abbigiàre , vrb: abbisari, abbitzare, abbizai, abbizare Definitzione arrennèscere a bíere o intèndhere (o fintzes a cumprèndhere) a manera de atinare o atuare a ccn. cosa candho acontesset o fintzes innanti (s'impreat fintzes in forma pronominale); ischidare, passare de dormiu a ischidau Sinònimos e contràrios abbídere, abbillai, acatae, ischidare, saerare, sagamare, sapire Maneras de nàrrere csn: abbizàresi de una cosa, abbizàresi una cosa, abbizàresi chi…; a ti ndhe cheres abbizare!… = ma càstia a biri tui!…; su malàidu no si abbizat = no atuat, at pérdidu sos sentidos Frases mi abbitzo de mi atzapare in locu chi no connosco ◊ custos canes sunt distintos pro abbizare ◊ cudhos si nche fint abbizaos chi dego mi picabo sa merendha ◊ no ti abbizas chi cue bi at irballu?! ◊ mi apo abbizadu chi at intradu zente a s'ortu ◊ cosa ti as abbizadu istanote? ◊ est una cosa chi benit dae sene, chene mancu ti n'abbitzare ◊ canno cudhos si fint abbitzatos de s'istrantzu, l'aiant giuliatu ◊ fiza mia, ses prepotente chi non ti abbizas iscussiderada! ◊ sunt vetzos e si parent pitzinnos: a non si ndhe abbizare!…◊ su padronu est drommidu e non si abbizat de nudha ◊ chi mi ndi fuia abbisau, cussa trassa no dhi fut arrennéscia ◊ ti ndi furant sa cosa e mancu ti ndi abbisas! 2. a ite ora ti ndhe ses abbizadu? ◊ ndhe tia chèrrere abbizare a su pitzinnu, ma est chito 3. a ti ndhe cheres abbizare, ite pretesas chi tenet cussu muconosu?! ◊ a ti ne cheres abbitzare… e geo chi credia chi!… Sambenados e Provèrbios prb: iscuru a chie no si abbizat de su chi est! Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu s'apercevoir, se rendre compte Ingresu to perceive Ispagnolu percatarse, darse cuenta Italianu accòrgersi, notare Tedescu bemerken.

abbrigài , vrb: abbrigare 1, abbrigari, arbigai, arvigai, avrigai, obrigai Definitzione orrubiare su ferru in su fogu fintzes a candho essit modhe de dhu pòdere trebballare Sinònimos e contràrios arrubiai, cardiare, cardigiai, incrabigai, ingrujare Frases su sole in istade abbrigat fintzes is pedras ◊ arvigai unu ferru in su fogu ◊ s'arroca pariat chi dh'iat abbrigada su ferreri 2. ananti de unu trébini avrigau, cussu puru est de bonu coru! ◊ at fatu is istampus a su sulitu cun d-unu ferru arbigau Ètimu srd. albicare Tradutziones Frantzesu rendre brûlant, chauffer au rouge, à blanc Ingresu to make red-hot, to incandesce Ispagnolu calentar al rojo, encandecer Italianu arroventare Tedescu glühen machen.

acatàe, acatài , vrb rfl: acatare 1, agatare 1 Definitzione sapíresi de calecuna cosa, arrennèscere a bíere o intèndhere calecuna cosa Sinònimos e contràrios abbídere, abbigiare, abbillai, saerare, sagamare Frases si ndi furant is domus e mancus si ndi acatais! ◊ no ti ndi acatas ca ses andendi mali? ◊ portiat in dossu fragu malu, ma pariat de no si ndh'èssere agatadu ◊ dh'ant fatu mali e si ndi est acatau ◊ no si est agatau de su chi fit faindhe ◊ ti che agatas betzu chi mancu ti ndhe acatas ◊ no si ne acatat ne batu e ne cane ◊ ti ndhe ses agatadu chi ses rutu in pecadu!◊ si est acatau ca no est che a innanti mancu cun is amigos ◊ su primu foedhu c'intendho ca deo mi ndhe acato candho is cosas funt capitadas ◊ apo iscurtau e solu tandho mi seo acatau ca ant fatu una cosa manna Ètimu ctl. acatarse Tradutziones Frantzesu se rendre compte Ingresu to perceive Ispagnolu darse cuenta Italianu accòrgersi Tedescu bemerken.

