Ditzionàriu in línia
de sa limba e de sa cultura sarda

ladària , nf Definitzione su èssere ladu, largu, nau de is cosas Sinònimos e contràrios amplària, amprioi, lalgura, largària Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu largeur, ampleur Ingresu wideness Ispagnolu amplitud Italianu ampiézza Tedescu Größe, Weite, Breite.

mannària , nf Definitzione su tanti chi est manna de misuras, una cosa; si narat fintzes po disígiu mannu Sinònimos e contràrios mannioi, mannura / spédhiu Frases s'ómine est paca cosa in sa mannària de su mundhu ◊ e toca e si presentat unu grandu cani… no fiat mannària de cani!… 2. si fiant cojaras a dixasset'annus po su spédhiu de sa coja e po sa mannària de èssi meris de domu (D.Garbati) Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu grandeur Ingresu size Ispagnolu tamaño, magnitud, grandeza Italianu grandézza Tedescu Größe.

mannèsa , nf Definitzione su tanti chi est manna una cosa; s'importu, sa mannària morale de unu o de una chistione e fintzes bàntidu, su bene chi si ndhe podet nàrrere Sinònimos e contràrios mannària Frases de tintas e de mannesa s'abe reina est piús giara de sas àteras ◊ s'idiat a levante una lugura, adhane, in su bassu firmamentu, fatu fatu andhendhe in aumentu in mannesa, in giaria e in bellura (P.Sulis) 2. l'amus a mannesa ca tue ses sintzeru e bonu ◊ su cuntzetu sou no lu negat mancu pro su martúriu, antzis l'at a mannesa e ndhe dat prou ◊ at bidu sa mannesa de Deus Tradutziones Frantzesu grandeur Ingresu size, greatness, grandeur Ispagnolu tamaño, magnitud, grandeza Italianu grandézza Tedescu Größe.

mànnu , agt, nm Definitzione chi de misura tenet meda (acumpangiandho un'àteru agt. ndhe esartat sa calidade); chi est créschiu de tempus, chi tenet annos meda e tenet prus abbiléntzia e capia; s'antzianu (o fintzes unu antepassau), chie est intrau in tempus, o fintzes de importu meda, chi cumandhat meda; chie po sa lei tenet in prenu sa responsabbilidade de su dovere e su càrrigu de is diritos / min. mannedhu, mannighedhu, mannixedhu, mannitu Sinònimos e contràrios ancianu / meda, totu / mannoi | ctr. minore, pichicu Maneras de nàrrere csn: donnu m. = mannoi, ajaju, mannedhu, su babbu de su babbu, su babbu de sa mama; grandu m. = mannu mannu; a mannu = candu tenit annus meda; avb.: caminare mannu mannu (nendhe a sa criadura)= iscapai a pei, andai istrantaxu, a solu; mannu debbadas = mannu de carena e de annos, ma chentza cabu, chentza zudíssiu, cun fàghere de criaduras; fai su mannu = pàrreresi mannu, faghere coment'e chi siat mannu; fàgheresi mannu = creirisí meda; frade mannu, sorre manna = de is fradis, de is sorris, su prus mannu; ispaporicau, iscréditu, dispiàchidu, fàtzile (pps., agt) mannu = meda; fàghere o sestare in mannu = pentzai de fai cosas mannas, a meda; èssere die mannu = die arta, fatu die de ora meda; ortaedie mannu = agiummai iscurighendi; iscuricau, arbéschiu mannu = iscurigadu dae meda, fatu die dae meda; atesu mannu = atesu meda; die manna cun die = totaganta die; tènneresi mannu de…= pessàresi de importu; cosas mannas = cosa meda, de importu mannu, de valore (cun ironia, cosa de nudha, de perunu importu, nudha puru); terra manna = continente Frases cust'àrbure manna betat unu càmiu de linna ◊ no isciu cantu fiat mannu s’ortu suu ◊ unu polatu est una domo manna meda ◊ in sa crésia manna bi cabet mesa bidha ◊ sa morte a boghe manna apo a giamare ◊ su prus fuste mannu leo e ti pisto! 2. a lu bídere mannu e bonu comente lu disizades! ◊ mi fatei a mannu òrfanu, connoschindhe a mamma sempre in lutu ◊ ti ses fata manna sentza èssere ◊ riinne e pranghinne si che faghet mannu 3. su generali fut po is sordaus de sa brigata "Babbu mannu"◊ a su mannu no si li negat su cumandhu ◊ su minore depet iscurtare su mannu ◊ drommi puru in sa glória de sos mannos, o cantore allatadu dai sas fadas! (G.Ruju)◊ su chi benit apustis de mei est prus mannu de mei (Ev.) 4. mannu nostru fit recuidu a s'iscurigadorzu e mannedha fit filendhe 5. si ndi bogat de busciaca unu mucadoredhu arrúbiu mannu (B.Lobina)◊ ndh'est ghirau ispaporicau mannu ◊ est dispiàchiu mannu ◊ fit custrinta a istare totacanta manna die subra de su letu 6. ant fatu sas cosas in mannu e si sunt barriados de dépidos ◊ gràssias a Deu frade meu za est fatu in mannu! ◊ a sestare o a pessare in mannu bi semus bonos totu: tocat a bídere a las fàghere, sas cosas! 7. fit fàtzile pro issu a si cuntentare e a si ndhe tènnere mannu pro sa zentória chi l'iscurtaiat ◊ naedhi a mamma tua chi no si fatzat manna, ca seo menzus de issa! 8. deo no lis promminto cosas mannas ◊ cosas mannas at fatu, cussu, frundhidu peri sos tzilleris!… Sambenados e Provèrbios smb: Mannu Ètimu ltn. magnus Tradutziones Frantzesu grand, mûr, adulte, majeur Ingresu large Ispagnolu grande Italianu grande, maturo, adulto, maggiorènne Tedescu groß, reif, erwachsen, Große, Erwachsene.

