare! ◊ - E gopai it'ànimu tenit? - Ànimu de cuadhu in fossu! ◊ no mi bastat s'ànimu chi ti conte cussu ◊ in cussu tempus de supuzu políticu, su tropu ànimu at traitu a Méliu (G.Piga) 2. fit agguantandhe ca su frade li daiat ànimos bonos ◊ sos dutores mi ant dadu ànimos bonos chi tiat sanare ◊ ndhe tenzo bonos ànimos de bi resèssere ◊ apo in ànimu chi totu mi andhet bene 3. pro li bestire ànimu lu bantabat ◊ totu custu cunsertu mi batiat s'ànimu a pitu de dentes! (G.Ruju) 4. no nos dades manc'unu sodhu: Deus ndh'apat s'ànimu de su coghedhiu bostru! 5. apo in ànimu sas peràulas chi mi at nadu Etymon itl. Translations French esprit, cœur English courage Spanish ánimo Italian ànimo German Seele, Mut.

búndhu , nm: búniu Definition ànima o fortza mala chi unu podet portare in corpus, dimóniu; genia de idea, de pentzamentu malu, de gana forte Synonyms e antonyms brusore, bundhone, codiedhu, coedhu, diàbulu, mentzitissu Idioms csn: pònnere b. in conca = fàghere irbariare, dilliriare; nighedhu che b. = niedhu deretu, píghidu; ponner bundhu a ccn. = fintzas pònnere imprastu, cuntentare, ponner fatu Sentences cussa fémina faghiat sa majarza, ca nachi zughiat bundhos ◊ che bardófula si zirat in tundhu che puntu de un'irribiu o chi in corpus aeret zutu bundhu ◊ fúilas sas profertas de su bundhu! ◊ su preigadore fit nighedhu chi pariat unu bundhu ◊ ih, chi t'intrighint is búnius: tui ses?! 2. sa chi li mintet bundhu in su crevedhu est su cadone chin sa ligadorza ◊ presumidos che tue in custu mundhu mai ndh'apo connotu sentza bundhu! 3. e no lu contes su chi as fatu a proa: s'istadu fit a ponner bundhu a tie t'aia dadu una proendha noa! (A.Frau) Etymon ltn. ("immundus" paret menzus de "vagabundus": in srd. "munnedha, bunnedha" che àteras peràula) Translations French esprit malin English evil spirit Spanish diablo Italian spìrito maligno, demònio German Unhold.

contramessèmpre , avb, nm Definition contras mi est sempre: chie est sèmpere a s'imbesse, contràriu a totu / essire, faedhare a c.; èssere che tiu Contramessempre Etymon ltn. (peccatum meum) contra me est semper Translations French contrairement, esprit de contradiction English contrarily Spanish al contrario, contreras Italian contrariaménte, Bastian contràrio German entgegen, Besserwisser.

ingéniu , nm: inzéniu Definition capacidade de fàere sa faina fintzes candho no est fàcile, faendho a manera de bínchere is dificurtades fintzes imbentandho cosas noas Synonyms e antonyms abbilesa, abbrétiu, arxéntziu, talentu Idioms csn: atziada de ingéniu = pessada bella, bona; èssere o fàghere cosa a inzéniu = èssiri trabballosu, difícili a fai, a inzotu; èssere de inzéniu = tènniri capacidadis, abbilesa de fai is cosas, èssiri bellu a imbentai, inginnosu 2. est a inzéniu a fàghere cussu triballu, ca no bi at mancu logu de si poder mòere Translations French esprit, intelligence English genius Spanish ingenio Italian ingégno German Begabung.

ingínnu , nm Definition capacidade de fàere, de imbentare; cosa imbentada (e fintzes cosa chi si faet a ingannia); genia de ingestu chi si faet cun sa cara Synonyms e antonyms addelentu, aembru, arxéntziu, ingéniu / imbentu, ingànniu / ingestu Sentences a donniunu dh'iat donau unu tanti de dinai segundu s'inginnu suu 2. tui ses maistu de cogliunus e inginnus (F.Onnis)◊ mamma mia bona, ita est custu inginnu?! 3. sa cara tua ammostat unu dolori mannu: s'inginnu chi ti atrótiat iscóviat su chi serras in su coru Etymon ctl. enginy Translations French esprit, talent, engin English talent, device Spanish ingenio Italian ingégno, ordigno German Begabung, Gerät.

