sapíre, sapíri , vrb Definizione su si acatare de is cosas, su avèrtere, aferrare o ischire is cosas cun is sentidos (e fintzes solu su ischire, su cumprèndhere): s'impreat cun s'aus. èssere e àere candho est transitivu cun cmpl. ogetu (ma pigat sèmpere su pron. personale de su sugetu, est sempre vrb. prnl.)/ piciocu chi no si sapit = chi no cumprendhet, no arrexonat ca est tropu criadura Sinonimi e contrari abbigiare, acapassai, saerare, sagamare, sapiare Frasi bivis in su fogu sentz'e ti sapiri! ◊ est tzegu e no si sapit de nudha ◊ su crabaxu no si ndi est sapiu de tènniri in su tallu unu pegus allenu ◊ surdu che picu, e ite s'at a sapire?! ◊ candho si est sapidu solu, su pisedhu at comintzadu a timire ◊ no si podet isplicare su chi in coro mi sapia ◊ chi mi ndi fuia sapiu iap'a èssiri essiu! ◊ daghi si sapiat segura de no la bídere niunu, l'isganzaiat su risu, a su piciocu ◊ si fit sapia chi su maridu giuchiat sa luna a tónchinu ◊ no nd'apu biu, no mi ndi seu sapiu ◊ no ti sapis chi ses irballendhe?! ◊ comente mi at sapidu assuprindhe est bénnidu a mi abbojare ◊ fostei si sapit de dogna cosa! ◊ candho si aiat sapiu sos duos ómines non los aiat connotos (G.Piga) Cognomi e Proverbi prb: su dannu peus est a no si sapire Etimo itl. sapere Traduzioni Francese percevoir, être conscient, constater, se rendre compte Inglese to perceive, to be conscious, to ascertain Spagnolo percibir, ser consciente, percatarse Italiano percepire, èssere cosciènte, avvedérsi, constatare Tedesco wahrnehmen, bewußt sein, bemerken, feststellen.

sarracràre , vrb: assorrocare, sarragai, sarragare, sarragiare, serragare, serregai, serrocare, sorrocare, sorrocrare, sorrogai, sorrogare, sorroxare, surragare Definizione fàere sa boghe iscannia, grussa, pèrdere sa boghe; fàere una genia de moida, de sonu in s’ogroena e in buca torrandho àlidu candho unu est dormiu Sinonimi e contrari arragai, arrughire, asserraxare, assorrogare, inserregare, isarrogai / arroncai, corroschiare, cosconare, currungiai, farroscai, roschidare, sarrascare, surrusare Frasi ant cantadu fintzas a si ndhe sarragare ◊ chentza boche, sorrocraos, sichiant a bochinare 2. coment'e unu portzedhu sorroganno, gai est su tonu de sa boghe tua! Etimo ltn. *subraucare Traduzioni Francese enrouer, ronfler Inglese to be hoarse, to snore Spagnolo ronquear, roncar Italiano fare ràuco, èssere ràuco, russare Tedesco heiser sein, schnarchen.

sarraxàre , vrb: asserraxare, serraxare Sinonimi e contrari arragai, arrughire, isarrogai, sarracrare* Traduzioni Francese râler, être enroué Inglese to gasp, to be hoarse Spagnolo ronquear Italiano rantolare, èsser ràuco Tedesco röcheln, heiser sein.

scramentài , vrb: iscalmentare*, scrammentai, scremmentai Definizione su si currègere, imparare de unu male, de calecuna cosa chi est costada meda, de unu dannu po dh'àere provau Sinonimi e contrari iscadhai, spriai Frasi dhu bollu biri in tribbunali, tanti po dhu scramentai! ◊ candu at scrammentau cun s'àcua callenti timit sa frida puru ◊ càstia, chi no scremmentas mancu aici dèu no sciu prus ita ti nai! 2. ómini scrammentau ómini salvau Traduzioni Francese se repentir Inglese to reform Spagnolo escarmentar Italiano ravvedérsi Tedesco sein Unrecht einsehen.

