Ditzionàriu in línia
de sa limba e de sa cultura sarda

àca , nf Definitzione ebba de portante, ammaistada a camminare movendho impare ambaduos peis de una parte, a borta a borta Sinònimos e contràrios acheta, ebba, vacheta Sambenados e Provèrbios smb: Acca Terminologia iscientìfica anall Ètimu spn. haca Tradutziones Frantzesu jument qui va l’amble Ingresu pretty mare Ispagnolu yegua amaestrada para mover los pies de un lado juntos Italianu cavallùccia Tedescu kleine Stute.

acaponài , vrb: cabonare 1 Definitzione crastare is pudhos Sinònimos e contràrios crastai Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu chaponner Ingresu to caponize Ispagnolu capar un gallo Italianu capponare Tedescu kapaunen.

afrontànte, afrontànti , nm Definitzione chie tenet sa propiedade o su possessu a làcana in mesu cun calecun’àteru o cun calecuna cosa (es. istrada) Sinònimos e contràrios lacanante, lacanarju Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu riverain Ingresu frontager Ispagnolu propietario de un inmueble que da a una calle o a un río Italianu frontista Tedescu Anlieger.

aizarédhu, aizédhu, aizighédhu , nm, avb Definitzione unu tanti pagu pagu, un'apenedha Sinònimos e contràrios agigu, atzítzigu, izedhu, pachedhu, pachitzedhu, talighedhu, tzúniu | ctr. meda Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu un petit peu Ingresu only a little Ispagnolu un poquito Italianu pochino Tedescu wenig.

allatadòrza , nf Definitzione in is linnas bias, sa vena (e arraighina) prus grussa chi allatat totu sa mata Frases su prantone at a súere dae s'allatadorza bestíndhesi de linna, sida e frutu Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu artère principale Ingresu artery Ispagnolu vaso principal de un árbol Italianu artèria principale Tedescu Hauptader.

amarghítu , agt Definitzione chi est unu pagu amargu, marigosu Sinònimos e contràrios arranchidonzu, dranchizu, ranchiditzu, ranchitzu, ranchizosu, rantzighitu Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu légèrement amer Ingresu bitterish Ispagnolu un poco amargo Italianu amarógnolo Tedescu bitterlich.

amicàre , vrb rfl: amigai, amigare Definitzione fàere s'amiga, o s'amigu, nau de persona cojuada chi bivet cun àtera (cojuada o nono) che pobidhu cun pobidha, o fintzes bagadia chi si ponet cun àtera cojuada Sinònimos e contràrios afancedhae, afantare, amicitziare, ammestadai Frases pro no mi èssere amicadu cun tecus no credas chi sia pentidu ◊ custa picioca si fiat amigada cun su Forasdenosu ◊ ci cun calecuna ses amigau ti depes cogiuare ◊ custu fit amigadu cun tantas féminas…◊ una fémina gatia e un'ómine si sont amicatos Ètimu ctl., spn. amigar(se) Tradutziones Frantzesu vivre en concubinage Ingresu to find a mistress Ispagnolu tener un amante Italianu farsi l'amante, la concubina Tedescu einen Liebhaber haben.

ammiàre , vrb Definitzione giare a cumprèndhere una cosa cun calecuna móvia de conca, de manu o àteru Sinònimos e contràrios acinnai 1, atzinnire, chinnire, oghidare Frases ponzei su pódhighe afaca a su nasu e ammiei in manera misteriosa (N.Falconi)◊ su babbu si tirat de cinta e lia ammiat a su fizu (N.Rubanu) Ètimu ltn. ad + micare Tradutziones Frantzesu faire un clin d'œil, faire signe Ingresu to make gesture, to wink Ispagnolu hacer un ademánseña Italianu ammiccare, far cénno Tedescu winken.

ammolentài, ammolentàre , vrb Definitzione fàere a sa manera de is àinos, fàere a molente de cumportamentu, manera de fàere grussera e pagu abbista; pigare una molentada o imbriaghera Sinònimos e contràrios abburricai 2. ogni cane polítigu, ammolentadu, presentat una lege istúpida cantu a isse! Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu devenir ignorant Ingresu to drow dull Ispagnolu portarse como un burro Italianu inasinire Tedescu verdummen.

apostrofài, apostrofàre , vrb Definitzione iscriendho, pònnere s'apòstrofu, unu singiale ue mancat (o a su postu de) calecuna lítera (prus che àteru vocale) Tradutziones Frantzesu mettre l'apostrophe Ingresu to apostrophize Ispagnolu poner un apóstrofo Italianu apostrofare Tedescu apostrophieren.

apretzadòri , nm Definitzione chie perítziat unu dannu po bíere cantu est, ponet o betat unu prétziu Sinònimos e contràrios perissiadore Frases est benniu s'apretzadori ca mi ant imputau unu dannu Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu estimateur Ingresu estimator Ispagnolu perito, quien atribuye un precio Italianu estimatóre Tedescu Schätzer.