ispíridu , nm: ispíritu, spíritu Definition un'èssere immateriale pentzau coment'e is méngius capacidades; sa parte trans materiale de su cristianu: pl. si narat fintzes in su sensu de ànimas malas, bundhos; si narat de s'àrculu; in calecunu logu est su calagasu o mariposa / Ispíridu Santu = sa de tres Personas de sa Divinidade segundhu sa fide cristiana; ispírit'e ou = ovu abbatatu, s'oidedhu abbatadu cun túcaru fintzas a lu sòrbere Synonyms e antonyms ànima / àrculu Sentences s'ispíritu chi a totu lughe dada est pro sos Sardos guida sigura che faru luminosu in sa notada ◊ custu fit unu preíderu chi teniat su podere de che bogare sos ispíritos 2. su cristianu est batiau in nòmini de su Babbu, de su Fillu e de s’Ispíridu Santu 3. li dabat sa parte de cada disizu, fintzas azicu de ispíritu de obu chi fachiat pro s'irmurzare Translations French esprit, âme English spirit Spanish espíritu Italian spìrito German Geist.

mènte , nf: menti Definition sa capacidade chi su cristianu tenet de ammentare, arregodare, ischire, cunsiderare e cumprèndhere is cosas, sa capacidade de pentzare, de si abbàlere de totu is atuamentos: a logos est sa parte de ananti de sa conca in artu, is crebedhos, su fronte Synonyms e antonyms conca, carbedhu, memória Idioms csn: is mentis = sos mermos, su nasu in artu in s'oru de cherbedhos (ma a logos sunt sos costazos de sa fronte); èssiri tapau a mentis = portai is mentis tapadas, èssere cun su nasu tupadu, refriadu; m. flaca = ch'iscarescit totu, itl. memòria làbile; essire una cosa de m., passai de m. = iscarèsciri; bènnere o torrare una cosa in m. = arregordai; pònnere m. (a unu) = fai su chi narat unu, fintzas creiridhu; pònniri a menti = dare tentu, contivizare; àere in mente, tènniri a menti = ammentare, arregordai; ischire una cosa a mente, de mente = a memória; sas mentes chi tenia!… = ma càstia, dh'arregordamu, ma mi seu iscarésciu etotu! (dispraxeri po cosa iscaréscia); rúere a mentes in segus = arrúiri a palas a terra; èssere de mentes fines = èssiri àbbili meda a cumprèndiri is cosas, a pentzai a fundu; èssere cun sa mente presa = no arrennèsciri a cumprèndiri, a si acatai; èssere a mente tua, sua = èssiri (nau de tui, de issu) in sèi, pentzendi a menti sana; cumprènnere a mente mea, tua, sua = cumprèndhere chentza chi una cosa mi/ti/bi l'atuet àtere Sentences sa mente arresonanno bene l'usa, che persone chi at firmu su sentidu ◊ sa mente mia mi ant ocupadu cun préigas isparos e parlatas 2. est unu chi no intennet fracos perunos ca giuchet sas mentes sicas ◊ subra sas mentes divinas pro piús brulla, mofa e festa ponent corona de ispinas 3. custa cosa mi l'iscrio, no siat chi mi fuat dae mente ◊ mih, fizu meu, pone mente a sas peràulas chi ti naro! ◊ a pones mente a tia Gavina e ti chircas muzere? ◊ chi poneiais in menti a is fuedhus mius iais a èssi discípulus e amigus ◊ dhis at fatu imparai sa letzioni a menti po fai sa cummédia ◊ mi est essidu de mente de ispampinare sa gianna de su frundhagu ◊ cun sa mente presa, no mi ammento chi in cussa crésia no narant prus missa dae meda ◊ est chi no ses a mente tua e mi tocat a èssere bona cun tegus, sinono ti tia unfrare sa fàcia a ciafos!◊ aio cumintzatu a cumprènnere cussos contos a mente mea ◊ no l'apo in mente ite mi as nadu deris!◊ no ndh'apo im mente chie mi l'at nadu Etymon ltn. mente(m) Translations French esprit English mind Spanish mente Italian ménte German Verstand.

trullío , nm: turrio Definition ànima mala, dimóniu; bentu muimui, bentu chi si movet a molinadas: dhu narant fintzes po nàrrere nisciunus / anca ti cíciat trullio! = frastimu: chi su dimóniu ti setzat a cuadhu!, chi ti ndhe pighent is dimónios! Synonyms e antonyms bulione Sentences in sas costeras su sole brincaiat che trullio imbreacu dae un'ala a s'àtera (M.Dui)◊ est gherranne a chitu partitu chin trullios minutos malos a ammasetare 2. andhet innorommala s'iscuru, su sole che imbergat sas nues chin su trulliu de sa morte! (G.Piga)◊ lis fit parada in dainantis sa pupa de unu carru, che pantarma issiu dae su trulliu de abba e bentu in cussu bortaidie Translations French esprit malin English evil spirit Spanish espíritu maligno Italian spìrito maligno German böse Geister.