nuàtza , nf Definitzione nue mala, de tímere Sinònimos e contràrios nuone Frases sas nuatzas si fint, in cussu, annatas e fit torradu iscuru che in buca Tradutziones Frantzesu grand nuage Ingresu big cloud Ispagnolu nubarrón Italianu nuvolóne Tedescu große und finstere Wolke.

padúle , nf, nm: paoi, paule, pauli Definitzione abba apojada, paule manna de abba, giubbu, mescamente in is errios mannos Sinònimos e contràrios gurgu 1, lacone, lacuedha, làcuna, pógiu, trógliu Frases brintat in sa pauli, nci afundat e mortu! ◊ a unu poju mannu de su riu li namus "Paule lada"◊ cussa funtana paret unu padule de arana ◊ funt paois de àcuas mortas ◊ in sa paule bi at tzinnia ◊ adoru de su paoi est totu cannisoni 2. bi est chie no si cunfundhet in custu paule de ódiu Sambenados e Provèrbios smb: Paulis Ètimu ltn. padule(m) Tradutziones Frantzesu point le plus profond (d'un fleuve) Ingresu big pool Ispagnolu gran poza de agua en los ríos Italianu grande pózza d'àcqua nei fiumi Tedescu große Wasserlache in Flüssen.

pigabighédhu 1 , nm Definitzione una genia de erba chi faet dónnia duos annos, arta fintzes prus de duos metros, e dhi narant deosi ca is pubúntzulas si apicigant a su bestimentu: dhi narant cima de pani puru ca sa chima modhe est bona a papare Sinònimos e contràrios bardana 1, cardajoni, cardudingiosu 1, curcusone, isprone 1 Terminologia iscientìfica rba, Arctium lappa Tradutziones Frantzesu grande bardane Ingresu greater burdock Ispagnolu rubial Italianu bardana maggiore Tedescu große Klette.

pistòne , nm: pistoni 1 Definitzione ampudha manna, istregighedhu po binu, prus che àteru frascu mannu bestiu a pertighedhas / pedr'e pistoni = pedra niedha, crobina Sinònimos e contràrios ampullone, corrofone, fiascu Frases su meri mi at portau unu pistonedhu de piriciolu ◊ at comperau duus pistonis de binu ◊ morendi de su sidi, agiummai si bufat unu pistoni de àcua! ◊ cussu pistone est segadu: no rezet s'abba!◊ funt bufendi cun tassa e… intullendi a pistoni! Sambenados e Provèrbios smb: Pistone Terminologia iscientìfica stz Ètimu itl.l pistón Tradutziones Frantzesu grosse bouteille Ingresu large-bottle Ispagnolu botellón, garrafón Italianu bottiglióne Tedescu große Flasche.

