apeitàda , nf: apetzicada Definitzione
posta de pei, su sinnale o arrastu chi abbarrat in terra comente si ponent is peis mescamente in logu ue prus si podet bíere
Sinònimos e contràrios
apeicu,
peada
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
empreinte
Ingresu
footprint
Ispagnolu
huella
Italianu
imprónta di piède,
di scarpa
Tedescu
Spur.
arràsta , nf, nm: arràstiu,
arrastru,
arrastu,
rasta Definitzione
sa capacidade de ndhe bodhire is fragos cun su nasu; fragu, ma fintzes singiale, òpera o cosa chi abbarrat de comente si passat o s'istat in su logu, in sa vida; fintzes singiale de is cropos chi abbarrat in sa carre, de postas de pei o àteru deasi
Sinònimos e contràrios
abbentada,
fiacu 1,
frusa
/
arrancu
/
addromu,
arrestallu,
frata,
ilmina,
peada,
trata
/
iscringada
Maneras de nàrrere
csn:
essiri de s'arrastu, foras de s'arrastu = essíreche fora de su chistionu, de s'argumentu; s'arrastu de sa pedhe = pedhutu, arroghedhu de petza chi abarrat atacau a sa pedhi comenti si ndi tirat iscroxendi un'animali
Frases
no at lassau mancu arrasta ◊ fatzais arrastu de marxani! ◊ s'arrastu de sa peta arrustindhe ch'essit atesu ◊ margiani portat càrigas finis po s'arrastu ◊ si nci ant fatu mangiucu, dhu connòsciu de s'arrastu
2.
ancu fatat un'abba chi sa capra lesset s'arrastu in sa pranedha! ◊ me is bias dhoi fiant is arrastus de is lamonis de carru ◊ a pè cun sas iscarpas bullitadas, bi fit s'arrastu in donzi caminera (A.Liori)◊ passendi no lassat arrastu mancu in s'arena
3.
s'ómini si depit istreletzai de is àterus, deghinò no lassat arrastu de sa vida sua ◊ no lassat arrasta, che a su bentu passanne subra de su màrmaru ◊ ant agatau grutonis cun arrastus de genti bívia in simanas antigas ◊ sunt andaus avatu de s'arrastu ma no ant agatau su tallu
4.
aciotendidhu, dónnia corpu lassàt un'arrastu arrúbiu ◊ in s'arena dhoi at arrastu de peis ispollincus
5.
at cummentzau bèni a chistionai, ma apustis nc'est essiu de s'arrastu ◊ guai a dhi narri s'annomíngiu ca nci essiat luegu foras de arrastu
Tradutziones
Frantzesu
flair,
trace
Ingresu
track,
scent
Ispagnolu
olfato,
husmo,
rastro
Italianu
odorato,
fiuto,
órma,
imprónta,
tràccia
Tedescu
Geruchssinn,
Witterung,
Spur.
atratàre , vrb Definitzione
pigare sa trata, s'ormina, s’arrastu de animales o àteru chi at passau
Sinònimos e contràrios
arrastai,
atrataritzare,
orminare,
ormizare,
trateare
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
suivre à la trace
Ingresu
to follow in s.o.'s tracks
Ispagnolu
rastrear
Italianu
cercare seguendo le tràcce
Tedescu
jds. Spur verfolgen.
frúsa , nf: afrusa Sinònimos e contràrios
arrasta,
ilmina,
trata
Frases
su cani fragat sa frusa de su lèpuri ◊ candu eus muntuau eus pérdiu unu crabu ma at sorigau sa frusa e aproillau est a solu duas dis apustis
Tradutziones
Frantzesu
odorat,
flair
Ingresu
scent
Ispagnolu
olfato
Italianu
fiuto
Tedescu
Geruch,
Spur.
ilmína , nf: immina 1,
irmina,
olmina*,
urmina Definitzione
s’arrastu chi abbarrat in terra coment’e singiale chi at passau gente o animales, o fintzes cosa chi orruet a terra comente si andhat o si passat
Sinònimos e contràrios
addromu,
apeicu,
arrasta,
arrestallu,
frata,
frusa,
iltiga,
peada,
peita,
peuta,
trata
Frases
s'immina frisca de sos pes umanos giughes ancora crara, o Luna
Tradutziones
Frantzesu
trace
Ingresu
footprint,
track
Ispagnolu
huella
Italianu
órma,
tràccia
Tedescu
Spur.
