aciviméntu , nm: atzivimentu Definitzione
su atzivire, sa resa, sa fortza de cundhire chi tenet una cosa chi, fintzes si est paga, bastat po meda; totu is trastos de una domo, mescamente cussos de s'isposa e fintzes is prendhas
Sinònimos e contràrios
atzivu
2.
cussa fiat s'arrobba po s'acivimentu de is giòvanas isposas
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
efficacité,
haut rendement
Ingresu
efficacy,
strong return
Ispagnolu
alto rendimiento,
eficacia
Italianu
fòrte résa,
fòrte rendiménto,
efficàcia
Tedescu
sehr gute Leistung,
Wirksamkeit.
acobiài, acobilàre , vrb: acoilae,
acoilare,
acoliai,
acoliare,
acubilare,
acugliai,
acuilai,
acuilare,
acuvilare,
aculiai,
aculiare,
cubilare Definitzione
fàere fúrriu, torrare a cuile, a su crocadórgiu, andhare a crocare, fintzes pònnere in su crocadórgiu; istare o pònnere in calecunu logu, aintru, asuta, po si aprigare o cuare; istare in asséliu, firmu, su si apaghiare
Sinònimos e contràrios
acoiletare,
acojai,
acuae,
apatai,
apogiai,
assebiai,
impudhilare
| ctr.
bocare,
essire,
pesare
Frases
iscurtabas sos puzones su sero acubilandhe (P.Mura)◊ furriadorzu de istrias, acoilas bobborrotis e tirpias (L.Loi)◊ sas rúndhines sunt aculiadas in su filu ◊ is pillonedhus fiant acobiaus ◊ su pilloni innòi si acúliat a pausai
2.
furiat pruendu e po no m'isciundi mi seu aculiau ◊ no ia postu menti a babbu a m'aculiai in domu sua is dis de cussa strasura
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
se coucher,
s'abriter
Ingresu
to return to the fold to go back to sleep to shelter
Ispagnolu
cubilar,
cobijar
Italianu
rientrare nell'ovile,
ritirarsi a dormire,
ripararsi
Tedescu
in den Stall zurückkehren,
schlafengehen,
sich unterstellen.
ghiràda , nf: ghirata Definitzione
su ghirare, fintzes s'ora chi si torrat; tretu inue si fúrriat po cambiare filada, torrare agoa; parte de unu logu trebballau; contu chi si narat, allega
Sinònimos e contràrios
contoniada,
recuia,
soniada,
torrada
/
airada,
birada,
biradorzu
/
alleca,
chistione
| ctr.
essia
Frases
a sa ghirada su maridu l'ifachílliat semper, a sa muzere ◊ sa ghirada a bidha no li at profetau, abesu comente fit a sa campanna ◊ sa ghirada chi faghet, maridu meu, za bi lu naro!
2.
est in binza marrandhe una ghirada
3.
in sos tzilleris sas ghiratas fint cuntinu sas matessi: Comente mai custa maghia de Istelai?
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
retour
Ingresu
return
Ispagnolu
regreso
Italianu
ritórno,
riéntro
Tedescu
Rückkehr.
ghiràre , vrb Definitzione
coment’e acabbare su giru, torrare (o fintzes portare cosa) a su logu inue s’istat, inue si faet abbitu / ghirare sa zanna = tambare, acostai sa porta
Sinònimos e contràrios
arrefurai,
contoniai,
recoire,
recòrdere,
remuire
/
batire,
poltare
/
afacai,
tambai
| ctr.
essire,
tocai 1
Frases
pessaio chi Bore fit ghirendhe ◊ ghirandhe de un'imperju s'est firmau in s'iscopile ◊ chin isse nos semus imbénnitos ghirànnennos ◊ in domo de s'emigradu fit unu solu s'isetu: ghirare! ◊ ghiràtebbos e corcatebbonche! ◊ candho li ghiro a tardu, sa fémina s'inchietat!
2.
ghira sa zanna abbellu abbellu, ca pro s'allabentu tuo mi nche ischidas su pitzinnu
3.
amus ghiradu linna ◊ e tue nche cheres ghirare s'istégliu chin sa moto?
