acoltazàre , vrb: acostazare Definitzione
pònnere is cosas una acanta a s'àtera, a fiancu, acostias apare
Sinònimos e contràrios
afiancai 1,
afianzare
Frases
est totu bene acostazadu chi no si podet mancu mòere
2.
cantos connotu ndh'amus meda mannos, ma sena sa muzere acoltazada! (S.Bertulu)
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
flanquer
Ingresu
to place side by side
Ispagnolu
poner al lado
Italianu
affiancare
Tedescu
Seite an Seite stellen.
carràlzu , nm: carrarju,
carrarzu,
carraxu,
carrazu Definitzione
fossu chi si faet in terra po orrostire unu pegus intreu imbodhigau in murta, carragiau e fatu su fogu in pitzu: coi un'animali a carraxu; logu inue si chistit petza in friscu, cuadórgiu de cosa furada; cosas betadas a muntone, boghes betadas apare, isterratzu fuliau; cosa chi serbit a carragiare
Sinònimos e contràrios
abbatúliu,
abbolotu,
atrepógliu,
bullíssiu,
chichígliu,
chimentu,
derreore,
digorju,
sciumbullu,
trambullu,
tregollu,
trinellu
/
isterratzu
/
carragliatura
Maneras de nàrrere
csn:
fai una cosa a carraxu = male, chentza régula; carrazu de pannos = muntone, cabidhada de pannos
Frases
aiant furadu una baca, l'aiant fata a peta e cuada in su carrarzu, in sa tuva de unu beterone élighe ◊ in d-una conchedha aiat sistemau su carrarju ca in intro bi aiat una perca funguda e frisca ◊ depiat picare unu ladus de peta dae su carrarju chi teniat in sas bírghines ◊ sa limba sua paret peta de carrarzu!
2.
at nadu unu carralzu de fàulas ◊ dhoi fiat unu carraxu de genti ◊ pro aparizare su terrinu peseint unu muru e fateint una cora chi bi betaiant totu su carrarzu pro la pienare
3.
custus funt bellus isceti a fai carraxu, a tzérrius e a sàrtidus
4.
est iscriendi a carraxu ◊ est unu carralzu de domos lampadas ◊ custu logu est totu a carraxu: circai de dh'allichidiri!
5.
si sunt drommidos sentza carralzu, in fora, mancu una tupa e ne unu barracu ◊ a monte no si dhue podet erribbari ca sa ní fait carràrgiu
Ètimu
ltn.
carnariu(m)
Tradutziones
Frantzesu
tollé
Ingresu
place to cook or store meat,
din
Ispagnolu
foso en el suelo para cocer la carne
Italianu
carnàio,
putifèrio,
bailamme,
gazzarra
Tedescu
Fleischkammer,
Krawall.
cenadórgiu, cenadróxu , nm, nf: chenadolzu,
chenadorju,
chenadorza,
chenadorzu,
chenadroxu,
chenatòglia,
chenatógliu,
chenatòrgia Definitzione
s'ora candho e su logu inue si chenat; paschimentu chi su bestiàmene faet addenote
Maneras de nàrrere
csn:
istedhu de chenadorzu o istedhu chenatógliu (ma fintzas "sa chenadorza")= su primu istedhu chi si podet bídere su sero irmurinendhe (ma est su pianeta Vènere); noti de chenadroxu = note de tempus malu addata pro piscare ambidha in su stàinu
Frases
sos pastores inie cun sas bamas a chenadorzu sòlene passare (P.Mossa)◊ sas bamas a chenadorzu essint a pàschere ◊ sa robba a chenadorza s'isprabinaiat in sas palas umbrinas
2.
dae donzi cussòglia no si pesant sas robbas pro sa chenatòglia
Terminologia iscientìfica
sdi
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
heure du dîner,
lieu du dîner
Ingresu
time and place of the supper
Ispagnolu
la hora y el lugar donde se cena
Italianu
l'óra e il luògo della céna
Tedescu
Uhrzeit und Ort des Abendessens.