iltíga , nf: istiga Definitzione
su singiale chi abbarrat (pruschetotu in terra) de comente at passau ccn. o ccn. cosa; totu su chi abbarrat de su chi at fatu sa gente in is tempos passaos
Sinònimos e contràrios
apeicu,
ilmina,
sémida
Frases
as lassadu sas istigas in su caminu ◊ sos carros ant lassadu istigas de paza ◊ at sighidu s'istiga de s'ebba ◊ as caminadu subra de s'abba ma su pè tuo no bi at lassadu istiga
2.
sunt chirchendhe sas istigas de sos nuraghes ◊ tripiadu mi as pro chimbant'annos ponzendhe fatu a s'istiga de sos mannos! (M.Dore)◊ sighi s'istiga de s'arte! ◊ ue passas tue lassas istigas de amore ◊ inue est passadu, Pedru at lassadu istiga luminosa de sas préigas suas ◊ si no coitat, de a nois no ndhe agatat ne umbra e ne istiga!
Ètimu
crsn.
vistiga
Tradutziones
Frantzesu
trace,
empreinte,
vestiges
Ingresu
footmark,
vestige
Ispagnolu
huella,
vestigio
Italianu
tràccia,
órma,
vestígia
Tedescu
Spur.
iscóbiu , nm: iscóviu,
scóviu Definitzione
su iscobiare; css. cosa chi ndhe inditet o siat singiale de un'àtera
Sinònimos e contràrios
irmendhu,
indíscia,
uspile
Frases
iscóbiu nos fatesit de s'ingannu
2.
sighendhe a custu puntu inoghe no che restat iscóbiu de ae ◊ de su chi ant fatu bi ant lassadu s'iscóbiu ◊ bi est abbarradu s'iscóbiu de comente bi ant fatu cosa ◊ innantis o apustis custa cosa at a essiri a iscóviu!
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
empreinte
Ingresu
trace
Ispagnolu
huella,
señal
Italianu
tràccia,
rèsto
Tedescu
Spur,
Rest.
màcru , nm: malcu,
marcu Definitzione
tretu de diferente colore, fintzes su singiale, genia de cosidura chi abbarrat de una segada, de una freadura in sa carre
Sinònimos e contràrios
frincu,
leidora,
libidore,
lidigori,
pistadura,
sambellutau
Frases
acantu arribbant, cussus peis lassant sempri unu bellu marcu biaitu ◊ chin sos ocros at sichitu sos macros biancos de sas erveches in turvontzu ◊ su sole de martu ponet marcu
Sambenados e Provèrbios
smb:
Marcu, Marcus
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
marque,
signe,
trace,
plaque,
tache
Ingresu
stain,
mark
Ispagnolu
marca,
mancha
Italianu
màrchio,
ségno,
imprónta,
chiazza
Tedescu
Zeichen,
Marke,
Spur,
Fleck,
Mal,
Striemen.
òedi! , iscl Definitzione
oe + ti (oi, como + a tie: s'acentu, mescamente candho su foedhu est nau a solu, podet orrúere fintzes a úrtimu): bah!…, nudha!…, mancu pro sonnu!, nono!
Frases
- Abbàida sa peta, chi depet èssere cota! - Oedí!… Mancu a ndhe montovare! ◊ - Fatu azis? - òedi fatu: totu a fàghere est! ◊ - Bidu l'as, a Pedru, recuendhe? - Oedí!…
Tradutziones
Frantzesu
mais non!
Ingresu
of course not
Ispagnolu
¡qué va!,
¡anda!
Italianu
macchè!
Tedescu
keine Spur.
olmína, olmínu , nf, nm: ilmina,
olminu,
ormina,
urmina Definitzione
s'arrastu chi abbarrat in terra coment'e singiale chi at passau gente o animales, o fintzes cosa chi orruet a terra comente si andhat o si passat; s'arrancu chi lassat su lèpere comente passat / andhare a ormina = andendi e lassendi arrestallus, andendi e perdendi sa cosa chi si portat
Sinònimos e contràrios
addromu,
apeicu,
arrasta,
arrestallu,
frata,
iltiga,
peada,
peita,
peuta,
trata
Frases
s'abe e sa mariposa ant sighidu onzuna s'olminu sou ◊ l'ant connotu a s'ormina chie fit su chi est intradu a furare
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
trace
Ingresu
track,
trail,
footprint
Ispagnolu
huella
Italianu
órma
Tedescu
Spur.