Ètimu
ltn.
gyrare
Tradutziones
Frantzesu
rentrer
Ingresu
to return
Ispagnolu
volver,
regresar
Italianu
rientrare,
far ritórno
Tedescu
zurückkehren.
recuía, recuída , nf: arrecuida,
recuita Definitzione
su recuire, s'ora de recuire a su logu inue s'istat o si faet fúrriu
Sinònimos e contràrios
contoniada,
ghirada,
soniada,
torrada
| ctr.
andada,
essia,
tucada
Frases
a sa recuida de sa mama si depet isetare una briga, su pisedhu malu! ◊ inue at a pasare sa recuida mia? (A.Mura Ena)◊ fit oretendhe sa recuida de unu massaju
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
retour
Ingresu
return
Ispagnolu
retorno,
regreso
Italianu
riéntro
Tedescu
Rückkehr.
torràe, torrài , vrb: torrare,
torrari Definitzione
andhare o bènnere un'àtera borta, torra, essire comente fut innanti(cun su vrb. aus. èssere), portare (cun su vrb. aus. àere) a su logu de innanti; cun sa prep. a acumpàngiat is verbos in sa forma de s'infiniu po inditare una repitia, s'atzione chi si faet un'àtera borta (cun su vrb. aus. àere, foras sa forma riflessiva); giare, intregare cosa angena a su mere, a chie dha teniat innanti, fintzes su si pagare de unu dannu in su sensu de fàere su matessi dannu (o tanti) a chie tenet sa neghe; essire prus pagu (nau de cosa posta a budhire, a sicare), essire prus piticu, prus istrintu (cun s'aus. àere); nau de versu, fàere rima: imperau cun sa prep. cun, andhare bene, cuncordare; arrespòndhere, nàrrere cosa arrespondhendho; si narat fintzes de unu dimajau, de unu mortu (o chi deasi paret) chi cumènciat a giare torra singiale de vida, atuare torra, e fintzes de gente a primma chi faet sa paghe (torrare in bonas)
Sinònimos e contràrios
abasciai,
amenguai,
miminare
/
rfl. currèzere
/
dimandhare,
rispòndhere
| ctr.
andai,
leai
/
crèschere,
ilfodhonare
Maneras de nàrrere
csn:
torrai, torrare a + vrb. inf. = itl. riprèndere a + vrb. inf., verbus cun prefissu ri-, re-; torrendhe a… (su contu, nm. de ccn.) = torrendhe a chistionare de…, pro torrare a chistionare de…; no bi torro piús! = no lu torro a fàghere su pecadu, su dannu, sa mancàssia chi apo fatu; torrai in sèi de unu dimaju = atuare torra, passare su dimaju; torràresi a pessare = istorraisí, pentzai torra a ccn. cosa o chistioni e pigai àtera decisioni; torrai in palas, incuadas = andhare issegus; torrare a nudha = miminare meda; torrai de letu a istoja = de ricu a póveru, andhare de bene in male; torraisí sidi, disígiu = catzàresi su sidi, su disizu; torrai súlidu, àlidu = respirare, bogare àlidu; torraindi a su babbu, a sa mama = pesare a su babbu, a sa mama, pònnere su númene de su babbu, de sa mama, a una criadura; torrai paris (nadu de una cosa posta a cufrontu cun carchi àtera) = cuncordare, andhare zusta; torrare o torrai a ccn. (nadu de unu malàidu, morindhe o irbaléndhidu chentza fortzas) = abbiatzare, torràrelu in bidóriu; torrai mabi (nau de unu grassu)= irromasire, islangiri; est torradu a fàghere cosa = est torrau po fai cosa; at torradu a fàghere cosa = at fatu cosa torra, un'àtera borta; torràresi (nau de chini fait farta)= currèzeresi; torrare in trassas = acontzare, arranzare; torrare a intrare a una faina, unu triballu = torrai a cummentzai, sighiri a trabballai; torraresiche a fatu sou = torràrendhe su pérdidu, su chi unu fit perdindhe; torràrendhe su mànigu = torrare issegus sa cosa de manigare chi unu si at leadu ifatu a carchi logu, (nadu de chie at manigadu) bombitare, revessare
Frases
est torrara s'àcua, mancai a tzichedhus ◊ candu fia emigrau tenia unu speru isceti: de mi ndi torrai ◊ babbu tou est torradu de campu ◊ andhadu si che fit, ma za est torradu si at chérfidu cosa! ◊ as a intèndhere piaghere e gustu de torrare a bidha tua ◊ si che sunt torraos dae caminu ◊ est un'afrenta chi si fait torrai incuadas de séculus ◊ iant certau ma immoi funt torraus in paxi ◊ de ricu chi fit est torradu a póveru ◊ maridu e muzere fint fora de pare, ma como sunt torrados ◊ si torru cun mulleri mia no torru a innòi ◊ de unu paghedhu de tempus ti biu totu annugiada… ses fintzas torrendi mali! ◊ ti ses torrau a un'ispéigu!