acorzolàre , vrb: acroxolari Definitzione fàere su córgiu o sa pedhe tostada (fintzes fàere su semu, su pigiolu tostau in is feridas sanandho); pònnere abbitúdine a cosa trebballosa Sinònimos e contràrios abbadhare, acorgiare, aggallare, incroxolai Frases de istudiados no ndh'apo bidu mai cun manos acorzoladas ◊ pro acorzolare sas manos no bi cheret istúdiu, no! ◊ su procu portat su sordi acroxolau in origas Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu rendre calleux Ingresu to make callous Ispagnolu encallecer Italianu incallire Tedescu schwielig machen, eine Gewohnheit annehmen.

additzosàre , vrb Definitzione fàere cuntentos, prexaos, addiciaos, diciosos Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu rendre heureux Ingresu to make happy Ispagnolu hacer feliz, dichoso Italianu rèndere felici Tedescu beglücken.

aggallàre , vrb Definitzione fàere su gallu, is càgios, fàere sa pedhe a tretos tostada e grussa meda Sinònimos e contràrios abbadhare, acorgiare, acorzolare Frases sos pes fint abbituados a totu sos intopos, aggallèndhesi in su corzu, caminendhe chentza botes Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu rendre calleux Ingresu to make horny Ispagnolu encallecer Italianu incallire, fare i calli Tedescu verhärten.

agrestàre , vrb: arestai, arestare Definitzione essire areste, si narat de animales e de erbas chi, unu tempus contivigiaos cun su trebballu, dhos ant lassaos a sirba issoro, abbandhonaos, e ant pérdiu in calidade; si narat fintzes de is terrenos lassaos chentza trebballaos chi si prennent de totu su chi dhue naschit; nau de gente, istare aillargu de is àteros agiummai coment'e tenendho bregúngia o ifadu de sa cumpangia, fàere che a s'animale areste chi no si lassat tocare nudha nudha Sinònimos e contràrios abriare, aferare, arestire, arruarzare, eremire, imbragadinai, imburdiri, irratzare / ammugronare, assirbonae, azanare | ctr. ammasedare Frases custu frenugu si ch'est arestadu ◊ nos fit mancadu su batu: apustis de meda za l'amus àpidu ma si che fit arestadu e a lu cramare no beniat prus Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu rendre sauvage Ingresu to make wild Ispagnolu volver silvestre (plantas), salvaje (animales), huraño (personas) Italianu inselvatichire Tedescu verwildern.

ammandronàe, ammandronài , vrb: ammandronare Definitzione su si fàere o essire mandrone, malu a mòvere a trebballare, a fàere faina Sinònimos e contràrios acochinai, acovardai, ammandronire, arraigai, immandronatzare, immandronire, impraitzai | ctr. ismandronire Frases ti ses ammandronadu ca ses tontu Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu rendre paresseux Ingresu to make lazy Ispagnolu aplatanar, emperezar Italianu impoltronire Tedescu faulenzen.

ammandroníre , vrb Definitzione essire o fàere a mandrone Sinònimos e contràrios acochinai, acovardai, ammandronae, apreitzai, arraigai, immandronatzare, impraitzai | ctr. smandronaisí Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu rendre paresseux Ingresu to make lazy Ispagnolu emperezarse Italianu impoltronire Tedescu faulenzen.

ammarigosàe, ammarigosài , vrb Definitzione fàghere rànchidu, marigosu Sinònimos e contràrios amargai, irranchidare | ctr. indrucai, indruchire Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu rendre amer Ingresu to make bitter Ispagnolu volver amargo Italianu rèndere amaro Tedescu bitter machen.

ammudigonàre , vrb: ammutigonare Definitzione essire mudurcos, de pagos foedhos, abbarrare citios Sinònimos e contràrios ammutullonare, citire Frases sa vida de campagnolu che l'aiat unu pagu ammudigonadu ◊ si est ammutigonadu unu pagu e poi si est postu a nàrrere Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu rendre taciturne Ingresu to make taciturn Ispagnolu ser taciturno Italianu rèndere o stare taciturno Tedescu schweigsam sein.

annidài, annidàre , vrb: annitare, nidare 1 Definitzione fàere netu, límpiu, biancu nidu, fintzes lisu / fai s'annida annida a ccn. = carinnare Sinònimos e contràrios allimpiare | ctr. acadhotzai, imbratare, recòghere 2. su casu si annidat cun sa pranta de sa manu, fendidhu ◊ potzu andai a dhi fai s'annida annida, a dhi donai unu basidedhu a pobidha mia?(M.Simbula) Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu rendre net Ingresu to make snow-white Ispagnolu limpiar, hacer cándido Italianu rèndere càndido, pulito Tedescu rein machen.

