A | B | C | D | E | F | G | H | I | J | L | M | N | O | P | R | S | T | TZ | U | V | X | Z

Z, z , nf: (zeta) Definition sa de binti duas líteras de s'alfabbeto /z/ in DitzLcs. est sèmpere posta po su sonu africau dentale sonoru [ʣ] chi si faet bogandho sa boghe a zúmiu in mesu de is dentes, a barras caladas e a buca aperta, cun sa punta de sa limba acanta a sa essia (comente naraus in is foedhos azudu, boza, fizu, mazu, miza, mezu, ozu, paza, vizília, zoza, zúmiu), de iscríere sèmpere a sola aintru de foedhu po su bonu motivu chi, distintu e iscritu cun digramma /tz/ su matessi sonu africau dentale ma surdu, no serbit a pònnere una dópia zeta po custu sonoru. A/c. candho sa /z/ arresurtat in cuménciu de foedhu e apustis de foedhu acabbau cun vocale podet cambiare sonu a /j/ (mesa cunsonante o aprossimante palatale): sa zaga = nr. sajàga, sa zanna = sajànna, su zogu = sujógu, su zú = sujú, su zuncu = sujúncu, e totu deosi (ma dhue at logos chi narant "sazàga", "sazànna", "suzú" e totu deasi) e in foedhos deosi de àtera foedhada narant su matessi foedhu cun /g/ africada in cuménciu (giaga, gianna, giogu, giú, giuncu) e cun sa matessi posibbilidade de muda de sa /g/. Ma no est in totu is foedhos chi faeus custu cambiamentu de sonu: es. in sa ziminera naraus "saziminèra" (e "sagiminèra", ca in àtera variante dhi podet currespòndhere /c/, /tz/: ceminera, tziminea, geminera), e deasi etotu su ziru, unu ziru dhu narant in totue "suzíru, unuzíru". Atentzione, a dónnia modu, e innanti de totu, a su chi paret e a su chi est vocale: sa prep. a e sa cng. e, fintzes si parent solu una vocale, portaiant però una cunsonante chi no pronunciaus e ne iscrieus prus e no lassant fàere su cambiamentu de sonu de sa /z–/ a /j/ e po cussu naraus a cara a zanna = nr. azànna, preíderos e zàganos = nr. ezàganos, faina e zogu = nr. faina ezógu e su matessi arresurtat cun sa prep. che (in is paragones), is avérbios de nega ne/ni e no e sa prep. tra chi acabbaiant totus in cunsonante (latinu quo+et, nec, non, trans, e deasi ac, ad, aut chi funt essios totus a, e sa congiuntzione et chi est essia e). A propositu de custu cambiamentu de sonu de sa /z–/ a /j/ est craru chi, che a is àteras cunsonantes mudòngias, no si depet pònnere in s'iscritura: es. pro èssere chi sa zanna dhu pronunciaus "sajànna" no est de iscríere "janna", ma sèmpere zanna! Un'àteru piessignu de pònnere in contu est chi sa /z/ sonora podet currespòndhere cun àteras cunsonantes in su matessi foedhu de àteras variantes po cumprèndhere chi narant su matessi significau: cun sa /g/ africada (es. giaga/zaga, giassu/zassu, gerda/zerda, giogu/zogu, giuali/zuale, agiudu/azudu, fògia/foza, ógiu/ozu, pàgia/paza, tàgiu/tazu), o fintzes cun su sonu longu laterale alveolare /ll/ (solu in mesu de foedhu: es. allu/azu, bolla/boza, fillu/fizu, folla/foza, lillu/lizu, lullu/lozu, ollu/ozu, palla/paza, tallu/tazu).

za , avb: cei, gé*, zae, zai Definition foedhu impreau meda po giare prus fortza a su chi si narat, po dha giare coment'e cosa segura; s'impreat, pagu, fintzes cun su significau de s'itl. già (tempus passau)/ zae chi… = andhe chi…, sigomente… Sentences za bi andho, ista seguru! ◊ sa domo za est tenta contu, candho bi est sa mere! ◊ li ses nendhe cosa ma za andhat bene su chi est faghindhe ◊ za liu naro! ◊ bae, za ses andhandhe bene! ◊ za lu fato ◊ tantu za ndhe faghes, de cosa!…◊ bonu za paret! ◊ a èssere za bi est, ma no si ndhe podet tocare ◊ bellu za est bellu, ma no est su nostru ◊ custu za nono! 2. lu tenzo zai totu fatu Translations French déjà English already Spanish ya Italian già German schon.