2.
e mascada l'as torrada cussa craba? ◊ torrandedha a innòi sa cosa chi ndi as pigau! ◊ istimmei chi sa franella no mi la torro, tantu est faghindhe calura ◊ comente fit a gana mala ndhe at torradu totu su chi aiat manigadu
3.
torradhu a domandai! ◊ no dhui torru a passai in sa pratzita insoru! ◊ fit torratu a m'intzugliare "cane molaju" ◊ su Consillu Regionali at torrau a aprovai sa lei ◊ sa criadura est torrendhe a prànghere! ◊ e torras, tue, a mi nàrrere si fato sa faina, ischindhe chi no ndhe poto! ◊ perdonu, mamma, no bi torro piús!◊ cussa cosa l'apo torrada a fàghere ◊ de sa die no iat torrau a nàrrere prus nudha de cussas modas ◊ issu si fut torrau a pònnere ananti ◊ sa castàngia at torrau a infrorí
4.
sa fémina li at torradu sos donos a s'ómine, comente si sunt irbortados cojendhe ◊ chie nos torrat sos benes distrutos e bàtoro annos pérdidos de vida? (M.Calia)◊ mi calit un'arraju ca sa mossiada si dh'ia torrada! ◊ a bos lu torrare in cosas de bonu! ◊ sa lughe de sa pampa de sa linna est torrandhosi sos rajos de su Sole chi sas fozas aiant ingoltu in sa vida de s'àrvure (P.G.Mura)
5.
friaxu… dónnia pilloni torrat a iscraxu ◊ su gorfo de lana at torradu meda a sa samunada ◊ fit rassu, ma como at torradu ◊ cussa bestimenta no t'istat prus ca at torradu ◊ su binu postu a budhire torrendhe si faghet a saba ◊ cussa pitzinna bianca e ruja como est torrata chi no si connoschet ◊ s'umanidadi parit in progressu ma biu sa fidi in Deus sèmpiri torrendi
6.
donamí su dinai po pagai su craboni e acabbadha sa chistioni, ca dhi peri torrat! ◊ is peis de sa torrada de is mutetus depint torrai cun is peis de s'isterrina
7.
dhus iat domandaus po isciri ita fuant narendu ma issus no torrànt nudha ◊ no torras nudha a is acusas chi ti faint? ◊ mi ant torrau chi no ti cherent ca si sunt cojuvaos cun àtere ◊ "Bellu tréulu mi as fatu!", torrat cudda (M.Bua)◊ e torras, tue: bae chi no est gai! ◊ "Nono! - torrat su babbu - Mandhigade e lassàdelos drommidos, sos pitzinnos!"
8.
mi fit bendhindhe sa domo, ma si est torradu a pessare e béndhida no mi l'at ◊ chi nascit maschixedhu ndi torraus a babbu, chi nascit feminedha ndi torraus a mamma ◊ dhi ant agatau is barras sidhadas de su fàmini: dh'ant torrau a pibiralla de pani ◊ Maria si ndhe dirmajat e rughet a terra: tandho sa zente chircat de la torrare ◊ si est abbistu chi fit irballendhe e s'est torradu (G.Ruju)◊ addaghi irballo mi torro! ◊ a punta de mesudie ant ispostu de messare, ma a sero li sunt torrados a intrare ◊ como tòrrali a intrare, ca no ti bastat su chi as nadu!…◊ fit perdendhe chentu miza francos, ma posca si ch'est torradu a fatu sou (G.Ruju)◊ issara fia perdendhe, zirat su zogu e mi che so torradu a fatu meu
9.
si est dimajada e l'ant torrada a tzicos de abba ◊ cussas famíllias ant postu sas paghes e sunt torrados ◊ mamma, mandhabbei una bona pessone a los faedhare, si podimus torrare! (E.Espa)◊ custas dies so a ganamala e su chi mànigo ndhe lu so torrendhe totu! ◊ su pipiu ndhe torraiat su late chi suiat
Sambenados e Provèrbios
prb:
dogni cadhu torrat a runtzinu ◊ s'ingannu torrat a s'ingannadori ◊ dogna àcua torrat sidi
Ètimu
ltn.
tornare
Tradutziones
Frantzesu
revenir,
repasser,
rentrer,
restituer,
rendre,
restreindre,
réduire,
correspondre,
joindre but à but
Ingresu
to return,
to narrow,
to reduce,
to contract,
to tally
Ispagnolu
volver,
devolver,
reducir,
encajar
Italianu
ritornare,
restituire,
rèndere,
ridurre,
contrarsi,
restrìngersi,
combaciare
Tedescu
zurückkehren,
zurückgeben,
kleiner machen,
zusammenschrumpfen,
zusammenpassen.