iscolladólzu, iscolladórgiu, iscolladórju, iscolladórzu , nm Definitzione
logu, mescamente po passare, malu de si iscrebigare, de si segare sa mola de su tzugu, sugetu a orrúere cun facilidade
Sinònimos e contràrios
irmoladórgiu,
ischerbicadorju,
rutorzu,
trambucadorzu,
trèglia
/
cdh. troncacodhu,
ttrs. iscudhadógiu
Frases
ite isbambarriare de fungudos iscolladorzos in s'ortu meu!…◊ no faghet a bi colare, cue: est un'iscolladorzu! ◊ custas carrelas sunt totu iscolladorzos
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
escarpement,
casse-cou
Ingresu
steep slope,
dangerous place
Ispagnolu
lugar escarpado,
vericuetos
Italianu
luògo scoscéso,
rompicòllo
Tedescu
Absturz,
gefährlicher Ort.
istallàre 1 , vrb Definitzione
andhare a istare in s'istallu, andhare a fàere abbitu, a istare
Ètimu
itl.
Tradutziones
Frantzesu
demeurer,
s'établir
Ingresu
to live,
to take one's residence to in a place,
to install
Ispagnolu
residir,
instalar,
instalar
Italianu
dimorare,
prèndere dimòra,
insediare,
installare
Tedescu
sich aufhalten,
sich niederlassen
lócu 1 , nm: logu Definitzione
css. tretu, pentzau mescamente buidu, chentza nudha, css. istérria a manera de dhue pòdere càbere o pònnere cosa (o fintzes leada de calecuna cosa); calesiògiat parte o bandha de unu territóriu e fintzes totu su territóriu, sa gente etotu chi dhue istat o bivet; in s'organizatzione pulítiga de sa Sardigna medievale, s'istadu cun totu su territóriu suo (e po cussu si naraiat Carta de Logu, Corona de Logu, Bia de Logu)/ min. loghighedhu (fintzes in su sensu de l. malu); su logu podet èssere: po sa mannària, largu o meda, curtzu o istrintu o pagu, artu, bassu; po comente càmbiat, in paris, dortu, in falada o in pigada, craru, cuadu; po comente praghet, bellu, feu/légiu, límpiu/netu, brutu; po comente si podet passare, alliscinosu, iscolliaditu; po s'órdine o sa comodidade, allichidiu/remonidu, treulau, bonu, malu (l. malu si narat fintzes de unu tretu de sa carena chi, si dhue at male, segada, iscarràfiu o àteru, po comente si movet est istentosu a sanare)
Maneras de nàrrere
csn:
logu dortu = logu de monte, in costa, totu a pigadas e faladas, furriadas, iscamedhos e gai; logu malu = tretu ue no faghet o daet inzotu a bi colare, prenu de malesa, astrintu e gai; andai a l. = andhare a carchi logu; leare l. = ocupare, prenare logu, tretu; no… logu, in locos = perunu logu (es. no èssere in l., no a andhare a l.); a logu, in logu (coment'e torrada a una dimandha) = perunu logu; fai l. = illargare, fàghere a manera de lassare logu, tretu líchidu, fàchere locu in su colare de unu, donai passu; leàresi su l. = andai a logu, a trevessu, ispainaisí, isterririsí; dare l. = lassai logu, pigaindi s'istrobbu (nau fintzas in su sensu de mòrriri); pàrrere totu su logu paris = crèiri ca est totu fàcili fàcili; a logos, a logu = in tzertos logos ei e in àteros nono; remonire su l. = allichidiri, pòniri sa domu a sétiu; no ballit a l. = no balet a nudha; in l. de… = a su postu de…, in parti de…; l. de frenugu, de gureu, de tzicória = terrinu aundi acostumat a crèsciri (o acostumant a prantai) su fenugu, su gureu, sa cicória; fai arriri su logu = fàghere a ríere sa zente, fàghere birgonzas; incirai su logu = pònnere sa zente, sos àteros, o fintzas solu s'àteru in buluzu; torrare su coro a locu = dare asséliu a su coro, a s'ànimu; torrare a logu = (fintzas) torrare a su caminu zustu, dàresi un'adderetada in su cumportamentu
Frases
pone inoghe cussa cosa, ca che at logu! ◊ aundi mi dha pongu custa cosa, chi no tengu logu?! ◊ nos amus fatu logu e donzunu tenet s'aposentu sou ◊ custa cosa leat tropu logu
2.
a sos Sardos nche los ant picaos a totus a locos mai bidos a gherrare frades ◊ tenent sa pretesa de chèrrere cumandhare in locu nostru ◊ iscurtaio su nàrrere antigóriu pro connòssere is logos de su logu ◊ ndhe ant bidu de logos faghindhe cussu viazu gai longu!…
3.