arrèndhede, arrèndhere , vrb: arrendi, arrèndiri, rèndhere 1 Definitzione cèdere is fortzas, su si lassare bínchere, su si giare a bintu / pps. arréndhidu, arresu Sinònimos e contràrios allacare 1, allaventare / ammodhiae, ammollai, cèdere, disarcare, istajire Frases no si arrendit mai mancu a sa solloca ◊ mi cherzo arrèndhede a sos crabineris ◊ su molenti miu s'est arréndiu, no ci dha fait prus Ètimu itl. Tradutziones Frantzesu se rendre, céder Ingresu to surrender Ispagnolu rendirse Italianu arrèndersi, cèdere Tedescu nachgeben.

arruarzàre , vrb Definitzione su si fàere a unu arruàrgiu, totu prenu de orruo, arestau, nau de unu terrenu chentza trebballau Sinònimos e contràrios abriare, aferare, agrestare, eremire, imburdiri Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu rendre sauvage Ingresu to make wild Ispagnolu enmalecerse Italianu inselvatichire Tedescu verwildern lassen.

arrusticài , vrb Definitzione su si fàere areste Sinònimos e contràrios agrestare, irrusticai Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu rendre sauvage Ingresu to become wild Ispagnolu volverse salvaje, silvestre Italianu inselvatichire Tedescu verwildern.

assopiài , vrb: atzopiai, atzopigare, tzopiai Definitzione andhare a tzopu, fàere a tzopu; èssere difetosu, bogare difetos Sinònimos e contràrios topiligare, tzancarrare, tzanchitai / aprapiai, atopigare, intopare, intopire, irtopiligare Frases po tanti chi est cosa de papai e bufai, dhu bit beniu mancai atzópia atzópia!…◊ seu atzopiendi ca m'increscit unu pei 2. in cuss’arti atzopiamu e apu cambiau trabballu 3. sa pudheca non dh'apu prus bia si currit ancora o est atzopiara Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu rendre boiteux, boiter Ingresu to limp Ispagnolu dejar cojo, cojear Italianu azzoppare, zoppicare Tedescu lahm werden, hinken.

carrongiài , vrb: acarrongiai*, corrangiae, corrognare, corrongiai, corrongiare Definitzione ammurutzulare, atzirbisonare, nau de una cosa a pígiu fine chi a s'usuale est o istat istirada, fàere arrasposu (nau fintzes de cosa chi si asciutat, si àrridat) Sinònimos e contràrios afrangillonai, aggruncire, apigiare, arruntzai, atavellai, atribuntzire, frongire, granculai, iscrafangiai, raspinai Frases apu carrongiau una folla de làtia cun sa manu po dha pònniri in s'abbruxadura ◊ sa pedhi crua si corròngiat 2. portat sa fronti corrongiada de pentzamentus ◊ portat sa pedhi de sa faci frunzia, corrongiada che ortigu Tradutziones Frantzesu rendre rugueux Ingresu to roughen Ispagnolu curtir, agrietar Italianu irruvidire Tedescu aufrauhen.

contracambiài, contracambiàre , vrb Definitzione giare o fàere cosa in càmbiu de o po su chi a unu dhi ant giau o fatu Sinònimos e contràrios cumpessare, cuncambiare, torrae Tradutziones Frantzesu rendre la pareille Ingresu repayment Ispagnolu corresponder, devolver Italianu contraccambiare Tedescu erwidern.

cungiolvàre , vrb Definitzione giare dispraxere, fàere una cosa marigosa (che giolva) Sinònimos e contràrios agiolvare, amargurai, ingiolvare Tradutziones Frantzesu rendre amer, attrister Ingresu to grieve, to make bitter Ispagnolu amargar Italianu amareggiare Tedescu verbittern.

disgagiài, disgagiàre , vrb: disgazare Definitzione illorigàresi, fàere impresse, arrennèscere a fàere sa cosa; mandhàreche a unu, bogarechedhu; iscabbúllere a unu de calecunu óbbrigu Sinònimos e contràrios illertire, iscabbúllere, sbodhicai / dipaciare / francare, isumire Frases si no ti disgazas no dha finis mai custa cosa Ètimu spn. desgajar Tradutziones Frantzesu se tirer d'affaire, se rendre libre Ingresu to free oneself, to extricate oneself, to let off Ispagnolu salir, liberarse Italianu districarsi, disimpegnarsi, dispensare Tedescu sich befreien, davonkommen, befreien (+ Akk).

«« Torra a chircare