pacubbène! , iscl, nm: pagubbene Definitzione
genia de foedhu po nàrrere chi sa cosa o chistione no est deasi comente est naendho s'àteru o chi no faet, no andhat bene, chi si pentzat cosa in contràriu o àteru, nau fintzes, e meda, a làstima: no est gai!, mancu pro sonnu!, ita mi circas?!, ma bai! (a/c. dhu podet nàrrere fintzes una matessi persona in su chistionu); coment'e númene si narat de unu mortu, de unu malevadadu / pagubbene meu, tou, sou, e àteru = ite mi siat su bene meu, tou, sou!, e àteru
Sinònimos e contràrios
paguenedhu
/
beadu
Frases
- A benis a sa festa? - Pagubbene! ◊ lis pariat de resessire a si difèndhere, ma pacubbene issoro! ◊ pacubbene tuo: no ischis su chi at promítiu Deus a chie dat e a chie azudat! ◊ ite apo a regalare, pacubbene: so póveru! ◊ - A bi ndh'at de pane in sa càssia? - Pagubbene! ◊ a nosi pasare pacubbene: nosi pasaiamus peri pacu! ◊ pacubbene tuo, no at a acudire mancu a s'intzipriare chi picas cussa a muzere! ◊ pacubbene meu: fipo tzopu, isarchilatu!
2.
luego si l'abbiant sos ammunestos de su pagubbene de sa mama (G.Addis)◊ sa pacubbene s'aiat cojubau un'ominedhu tropu aggarrau! ◊ finiu s'ispetàculu, cussos pacubbenes colabant su gapedhu in chirca de carchi sodhu
Tradutziones
Frantzesu
mais non! hélas!
Ingresu
alas,
of course not
Ispagnolu
¡qué va!,
¡anda!
Italianu
macchè,
ahimè
Tedescu
keine Spur,
ach was.
peàda , nf Definitzione
posta de pei, su singiale chi abbarrat mescamente in terra de comente dhue at passau ccn. / sighiri is peadas de unu = pònnereli fatu, fintzas chircare de fàghere a sa matessi manera de acordu cun sas ideas suas
Sinònimos e contràrios
addromu,
apeicu,
arrasta,
arrestallu,
frata,
ilmina,
pedutu,
peita,
trata
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
empreinte
Ingresu
footprint
Ispagnolu
huella
Italianu
órma
Tedescu
Spur.
sémida , nf: sémita Definitzione
passadórgiu, genia de camminu; singiale lassau o abbarrau de calecuna cosa, fintzes sa spétzia o mota de comente unu si sentit in s'ànimu
Sinònimos e contràrios
àndara,
andhamenta,
caminu,
guturinu,
mòri
/
apeicu,
ilmina,
iltiga,
indíscia,
ségiu,
signale,
sinzolu
Frases
agato sémidas de tràvigu ◊ sa frommija andhendhe e torrendhe a su frommijalzu faghet sas sémidas ◊ atraessamus sa sémida olvidada ◊ medas intrant traitos in cussas sémidas chi giughent a sa ruina ◊ siazis veneitos e fatatos sichinne sa sémita de sos mannos!
2.
oras oras li pompiabat sa cara in s'isperàntzia de li bíere sémidas de bida ◊ l'ant buscadu in dogni logu, ma de su marroculone no ndh'esistiat sémida ◊ sas sémidas de su fumu si che andhant cun su bentu
Ètimu
ltn.
semita
Tradutziones
Frantzesu
sentier,
trace
Ingresu
path,
trace
Ispagnolu
senda,
camino,
huella
Italianu
sentièro,
tràccia
Tedescu
Pfad,
Spur.