- A ue ses andhendhe? - A unu logu! ◊ no b'at nudha in logu ◊ su ladru no at fide in logu ◊ virtuosa sias chi no ndh'apat in logu che a tie! ◊ chirca ca ti chirco e isse no in logu! ◊ no bi at ànima in logu ◊ - Inue lu pones? - In logu! ◊ - A ue ses andhendhe? - A logu: so solu essindhe a intrare linna!
4.
dhui fiat genti meda e in custas dis de festa no fait a dhui fai logu!
5.
no ti les su logu: ista in domo ca mi serbis! ◊ si la lassas, cuss'erba si leat su logu ◊ no ti lees su logu, como, ca semus ponindhe a manigare!
6.
si li das logu, a cussa bona pessone, ti che intrat fintzas in domo tua ◊ no apo a istentare a bos dare logu, malàidu comente so! ◊ no mi trasendho meda: isco chi sezis in istrintu e già bos do logu
7.
totu su logu paris ti paret, a tie: candho b'ifundhes su pódhighe as a bídere cantu costat a fàghere cosa gai!
8.
s'umanidade a logos est gherrendhe ◊ a logus s'àcua est salia
9.
ma càstia cussu cristianu, incirendi su logu a no andai a votai! ◊ tocat a no cullonare su logu cun bàrtzigas, ca deasi ses cullonandhe a tie etotu!
Sambenados e Provèrbios
smb:
(De)logu
/
prb:
chin sa linna de su logu ist a si fàere su fogu!
Ètimu
ltn.
locus
Tradutziones
Frantzesu
lieu,
endroit,
espace,
pièce,
territoire
Ingresu
place,
space,
environment,
territory
Ispagnolu
lugar,
espacio,
territorio
Italianu
luògo,
spàzio,
pósto,
ambiènte,
territòrio
Tedescu
Platz,
Raum,
Umgebung,
Umwelt,
Gebiet,
Land.
padimítza , nf Definitzione
min. de pàdima, pàdima pitica
Sinònimos e contràrios
padimedhu,
parisedhu,
pranitzolu,
sétile
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
esplanade
Ingresu
open place
Ispagnolu
claro,
calvero
Italianu
spiazzo
Tedescu
offener Platz.
pobulàdu , nm: populadu,
populau Definitzione
su logu inue istat sa gente a meda, fintzes sa gente etotu
Sinònimos e contràrios
bidha
/
populascione
Frases
si betat custu bandhu: iscurtet totu su populadu! ◊ in cue bi abbiteit grandhe populadu ◊ bos fatesi nàschere cavaglieri pro sa salude de cudhu pobuladu ◊ su poeta pesat una boghe de saludu a sa Santa e a su populau
Ètimu
itl.
Tradutziones
Frantzesu
agglomération
Ingresu
inhabited place
Ispagnolu
población
Italianu
abitato,
cèntro abitato
Tedescu
Ortschaft,
Bewohner.
póstu 1 , nm Definitzione
tretu inue si ponet o si podet pònnere unu, una cosa; mescamente, foedhandho de trebballu, impreu de una persona / a su postu de… = in logu de…, in parte de…; avb. èssere o pònnere a postu (apostu) = cuncordu, postu o fatu bene, chi andhat bene o, nau de unu po is fàeres chi tenet, chi est cabosu, chi faet is cosas a dovere
Frases
como sunt totugantos isetendhe su postu e postos chentza bi àere! ◊ est prexau ca at agatau postu ◊ abbarra tue, isetendhe, inoghe, no mi che lent su postu! ◊ totus sunt chin s'ispera de intrare in postu
2.
si fia a su postu tou, deo faghia goi ◊ ma ite zughes a su postu de su coro, una preda?!…◊ mancu male chi no est abberu su chi fia intendhindhe: su coro a postu mi ch'est torradu!
3.
dant un’abbaidada e paret totu a postu ◊ tue ses unu giòvanu a postu, onestu e trivagliadore ◊ mancu mali ca seu cun is nérbius a postu! ◊ pònedi a postu sa familiedha, prepara pro s'iverru sa provista! ◊ gei s'at a ponni totu a postu!
Ètimu
itl.