sóu , agt, prn: suo, suu, Definizione chi (prn. su chi, totu su chi) est, o apartenet o pertocat a issu, a issa (3ˆ pers. sing.), acumpàngiat númene mascu síngulu (ma fintzes un'avb.) e si ponet sèmpere apustis che a totu is possessivos (a/c: po fémina si narat sua, po su pl. suos, suus, suas, e candho si narat de númenes diferentes, mascu e fémina pigaos impare, cuncordat cun s'úrtimu, su chi portat prus acanta o fintzes pl. mascu; cun númene de parentella no serbit e bastat s'art. candho su nm. de acumpangiare apartenet o pertocat a su sugetu de su vrb. de 3ˆ pers., sinono si depet sèmpere precisare s'apartenéntzia (es. mammai Maria at brigadu su fizu ◊ Tzitza si ndh'est chistionada cun su maridu ◊ Boredhu at bidu su babbu ◊ Antoni fit cun su frade ◊ issu si depit presentai acumpangiau cun su babbu e cun sa mamma ◊ Cíciu non si depit iscaresci de su connau!; sinono: mammai Maria at brigadu su fizu de sa bighina); a logos, po mascu de tertza persona sing. ponent sa forma fémina (o deasi paret, ma no est): in logu sua, s'isposu sua, fillu sua (ca no narant ne sou, ne suo e ne suu/sú) Modi di dire csn: su sou = sas cosas suas, su chi tenet; èssere, no èssere in su sou = èssere, no èssere in sensos, o fintzas èssere, no èssere intro de su possessu, su terrinu, sa cosa sua; batire a ccn. a su sou (chie sisiat su suzetu de su vrb., "sou" est nadu semper de cussu) = fàghere faedhare a unu, fàghereli atrogare fintzas su chi no cheret, batírelu a su chi cheret chie est chirchendhe de ischire cosa; a tempus sou = a su tempus zustu, addatu, candho andhat bene o menzus Frasi gopai, mi fait seci in su postu sú? ◊ chie no contipizat s'anzenu no contipizat mancu su sú! ◊ mi at lassadu su líbberu sou ◊ donzunu ischit de su male sou ◊ chi dognunu potzat torrai a logu suu! ◊ sorre tua at fatu su cumandhu sou ◊ custu est a grória e onore sou ◊ est piticu su mundu cosa suu! 2. issu si est postu in caminu e at mandhadu addananti sou paritzos discípulos ◊ innanti sou no bi aiat neune 3. si s'est apoderada de su sou at fatu bene! ◊ si fut giai arréndiu a su fàmini, no a su suu, ma a su de Sara e de is piciochedhus (B.Lobina)◊ ite li chircas azudu candho isse no est bonu a fàghere mancu su sou?! ◊ candho unu est o triballat in su sou neune li narat nudha 4. no cheret faedhare, ma sa giustíssia già lu batit a su sou! (G.Ruju)◊ no che at pessone chi lu potat batire a su sou! ◊ si l'isúzigo bene lu bato a su sou Cognomi e Proverbi prb: chini isperdit su suu trabballat s'allenu Etimo ltn. suus Traduzioni Francese son, le sien Inglese his (her, its) Spagnolo su Italiano suo Tedesco sein, ihr.

subercài , vrb Definizione èssere o essire abbundhante, prus de su chi serbit Sinonimi e contrari bundhare, soberare | ctr. mancai 1 Etimo ltn. *superc(u)lare Traduzioni Francese surabonder Inglese to overabund Spagnolo rebosar Italiano sovrabbondare Tedesco im Überfluss vorhanden sein.

supentíre , vrb Definizione pentzare o èssere presente cun is sensos a su chi si biet o chi s'intendhet Sinonimi e contrari atinai, atoare, penciai Frasi no supentit prus ◊ s'ómine, su piús no supentiat ilgadaradu a un'oru che mortu (P.Casu)◊ inoraona, ajó, ischida: apen'apena a sa boghe supentis! ◊ supenti e pesadindhe! ◊ supentit de tantu in tantu e si li movet su bultzu Traduzioni Francese avoir conscience Inglese to be conscious Spagnolo ser consciente Italiano èssere cosciènte Tedesco sich bewusst sein.

transíre , vrb: transiri 1, trantziri 1, trassire Definizione abbarrare o fintzes lassare ispantasiaos, meravigliaos meda e fintzes cun dispraxere / pps. transidu Sinonimi e contrari ispantai, trassicare Frasi mi trasso de no mi àere avelenadu sos fiagos chi deo che apo ingullidu (G.Ruju)◊ custu fatu ancora oe trassit sa zente! Etimo ctl. transirse Traduzioni Francese stupéfier Inglese to astonish Spagnolo asombrar Italiano stupefare, trasecolare Tedesco erstaunen, verblüfft sein.

variài , vrb: bariare, variare Definizione cambiare, fàere o essire diferente; pèrdere su tinu, diventare macu druche (no de manicómiu), àere pagu firmesa in su fàere; nau de cosa chi s'ischit, essire de mente Sinonimi e contrari disvariai / iscasciuletare, vacillare / ilmentigare, iscadèssere Frasi cantaint, ballaint, ridiant e variaint de cussa manera sos anneos (T.Cherchi) 2. no apo ischidu su chi m'est costau ca fio galu in sonnos variendhe (P.Piga)◊ nd'est essiu foras de sèi e vàriat e no est cosa de ndi fai contu! ◊ candho unu est comintzandhe a variare in conca no atinat, s'arrejonu no afilat e no ghirat su faedhu 3. lu tenia in mente ma poscas mi ch'est variadu ◊ pro no ti che variare, iscriedila, sa cosa! Etimo itl. Traduzioni Francese changer, délirer Inglese to vary, to rave Spagnolo variar, desvariar Italiano variare, delirare Tedesco ändern, irre sein.

«« Cerca di nuovo