zabbadéu , agt, nm Definition unu chi no tenet abbilesa Synonyms e antonyms cartzellete, casticau, indelvesu, isbitriadu Sentences cussu zabbadeu no est capassu a fari nudha! (G.Mura)

zàca , nf: giaca* Definition genia de bestimentu de codhos a mesania (prus che àteru de ómine, a bestire in pitzu) Synonyms e antonyms ciancheta.

zàca 1 , nf: giaga*, zaga Definition genia de serru de fora, geca a costallas (a traessas); in is carros, sa gerda o costana curtza (po carrare cosa prus grae)/ min. zaghita Synonyms e antonyms arrècia, eca.

zacanía , nf Definition su èssere o fàere su zàganu, su sagrestanu, faina de is sagrestanos Etymon srd.

zàcanu , nm: ciàganu, giàcanu*, zàganu Definition chie, prus che àteru piciochedhu ma fintzes unu mannu, atendhet a su preide naendho sa Missa o a fàere misciones e fainas de crésia Synonyms e antonyms dreghestanu, monaghile, monasígliu, sagrestanu Sentences pride Lovicu istabat puntorjandhe su zàcanu pro fàchere impresse Translations French sacristain English sacristan Spanish sacristán Italian sacrista, sagrestano German Sakristan.

zacaradúra , nf: giagaradura*, zagaradura Definition su zacarare; su èssere giagaraos / fàghere a zagaradura = impresse meda, tropu, coment'e chi unu portet canes aifatu, cun movimentu a cropos e impresse a sa sighia Synonyms e antonyms agiàgaru, isuliadura, salarzadura, salarzu Sentences sas berbeghes no las les a zagaradura, no lis fetat male! ◊ sa cosa no si faghet a zagaradura, ca essit male Translations French agitation soudaine English deep and sudden anxiety Spanish agitación repentina Italian agitazióne fòrte, improvvisa German Erregung.

zacaràre , vrb: giagarare*, zagarare Definition bogare a fora o fàere fuire de mala manera, fuire, pigare a s'ingrundha a cúrrere, a fàere Synonyms e antonyms assulurgiare, giarigare, ispabuciare, isvalostiare, salargiare, stagiai, ussiare | ctr. asseliai, batire, cramare Sentences parides timinne e zagaranne feras, totus a boghes postas ◊ si no mi l'agabbas, oe ti zàgaro! ◊ si zàcarant sas pudhas, sos animales fachendhe dannu Translations French faire fuir English to stir violently Spanish agitar, ahuyentar, echar a correr Italian esagitare, far scappare German weglaufen lassen.

zacarínu , avb Definition zacarare, zàcaru: picare a z. = a giagaradura, in su sensu de pigare de mala manera a ccn., a salarzadura, faendhodhi dannu puru Etymon srd.

zàcru , nm Definition a logos, pinzos de su costúmene de sa fémina de bestire che unu cropete, chentza màniga Sentences su zacru est unu pinzu sena mànicas chi benit mentitu supra de su curitu.

zàe za

zafíru , nm Definition ispétzia de gemma, pedra bella, pretziada, de colore asulu cotu.

zàga zàca 1

zàganu zàcanu

zagaràda , nf Definition su zagarare Synonyms e antonyms inchirriada, salarzada, supuzada / istratallada | ctr. asseliada, asserenada Etymon srd.

zagaradúra zacaradúra

zagaràre zacaràre

zàgaru , nm: agiàgaru, giàgaru* Definition unu fàere coment'e de giagaraos, airadu, impressiu, currendho, impentzamentaos meda; chie (mescamente cane) andhat a giagarare, a ndhe pesare sa fera o àteru animale Synonyms e antonyms pessamentu, salarzu.

zaghinàu , agt Definition nau de matas, de naes o cambu, chi est furriau conc'a terra a puntas pendhendho de su gàrrigu de frutu chi portat Sentences sas olias portant sas naes zaghinadas de sa carrighera, ocannu.