Tradutziones
Frantzesu
place,
emploi,
poste
Ingresu
place
Ispagnolu
puesto
Italianu
pósto
Tedescu
Platz,
Stelle.
rocàgliu , nf, nm, agt: rocalza,
rocalzu,
rocarju,
rocarzu Definitzione
logu de orrocas; chi dhue at orrocas
Sinònimos e contràrios
arrochibi,
crastaza,
marràgiu,
nodera,
rocaria,
rochedu,
rochitarzu
/
cdh. rucatógiu
Frases
campugliaiant cun s'incunza chi betaiant in sos chírrios de terra tostada a sa rocalza ◊ inoghe ammiro montes e rocarzos, meravizas de custu logu
2.
dae logu rocalzu comintzei a cunsiderare su nuraghe monumentu de barritu mannu
Terminologia iscientìfica
slg
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
lieu rocheux
Ingresu
rocky place
Ispagnolu
peñascal
Italianu
luògo roccióso
Tedescu
felsiger Platz.
trèglia , nf Definitzione
logu malu, trotu meda
Sinònimos e contràrios
iscafada,
ischerbicadorju,
iscolladorju,
scabiossu
Terminologia iscientìfica
slg
Tradutziones
Frantzesu
lieu escarpé
Ingresu
steep place
Ispagnolu
pendiente,
escarpa
Italianu
luògo scoscéso
Tedescu
Absturz.
trétu , nm Definitzione
su logu (cunsiderau de largaria, de longària) in cantu distintu de un'àteru logu, ma pentzadu prus che àteru coment'e pagu, parte, distàntzia (logu e tempus) inter duos puntos diferentes
Sinònimos e contràrios
ciassu,
locu 1,
puntu 1
Maneras de nàrrere
csn:
èssere a malu t. = istai mali, èssiri a puntu légiu; t. malu = logu chi andat mali po ccn. cosa (es. passai, trabballai, àteru); a tretos de… (+ vrb) = in arriscos de…; in t. in t., de t. in t. = donzi tantu, fatuvatu, onzi tantu de caminu; colare o passare a t. = atesu, aillargu (ma a bortas pentzau fintzas coment'e pagu, acanta: "mamma tua est passada a tretu de sa morte candho at dadu sa vida a tie"); bènnere a t., in tretos, lòmpiri a t., portai a t. = acanta, aprobe; a tretus = a bortas; a t. de… (+ númene chi inditat tempus)= apustis de…; a tretos = a magras, a bàllios; t. po t… = cufromma a su tretu, pro su tretu chi est; istare o abbarrare onzunu in tretos suos = istare o abbarrare onzunu in su sou, in càncaros suos, chentza istrobbare àtere
Frases
apo agatadu unu tretu malu de istrada, totu fossos ◊ apoi de unu tretu bonu de caminu mi pariat chi calchi cosa no cumbinaiat ◊ dh'apu curtu unu tretu ma no dh'apu sorigau ◊ su tretu uve si curriat su palu de pede fit unu cucuredhu de pretichina ◊ pònedi inoghe a fàghere cussu triballu, ca est tretu in paris ◊ de innòi a ingunis nc'est unu tretu mannu ◊ currit, currit ma no fait tretu
2.
no li regales una cosighedha de nudha a sa cojada noa, za no semus a cussu tretu! ◊ ses a malu tretu de abberu, si mancu arritzas! ◊ mi so ammaculiadu in sa cadrea a tretos de ndhe rúere ◊ in tretu in tretu arruiat, currendu ◊ in tretu in tretu atobiamus is fascinajus udesus benendi a bidha ◊ sas bacas de Bodale fint in tale zassu, ma sa chirca ch'est passada a tretu ◊ si mi benis a tretu ti naro una cosa ◊ funt lómpius a tretu de s'iscólliu ◊ neune li est passadu a tretu de che li pòdere furare carchi cosa ◊ est piciochedhu bravu, a tretus! ◊ Frantziscu fiat sabbateri, ma a tretus trabballàt in su sartu puru ◊ resultat a che los dispatzare, ma cudhos a tretu de calchi chida sunt torrados ◊ mi at illatadu sa domo e mi l'at fata a tretos
Ètimu
ctl.
tret
Tradutziones
Frantzesu
lieu,
place,
espacement
Ingresu
place,
space,
interval,
stretch
Ispagnolu
trecho,
rato
Italianu
pósto,
spàzio,
intervallo,
tratto
Tedescu
Ort,
Zwischenraum,
Abstand.