assèndhere , vrb: assènnere Definitzione coment'e calare de artu, a pitzu, ma nau fintzes in su sensu ebbia de lòmpere, bènnere de unu male, de calecuna cosa chi no si iat mancu a bòllere o cun fortza chi faet male; fintzes lòmpere ebbia a unu logu, a unu tretu, a calecuna cosa, su bènnere de unu tempus / pps. asséndhidu Sinònimos e contràrios achirrare, andai, assurpire, bènnere, falare, lòmpere Frases e ite male ti at asséndhidu? ◊ como chi ndh'est asséndhida cussa lege tocat chi càmbies! ◊ li at asséndhidu unu raju ◊ pessanne a cantu li fit assortitu li fit assénnitu s'ingadhintzu ◊ sos pilos li assendhent in bassu a mesu de s'ischina 2. donzi caminu annat a sa Libra, bastat de no dare vorta pro bi assènnere ◊ sont assénnitos a si mannicare pacos ischerfiones de frútora ◊ custos pastores assendhent a unu buscu e bi passant sa note 3. su giàcanu mannu est assénnitu a carches a sa gianna de sa turre ◊ fit bete crateone chi Antonedhu atzicu assenniat a tocare terra chin sos pedes 4. candho assendhiat su veranu sos pitzinnos si apiligaint in sos fundhos pro gustare cucuja Tradutziones Frantzesu venir Ingresu to come Ispagnolu venir, venir un mal Italianu venire, scéndere (détto di un male) Tedescu betroffen werden (von einem Unglück).

atzironàre , vrb Definitzione pònnere o apicigare tzirones, ligas Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu panser Ingresu to stick a plaster on Ispagnolu poner un esparadrapo Italianu incerottare Tedescu ein Pflaster aufkleben.

becióngiu , agt: betzonzu, vetzontzu Definitzione unu pagu béciu Sinònimos e contràrios becitedhu | ctr. giovunedhu Frases a su pipiu po giogare sa mama dhi at istérriu una burrighedha beciòngia in terra Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu vieillot Ingresu rather old Ispagnolu un poco viejo Italianu vecchiòtto Tedescu ziemlich alt.

brugnólu , nm: bugnolu, brunniolu, brunnolu Definitzione genia de druche a ballina tundha, de casu friscu druche o saliu, fríssiu Sinònimos e contràrios buscione / cata, frisciola, típula Terminologia iscientìfica drc Ètimu ctl. bunyol Tradutziones Frantzesu berlingot Ingresu a kind of sweet Ispagnolu un dulce Italianu berlingòzzo Tedescu Kringel.

casigiólu , nm: casizolu Definitzione genia de forma de casu piticu (agiummai solu de late bàchinu) chi si faet a bisura de pira trebballandho su casu friscu aintru de s'abba budhia: dhi faent unu nasedhu (o tenàgiu, conca), su tzugu, inue faet a dhi pònnere un'acapióngiu a dh'apicare (e po cussu a logos dhi narant tavedha)/ unu c. = unu pischedhu de casizolu Sinònimos e contràrios gruguzone, gurgugiolu, panada 3, perita, piredha / cdh. caxola Frases issus papànt arrescotu, cagiadu e casigiolu ◊ còmpora duos casizolos ca no che ndhe amus!◊ casigiolu e casu furriadu, su casu béciu cun su casu nou, totu cositas de bonu sabore! Terminologia iscientìfica csu Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu "caciocavallo" (fromage de d'Italie du Sud à forme allongée) Ingresu strong cheese from southern italy Ispagnolu "caciocavallo", un tipo de queso Italianu caciocavallo Tedescu geräucherter Hartkäse.

coltína , nf: cortina, cultina Definitzione sa pratza asuta de una mata, totu a inghíriu de su truncu inue orruet su frutu; s'umbra chi faent is matas, asuta; su frutu chi dhue orruet asuta de sa mata Sinònimos e contràrios paltza, prassàrgia, pratzada Maneras de nàrrere csn: fàghere sa c. a sas àrbures = limpiai asuta de is matas; èssere a cortina (nadu de unu frutu) = a meda, in terra Frases est abbaidendhe sas fozas sicas e mortas suta de sa coltina ◊ sa pira ruet in sa cortina ◊ sa cortina no si collit comintzendhe dae mesu, ma dae alas de fora, a s'atenta 2. sos àrbores fachent cortina ◊ in istiu cherent fatas sas cortinas pro agatare su logu netu a ndhe collire s'olia 3. ndhe apo collidu una cortina de olia ◊ sa nughe bi est a cortina, in terra Sambenados e Provèrbios smb: Cortina / prb: sa landhe falat a sa cortina Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu le couvert d'un arbre Ingresu Space under a tree Ispagnolu lugar debajo de un árbol Italianu lo spàzio sótto una pianta Tedescu Schatten eines Baumes.

cruàncinu, cruànciu, cruàngiu, cruàntzinu, cruàntzu , agt Definitzione nau de frutuàriu, chi est pagu cotu Sinònimos e contràrios cruatzu, cruàxini, crudonzu, cruinciolu / cdh. crudànciu Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu un peu vert (pas mûr) Ingresu a little harsh Ispagnolu un poco verde Italianu acerbétto Tedescu etwas unreif.

crudónzu , agt: cruonzu, cudronzu Definitzione nau de cosa posta a còere o de frutu, chi no est cotu bene Sinònimos e contràrios arbau, cruànciu, cruàxini, cruinciolu Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu un peu cru, un peu vert Ingresu a little cooked (unripe) Ispagnolu un poco crudo Italianu crudetto Tedescu etwas roh.

culivàla , agt Definitzione nau de ómine o de fémina, chi no aguantat segretu nudha, chi est coment'e isfundau Sinònimos e contràrios culianu, culiprude, culirbudhau, culusciagu, illanadu, irmendhajolu, isciodhau, isculatzadu, lendharzu, pidànciu, pirodha, scorruledhu | ctr. segretu, sizerru Frases cussu est unu culivala: no faghet a li nàrrere nudha chi deretu lu torrat a nàrrere Terminologia iscientìfica ntl Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu rapporteur Ingresu blabber Ispagnolu chismoso, que no sabe guardar un secreto Italianu spifferóne Tedescu Plaudertasche.