signàle, signàli , nm: singiale,
singiali,
sinnabi,
sinnai 1,
sinnale,
sinnali,
sinzale Definitzione
css. cosa (iscritura, colore, figura, sonu o àteru) chi si ponet o faet po inditare, distínghere o giare a cumprèndhere calecuna cosa, o chi est indítziu de s'ite o chie (precisu o nono) chi dh'at fatu dipèndhere
Sinònimos e contràrios
arrastu,
indíscia,
intzínniu,
macru,
sémida,
síngia,
sinneba,
sinzolu
/
símbolu,
significu
Maneras de nàrrere
csn:
pònnere sinnale a unu = iscudiridhu tanti de dhu lassai cun ccn. guastu; is sinnalis de s'isposu = sos donos, s'oraria chi s'ómine donat a sa fémina cojendhe; po tali sinnali = po cussu motivu; s. istradales = indíssios chi si ponent in oros de istradones e carrelas, de diferentes zenias e colores, mescamente pro chie si moet in màchina; su s. de sa rughe = sa rughe chi si faghet tochèndhesi cun sa punta de sos pódhighes de sa destra in cherbedhos, in mesu de petorras, in su codhu mancu e destru, ma fintzas sos primos duos pódhighes de sa manu (sos inditziales) postos a rughe (e a gantzu) zurèndhesi
Frases
si ant fatu su sinzale de sa ruche e si sunt imbrenucadas ◊ chi no alluit est singiali malu ◊ at dau sinzale chi est galu bibu e sanu ◊ mi at fatu sinnai a mi abarrai a sa muda ◊ frebba sentza sidis: signale malu! ◊ ohi pitzinna astrada, ahi malassortada, como mi sunt prus craros sos sinzales! ◊ cun sa Cruxi, agguardada siat sa buca de mali: cun custu santu sinnali tenidha sempri segliada ◊ sinnale malu si no est torradu a como: fossis at tentu istrobbu ◊ s'arroda passendi lassat su signali ◊ is brabeis po sinnali portant is origas ispitzadas
2.
s'isposu at mandau is signalis a s'isposa
3.
de s'erba in cudha tanca no bi fit mancu su sinnale, mancu tudhu! ◊ chi no ndhe campet unu pro sinnale! ◊ mancu po sinnale bi ndhe at abbarradu! ◊ dhoi fut unu mascu incorradori e po tali sinnali, poita sèmpiri atumbada, unu corru dhi ammancàt ◊ su cómbidu o s'imbiatu sunt sinnales de comente unu càrculat s'àteru
Sambenados e Provèrbios
prb:
chini pigat e non ponit, signali dhoi lassat
Ètimu
ltn.
signale
Tradutziones
Frantzesu
signal,
symbole,
symptôme,
empreinte
Ingresu
signal,
symbol,
symptom,
mark
Ispagnolu
señal,
seña,
síntoma,
huella
Italianu
segnale,
ségno,
sìmbolo,
sìntomo,
imprónta
Tedescu
Signal,
Zeichen,
Symbol,
Symptom,
Spur.
tràsinu , nm: tràxinu Definitzione
su trasinare; fintzes sinnale, síngia chi si lassat tragandho cosa / a t. = trasinadràsina
Sinònimos e contràrios
trísinu
Frases
como no resesso a andhare mancu a tràsinu ◊ bi est su sinnale in su piúere de comente ant coladu cosa a tràxinu
Tradutziones
Frantzesu
égratignure
Ingresu
creeping
Ispagnolu
arrastre,
rastro
Italianu
strisciata
Tedescu
Kriechen,
Spur.
tràta , nf Definitzione
indítziu (es. posta de pei, sinnale de iscarpa, de peis) chi abbarrat de comente at passau gente, bestiàmene, àteru: fintzes òperas, su chi unu faet e chi abbarrat apustis suo
Sinònimos e contràrios
addromu,
arrasta,
arrestallu,
frata,
frusa,
ilmina,
peada,
peita
Maneras de nàrrere
csn:
picare sa t. = leare s'ormina, andai avatu de is arrestallus; leare sa t. a…= agatai is arrestallus fintzas a…; cane de t. = cani de cassa, tratiadore
Frases
su grodhe si connoschet a sa trata ◊ at dassau sa trata de sos pedes ◊ ti abbizas ch'in su mundhu ses colau chentza lassare trata, che nabiu (B.Filindeu)◊ si ponent in chilca, cun sos canes addainanti, sighendhe sas tratas ◊ no dassamus trata in su colare ◊ che apo leadu sa trata de su bestiàmine meu fintzas a su cuile sou
2.
ti afranzo, fizu, pro chi crescas onestu e birtudosu e lasses tratas de ómine galanu
Ètimu
ltn.
tracta
Tradutziones
Frantzesu
empreinte
Ingresu
mark
Ispagnolu
huella
Italianu
tràccia,
imprónta
Tedescu
Zeichen,
Spur.