podhichemànnu , nm Definitzione su primu (e fintzes su prus grussu) pódhighe de sa manu e de su pei Sinònimos e contràrios didumannu, pódhixi Terminologia iscientìfica crn Tradutziones Frantzesu pouce, orteil Ingresu thumb, big toe Ispagnolu pulgar Italianu pòllice, àlluce Tedescu Daumen, große Zehe.

russèsa , nf Definitzione su èssere grussu de is cosas, sa distàntzia de una parte a s'àtera de una matessi cosa (es., paperi, muru) Sinònimos e contràrios grussesa*, maciochesa, russària | ctr. finària Tradutziones Frantzesu grosseur, épaisseur Ingresu largeness Ispagnolu grosor Italianu grossézza Tedescu Größe.

sicigórru , nm: cicigorru, sinsigorru, sintzigorru, sissigorru, sitzigorru, tzintzigorra Definitzione animaledhu cun su corgiolu (corra) tundhu a bisura de caragolu: bogat una genia de saliàciu e in conca, candho essit a is abbas mescamente, bogat coment'e duos corros, modhes, ue in punta portat is ogos: cun custu númene est mescamente su biancu e un'àtera calidade birdància (boveri) e si arregollet po papare (su papu)/ su sitzigorru est símbulu de is bregungiosos ca comente dhi tocant is corros che dhos torrat a intrare Sinònimos e contràrios babbacorra, barracorru, cocoi, cocorra, cocorróciu, croca, gioga, pissigorru 1, portamincorras, suntzorra Maneras de nàrrere csn: mamma de sitzigorru = zenia de cocoi chentza corza; sitzigorru buca modhi = chi zughet s'oru de sa corza, in s'ala abberta, tropu fine, chentza fata (e pro cussu no est bonu, depet sighire a crèschere); no bàliri unu sitzigorru = no bàlere a nudha; lassai isciogai is sitzigorrus = pònnere a zeunare; circai sitzigorrus a cúmpudu = candho ancora no sunt essidos, furriendhe sas pedras o àteru a bídere si bi ndhe at; sculaciai is sitzigorrus = segarendhelis sa punta de su caragolu (culàciu), prima de los sighire a còghere in sa bagna, a manera chi, manighèndhelos, ndh'essant a sutzadura Frases betanci cussus sissigorrus a sa bagna e testadha de sali ◊ istrama, po papu de sitzigorru dh'as pigada?!◊ apu biu unu sicigorru cun tres mois de trigu… 2. sitzigorru, bogandi is corrus a foras e lassa sa bregúngia! Terminologia iscientìfica crp, helix pomatia Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu escargot Ingresu snail (big) Ispagnolu caracol Italianu chiòcciola, lumaca, lumacóne Tedescu Schnecke, große Schnecke.

tàlla , nf: tàllia Definitzione tràgiu, usàntzia de bestire; mannària, misura de unu bestimentu (ma fintzes de sa carena) Ètimu itl. Tradutziones Frantzesu taille Ingresu size Ispagnolu talla Italianu tàglia Tedescu Größe.

tamàgnu , nm, nf: temagna, tamanu Definitzione sa mannària de sa carena: si narat fintzes de sa persona po is calidades Sinònimos e contràrios carenale, petza 2 / mannària / paramiche, parívile, pèrpere Maneras de nàrrere csn: fàchere, sichire a unu tamanu = a sa sighida, chentza sessare, totu a una tèmpera; èssere de su matessi tamanu = chepare, de su matessi andhare, de sa matessi idea; èssere a unu tamanu = de sa matessi manera Frases sunt totos duos de sa matessi temagna 2. sunt duos ladros de sa matessi temagna 3. su dellúbbiu universale est abbarrau baranta dies totu a unu tamanu ghetandhe abba a cartos ◊ chi sichies de custu tamanu no nche bocaes capu bonu ◊ sa bida sichit a su matessi tamanu de cada die Ètimu spn. tamaño Tradutziones Frantzesu taille Ingresu height Ispagnolu estatura, talla Italianu statura Tedescu Größe.